Νίκος Παρασκευόπουλος

Σήμερα η διαδήλωση, αγαθό αναγνωρισμένο από Συντάγματα και Διεθνείς Συνθήκες –κατακτήσεις αγώνων και πολιτισμού– αντιμετωπίζει νέους δομικούς κινδύνους. Η πρόσφατη νομοθεσία της χώρας μας τρέπει το δικαίωμα-κανόνα σε εξαίρεση, θέτοντας αυστηρές προϋποθέσεις οργάνωσης και συμμετοχής που συνιστούν το γνωστό φαινόμενο του κρυφού εμποδίου. Πρόφαση της νομοθετικής παρέμβασης αποτελούν οι δυσκολίες της αγοράς στις μέρες και στους τόπους των πορειών ή συγκεντρώσεων. Το πρόσχημα ολοφάνερο, αφού σήμερα ιδίως είναι σαφές ότι η έλλειψη πελατείας στην αγορά δεν έχει ως αίτιο τις διαδηλώσεις αλλά την οικονομική κρίση. Κι ας μην αποσιωπήσουμε τον νέο συστημικό κίνδυνο. Η ανάπτυξη της εξ αποστάσεως εργασίας, εκπαίδευσης κ.λπ. λόγω τεχνικής εξέλιξης ή πανδημιών, προσέθεσε ένα νέο, αργόσυρτο αλλά πολύ απειλητικό, αντικίνητρο για τις μαζικές λαϊκές συγκεντρώσεις. Η δημοκρατία έγκαιρα πρέπει να εντάξει στα σύμβολά της τον άγνωστο διαδηλωτή.

Οποιος θέλει να θυμώσει τους μεν, αναφέρεται στην κυβέρνηση των «αρίστων». Οποιος τους δε, στο «ηθικό πλεονέκτημα της Αριστεράς». Πριν διανοηθούμε συμψηφισμούς, όμως, χρειάζεται να προσέξουμε τα γεγονότα. Το άρθρο δεν ισοπεδώνει, ίσα ίσα προσπαθεί να διακρίνει και να τονίσει μια υπεροχή. Υπάρχει, βέβαια, εδώ η παραλλαγή «θεσμικό» πλεονέκτημα αντί «ηθικού». Σημαντική η διαφορά: Οσα θα αναφερθούν προκύπτουν πάντως από γνωστά γεγονότα, καθόλου απόρρητα ή χρωματισμένα, που είναι δεκτικά απάντησης χωρίς ρευστές ηθικολογίες αλλά με επιχειρήματα. Αν υπάρχουν, βέβαια.

Οι απόψεις που θεωρούσαν ότι η απόκτηση της γνώσης είναι μια παθητική διαδικασία, όπου ο ένας μιλάει κι ο άλλος ακούει, είναι έωλες. Η γνώση είναι μια δυναμική σχέση. Εκτός από την οπτική και την ακουστική πρόσληψη χρειάζεται μάλιστα κάποτε και η κινητική. Χρειάζονται επίσης διάλογος και παρρησία για να αποκτηθεί. Η δημοκρατία το ’χε καταλάβει πριν από 2.500 χρόνια, οι μετανεωτερικοί ακόμη να το υποψιαστούν. Αν ο διάλογος ως μη αναμεταδόσιμος κ.λπ. θα περιορίζεται κατά το εξ αποστάσεως μάθημα, θα αναθεματίζουμε μετά τους μαθητές σαν ξύλα απελέκητα, ανίκανοι εμείς να αναγνωρίσουμε την ευθύνη και τον αυταρχισμό των δικών μας φαεινών μεθόδων. Ας περάσουμε και στην παρρησία τώρα. Πόση αυθορμησία και πόσο θάρρος θα έχει ένας μαθητής να πει κάτι που μπορεί να είναι «βλακεία»; Ο πραγματικά καλλιεργημένος άνθρωπος ξέρει ότι κι από το λάθος προκύπτει εφεύρεση, ο μέσος πολίτης όμως αυτολογοκρίνεται και προτιμά να σιωπά. Ο διάλογος προϋποθέτει ελευθερία και εμπιστοσύνη των συμμετεχόντων. Μέσα στο πλαίσιο μιας οικογένειας ή μιας αίθουσας, το παροδικό λάθος ξεπερνιέται και διορθώνεται. Μέσα σε ένα αμφιθέατρο, όπου π.χ. διδάσκονται οι Πολιτικές Επιστήμες, η άποψη λέγεται και ακούγεται επίσης χωρίς φόβο. Αν όμως καταγράφεται και ακούγεται από αόριστο αριθμό τρίτων, καθώς μάλιστα το μυστήριο της ψηφιακής επεξεργασίας δεν φοβίζει επίσημους και ανεπίσημους χάκερ, η σιωπή ξαναγίνεται χρυσός και η γνώση μονοπώλιο. Κρίμα τις κάμερες, εκτός κι αν είσαι ο προμηθευτής τους.

