Ινώ Σιώζιου

Στις 18.10.2023, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εγκάλεσε την Ελλάδα, με αιτιολογημένη γνώμη [INFR (2012) 0037], επειδή…

Παρά τον όγκο του –165 άρθρα και 203 σελίδες– και τον ελκυστικό του τίτλο, «εκσυγχρονισμός»…

Συντηρητικοί ηγέτες του «ανθρακικού» μπλοκ, όπως για παράδειγμα ο Πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, Βίκτορ Όρμπαν, έφτασε να χαρακτηρίσει την κλιματική πολιτική της ευρωπαϊκής ένωσης ως μία «φανταστική ουτοπία», στη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε. της 21ης Οκτωβρίου, σε μία προσπάθεια να υποδείξει την πολιτική της Ε.Ε. για την Πράσινη Μετάβαση ως τον ένοχο για την εκτίναξη των τιμών ενέργειας και ειδικά ηλεκτρισμού. Η πραγματικότητα όμως βρίσκεται στο ότι η μη δράση απέναντι στην κλιματική κρίση και η εξάρτηση των ευρωπαϊκών χωρών σε ορυκτά καύσιμα, καθώς και το ειδικό βάρος του φυσικού αερίου στην ευρωπαϊκή στρατηγική της μετάβασης, μάς οδήγησε στη σημερινή κρίση. Η επιστροφή ή μάλλον η παράταση της χρήσης άνθρακα στην ηλεκτροπαραγωγή που ακούγεται τελευταία ως υποτιθέμενη «λύση» είναι παντελώς παράλογη ακόμη και με οικονομικούς όρους και αναδεικνύεται παράλληλα ότι η επιλογή του φυσικού αερίου ως «μεταβατικού» καυσίμου για την Πράσινη Μετάβαση της Ε.Ε. ήταν μία επισφαλής επιλογή σε όρους ενεργειακής ασφάλειας και κόστους. Αντί λοιπόν να κάνουμε βήματα πίσω, η σημερινή ενεργειακή κρίση θα μπορούσε να μετατραπεί σε μία ευκαιρία ώστε να απεξαρτηθούμε ταχύτερα από τα ορυκτά καύσιμα (άνθρακα, φυσικό αέριο) και να απαιτήσουμε από την Ε.Ε. και τα κράτη μέλη να επιταχύνουν τη μετάβαση στις ΑΠΕ μαζί φυσικά με αποθήκευση, με συμπεριληπτικότητα και κοινωνική δικαιοσύνη.

Η κριτική στο ΑΕΠ ως δείκτη ευημερίας μιας κοινωνίας δεν είναι κάτι καινούργιο αλλά ακόμη και από την περιβαλλοντική οπτική παραμένει ένα δύσκολο και μη δημοφιλές θέμα. Έχουν προταθεί διάφοροι δείκτες που θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν το ΑΕΠ ως δείκτη ευημερίας, που λαμβάνουν υπόψη το περιβαλλοντικό και οικολογικό αποτύπωμα της μεγέθυνσης της οικονομίας, όπως και την εισοδηματική ανισότητα η οποία και δεν αποτυπώνεται στο ΑΕΠ. Ποιος πολιτικός φορέας όμως θα τολμούσε να ανοίξει αυτή τη συζήτηση; Ή μήπως τελικά η συζήτηση αυτή έχει ανοίξει ήδη; Τον Ιανουάριο του 2020, η Νίκολα Στέρτζιον, σημερινή πρώτη υπουργός της Σκωτίας, δήλωσε ότι η Σκωτία θα ορίσει ξανά τη σημαίνει επιτυχημένο έθνος-κράτος και ότι η Σκωτία θα δημιουργήσει μια οικονομία που «η συλλογική ευημερία» θα είναι το ίδιο σημαντική με το ΑΕΠ ως δείκτης ευημερίας. Ακολούθησαν δηλώσεις της πρωθυπουργού της Ισλανδίας, Katrin Jakobsdottir, και της πρωθυπουργού της Νέας Ζηλανδίας Jacinda Ardern, που συμφώνησαν με την πρόταση της Νίκολα Στέρτζιον ώστε νέοι κοινωνικοί δείκτες να λαμβάνονται υπόψη σε σχέση με την ευημερία μιας χώρας εκτός από το ΑΕΠ. Έχει συμφωνηθεί τέλος συνάντηση των Κυβερνήσεων Οικονομιών Ευημερίας (Wellbeing Economy Governments (WeGo), Σκωτίας, Ισλανδίας και Νέας Ζηλανδίας στο πλαίσιο του COP26 για το κλίμα, που θα πραγματοποιηθεί τον Νοέμβριο του 2021 στη Γλασκόβη. Είναι προφανές όμως οι πρωτοβουλίες αυτές έχουν αξία όταν επιλέγουν τη ριζική αλλαγή του αναπτυξιακού υποδείγματος. Φαίνεται λογικό τη συζήτηση αυτή στην Ελλάδα να την ανοίξουν οι προοδευτικές και ειδικά οι δυνάμεις της Αριστεράς οι οποίες δεν φοβούνται να προτείνουν την αλλαγή, ειδικά σε μια χώρα που έχει βιώσει τα οδυνηρά αποτελέσματα ενός μοντέλου ανάπτυξης που δεν ωφέλησε αλλά ζημίωσε τους πολλούς. Ειδικά τώρα πρέπει να μη φοβηθούμε να μιλήσουμε για αλλαγή που η Ελλάδα έχει μπροστά της αυτή την τόσο μεγάλη ευκαιρία του Ταμείου Ανάκαμψης και του νέου ΕΣΠΑ.

Δεν υπάρχει πλέον κάποια αμφιβολία ότι οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), με αρκετά μειωμένη πια συνεισφορά του μέχρι πρότινος καυσίμου «γέφυρας» φυσικού αερίου, αποτελούν το μέλλον. Η επίσημη, σχεδόν παγκόσμια, αναγνώριση της κλιματικής κρίσης και της ανάγκης προσαρμογής του οικονομικού και παραγωγικού μοντέλου στη μετάβαση της παγκόσμιας οικονομίας στην κλιματική ουδετερότητα το 2050, για την ΕΕ και τις ΗΠΑ, ή το 2060, για την Κίνα, έχουν δημιουργήσει το έδαφος πάνω στο όποιο κάθε χώρα θα εκπονήσει το δικό της σχέδιο για την επίτευξη του στόχου αυτού. Η Πράσινη Μετάβαση για τον οικολογικό και κοινωνικό μετασχηματισμό της ελληνικής οικονομίας αποτελεί επίσης διακριτό, κεντρικό άξονα του προγράμματος του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, με βάση το προσχέδιο που τέθηκε πρόσφατα σε δημόσια διαβούλευση. Στο κείμενο τονίζεται η κεντρική ιδεολογική και αξιακή διαφορά μεταξύ του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, μιας πολιτικής παράταξης της Αριστεράς και μιας νεοφιλελεύθερης και κρατικοδίαιτης Δεξιάς παράταξης, και σήμερα κυβέρνησης, στην πορεία για την «πράσινη», βιώσιμη μετάβαση και  ανάπτυξη. Υπογραμμίζεται, ειδικότερα, ότι η Δεξιά προκρίνει η διαδικασία αυτή να πραγματοποιηθεί αποκλειστικά μέσω των αγορών, στην περίπτωση της ΝΔ χωρίς καν ισότιμους κανόνες για όλους, και με μηχανισμούς που αναπαράγουν ή και εμβαθύνουν υφιστάμενες ανισότητες, με τον κίνδυνο η μετάβαση να οδήγησε σε νέες μορφές αποκλεισμού σε κοινωνικό και περιφερειακό επίπεδο και ότι, στον αντίποδα, η Αριστερά σχεδιάζει την  πράσινη μετάβαση, με όρους Ενεργειακής Δημοκρατίας, με διασφάλιση της κλιματικής δικαιοσύνης και τη συμμετοχή των πολλών, τον πλουραλισμό στην παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ.

Στην περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων, βάσει των διατάξεων του νόμου, ο «εκσυγχρονισμός» ταυτίζεται με την αποδυνάμωση των ελεγκτικών υπηρεσιών του Υπουργείου Περιβάλλοντος και την τροποποίηση της διαδικασίας, με περιπτωσιολογικές ρυθμίσεις ώστε να εξυπηρετούνται συγκεκριμένα συμφέροντα, παρεμποδίζοντας τις αρμόδιες περιβαλλοντικές υπηρεσίες να ασκήσουν τον ρυθμιστικό τους ρόλο και να λειτουργήσουν υπέρ του δημοσίου συμφέροντος. Επιπρόσθετα, ο ρόλος της δημόσιας αρχής αποδίδεται και σε ιδιώτες ώστε ευαίσθητες δημόσιες λειτουργίες που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος γίνονται αδιαφανείς και διάτρητες, με απούσα τη δημόσια διοίκηση. Δεν είναι τυχαίο ότι η περιβαλλοντική αδειοδότηση αντιμετωπίζεται ως «χρονοβόρα διοικητική διαδικασία» και «σημαντικός ανασταλτικός παράγοντας για την προώθηση των επενδύσεων», λογική που βρίσκεται σε ευθεία αντιπαράθεση με τις οδηγίες εφαρμογής των αρχών της βιώσιμης ανάπτυξης σύμφωνα με τις οποίες απαιτείται η οργανική συγχώνευση περιβάλλοντος και ανάπτυξης κατά τη λήψη αποφάσεων και όχι η υπερίσχυση της ανάπτυξης έναντι του περιβάλλοντος.  Επιπλέον, σύμφωνα με ένα άλλο άρθρο του νόμου 4685 καταργείται η προϋπόθεση της σύμφωνης γνώμης της τοπικής αυτοδιοίκησης και συγκεκριμένα των Δήμων για τη διενέργεια γεωφυσικών ερευνών για κοιτάσματα υδρογονανθράκων. Το ζήτημα των εντάσεων και των ανησυχιών που υπάρχουν στις κοινωνίες σχετικά με την έρευνα υδρογονανθράκων επιχειρείται να «εξαφανιστεί» διά της αποδυνάμωσης του ρόλου της τοπικής αυτοδιοίκησης στη διαδικασία.

Σήμερα, που δειλά δειλά βγαίνουμε από την πανδημία, έχει καταστεί αυταπόδεικτη η σημασία διατήρησης ενός ισχυρού ρυθμιστικού, και όχι μόνο ρόλου, για το δημόσιο ειδικά στην υγεία, όπως ακόμη και σε τομείς που είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με τη διαβίωση, τα κοινωνικά αγαθά του νερού και της ενέργειας. Το δημόσιο και η πολιτεία καλούνται ακόμη να επιτελέσουν καθοριστικό ρόλο, μέσω πολιτικών και δημόσιων επενδύσεων, στην ανάκαμψη της οικονομίας, στη στήριξη της κοινωνίας και τη διατήρησης της απασχόλησης εν μέσω της διαφαινόμενης οικονομικής κρίσης μετά την πανδημία. Ας μάθουμε λοιπόν από την ιστορία και ας μην επιτρέψουμε να την επαναλάβει κανείς, ως φάρσα, διότι το αντίτιμο το πλήρωνε πολύ ακριβά η ελληνική κοινωνία για μία ολόκληρη δεκαετία.