Μια οικογένεια σπεύδει πρώτα να φροντίζει τα πιο ευάλωτα μέλη της. Ανάλογα η ευρύτερη κοινωνία θα έπρεπε κατά προτεραιότητα να ασχολείται με όσους βρίσκονται στην πιο δύσκολη θέση. Να προωθήσει μέτρα διασποράς των μεταναστών που βρίσκονται σε κέντρα των νησιών, καθώς και θεσμούς σταθμισμένης αποσυμφόρησης των υπερκορεσμένων φυλακών. Κι αν ο ανθρωπισμός για τους κρατούντες σήμερα δεν αποτελεί υπολογίσιμο επιχείρημα, ας σκεφτούν το συμφέρον των «δικών τους»: Ο ανέλεγκτος συνωστισμός των στοιβαγμένων μεταναστών αργά ή γρήγορα θα μεταδίδεται στον περίγυρο. Και, παραδίπλα, οι κρατούμενοι, όταν φτάσει η κανονική ώρα της απόλυσής τους, θα αισθάνονται ότι τίποτε πια δεν τους συνδέει με την κοινωνία που τους στέρησε την στοιχειώδη ανθρώπινη μεταχείριση. Η αύξηση της εγκληματικής υποτροπής και αντίστοιχα η υπόσκαψη της ασφάλειας θα είναι η ευνόητη, προγραμματισμένη θαρρείς, συνέπεια.

Η αγορά στηρίζεται στον πελάτη, η δημοκρατία στην ψήφο, η Τεχνητή Νοημοσύνη στον αλγόριθμο, όχι στον άνθρωπο - μονάδα. Η δημοκρατία δηλαδή είναι ασύμβατη με ένα σύστημα που μονοπωλεί τη γνώση, παράγει και ασκεί την εξουσία. Στο καθεστώς αυτού του συστήματος οι προγραμματιστές και γενικά οι διαχειριστές των σέρβερς θα σχηματίσουν αναπόφευκτα μια ελίτ. Αν μάλιστα δημιουργηθεί ένα «Διαδίκτυο όλων των πραγμάτων», τότε ο συγκεντρωτισμός και η ολιγαρχία θα μπορούν να φθάσουν σε έναν παγκόσμιο ολοκληρωτισμό.

Τα νέα τεχνολογικά επιτεύγματα επηρεάζουν τους πάντες. Η σημασία τους είναι τεράστια, όχι μόνο για την επιστήμη, την οικονομία ή για την καθημερινότητα και τις σχέσεις των πολιτών μεταξύ τους και με το κράτος. Σημαντικότατη θα είναι η εισφορά τους και στην κοινωνική οργάνωση και στην πολιτική. Ως μέσου στηρικτικού και συμπληρωματικού όμως, κι όχι ως υποκατάστατου των δημοκρατικών αξιών και της ανθρώπινης επαφής.