Νίκος Παρασκευόπουλος

Η γνώση συνεπάγεται όχι μόνο επιστημονική σοφία αλλά και εξουσία. Στην εποχή μάλιστα της Τεχνητής…

Σε εισαγωγικά στον τίτλο ο κόσμος, επειδή η λέξη αναφέρεται σε μια κοινή γνώμη –…

Βασικό χαρακτηριστικό της τωρινής μεταρρύθμισης αποτελεί ότι αυτή σε ένα Κώδικα ήδη υπέρβαρο από ποινές ισόβιας κάθειρξης εισάγει κι άλλες σωρηδόν, μια σωστή πλημμυρίδα. Το θέμα μάλιστα δεν είναι μόνο ποσοτικό αλλά και ποιοτικό: Καθιερώνονται σήμερα και απειλούνται ισόβιες καθείρξεις ως ποινές αποκλειστικές, χωρίς δηλαδή διάζευξη με άλλες πρόσκαιρης διάρκειας, πράγμα που αποστερεί από το δικαστή τη δυνατότητα να εξατομικεύει και να διαβαθμίζει. Τιμωρούνται μάλιστα εξίσου με ισόβια αφενός άδικες πράξεις που έχουν τελεστεί δόλια (πχ ανθρωποκτονία εκ προθέσεως), κι αφετέρου άλλες όπου το βαρύτερο αποτέλεσμά τους έχει επέλθει από αμέλεια (πχ θανατηφόρα ληστεία ή επικίνδυνη οδήγηση). Έτσι αντί αναλογικότητας έχουμε ισοπέδωση, αφού αγνοείται η σαφής ποιοτική κλιμάκωση της βαρύτητας μεταξύ υπαιτιότητας δόλου και αμέλειας. Εξάλλου, η μεταρρύθμιση εξαρτά τη διάγνωση σοβαρών εγκλημάτων όπως τα κοινώς επικίνδυνα (εμπρησμός, πλημμύρα κλπ) όχι από σαφέστερες περιγραφές των άδικων πράξεων, αλλά ίσα-ίσα από χαλαρότερες: Δεν απαιτείται η απόδειξη του κινδύνου, αλλά μιας (πιο ρευστής αποδεικτικά) δυνατότητας να προκύψει κίνδυνος σε πράγματα και ανθρώπους. Πολυάριθμες ακόμα μεταρρυθμίσεις του «πολυνομοσχεδίου» είναι εξόχως προβληματικές, όπως η επικίνδυνη για τις ελευθερίες ασάφεια στη διαμόρφωση της διάταξης για διασπορά ψευδών ειδήσεων καθώς και άλλες πολλές. Μια πλήρης αναφορά δεν χωρά σε ένα άρθρο. Στην ιστορία πάντως η σχεδιαζόμενη μεταρρύθμιση μπορεί να καταγραφεί και για ένα ακόμη χαρακτηριστικό της: Προωθείται μέσω ψευδών και μυθευμάτων. Θυμίζω τη συνειδητή παραπλάνηση, ότι δήθεν τον Ποινικό Κώδικα του 2019 τον είχαν συντάξει νομικοί του Σύριζα, ενώ στην πραγματικότητα στη νομοπαρασκευαστική επιτροπή μετείχαν δικαστές, εισαγγελείς, δικηγόροι και καθηγητές χωρίς καμιά κομματική ταυτότητα. Μύθευμα συνιστούν και οι λαϊκίστικες κορώνες για δήθεν εκρηκτική αύξηση της εγκληματικότητας: Ούτε τα ευρωπαϊκά συγκριτικά στοιχεία ούτε η διαχρονική εξέλιξη επιτρέπουν αυτές τις εκτιμήσεις. Φυσικά η κυβέρνηση δεν θα μπορούσε να πει την αλήθεια, ότι δηλαδή η καλλιέργεια ενός διογκωμένου φόβου του εγκλήματος ήταν και είναι βασικό της πολιτικό εργαλείο. Ο Ιαβέρης είχε βέβαια και κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες. Ως προς αυτές, διέφερε.

Η σχετική με το περιστατικό στο Πέραμα ανακοίνωση της Αστυνομίας αναφερόταν σε θύμα 20χρονο (ήταν όμως 18χρονος) και σε 7 τραυματίες Αστυνομικούς, ισχυρισμός που δεν επιβεβαιώθηκε. Οι ανακρίβειες επισημαίνονται και σε επιστολή που απευθύνει στον Έλληνα Πρωθυπουργό και στον Υπουργό Προστασίας του Πολίτη το Ευρωπαϊκό Κέντρο για τα Δικαιώματα των Ρομά, υπαγόμενο στην Εσωτερική Επιτροπή ARDI του Ευρωκοινοβουλίου ( η επιστολή προσυπογράφεται από Ευρωβουλευτές μεταξύ των οποίων από την ελληνική πλευρά ο Κ. Αρβανίτης). Στον 21ο αιώνα ξαναπαλεύουμε να περισώσουμε τα στοιχειώδη του πολιτισμού που κερδήθηκαν με αγώνες σε προηγούμενους αιώνες. Να συντρίψουμε τη ναζιστική διάκριση των ανθρώπων σε έχοντες ή μη ανθρώπινη οντότητα. Να σεβαστούμε τους θεσμούς που θέλουν η αξία της ζωής όλων των ανθρώπων (ημεδαπών κι αλλοδαπών, νέων και γέρων, ομόφυλων και αλλόφυλων, αστυνομικών και υπόπτων ή κρατουμένων) να είναι ίση και η ανθρωποκτονία νάναι πάντοτε ανθρωποκτονία (ακόμη και του «σεσημασμένου»). Να πείσουμε Υπουργούς να μην κάνουν δηλώσεις και κινήσεις που να προεξοφλούν ή να κατευθύνουν έμμεσα το έργο της ανεξάρτητης Δικαιοσύνης. «Κίτρινους» δημοσιογράφους να μην προκαλούν κοινωνικό εκφασισμό. Γενικά, να ξανακατακτήσουμε το κράτος δικαίου.

Οι συνέπειες του τιμωρητικού αυταρχισμού θα είναι πολλαπλές. Πρώτο, τα επισειόμενα ισόβια από τη μια δεν θα αναχαιτίσουν την εγκληματικότητα (οι επίδοξοι δράστες δεν αποτρέπονται όταν οι ήδη βαριές ποινές γίνονται βαρύτερες), από την άλλη θα αποπροσανατολίσουν από την όντως αποτελεσματική πρόληψη: Από την ανάγκη πχ ενίσχυσης της Πυροσβεστικής με προσωπικό και εξοπλισμό έτσι ώστε να επεμβαίνει έγκαιρα, από τον πλήρη και ουσιαστικό εκδημοκρατισμό της αστυνομικής λειτουργίας ώστε να μην επικεντρώνεται στο διαδηλωτή ή στην άποψη (βλ. το υπό διαβούλευση σχεδιαζόμενο άρθρο 191 ΠΚ) αλλά στο ουσιαστικό έγκλημα, και τέλος θα αποπροσανατολίσουν από την ανάγκη έγκαιρης αποθάρρυνσης των οικοπεδοφάγων ή των εκμεταλλευτών της καμένης γης. Η αντεγκληματική πολιτική με τον αποπροσανατολισμό από τα κρίσιμα θα ναυαγήσει. Δεύτερο, θα υπερφορτωθούν οι ήδη κορεσμένες φυλακές με πλήθος νέων κρατουμένων που θα «μπαίνουν και δεν θα βγαίνουν». Τρίτο, θα τροφοδοτηθεί η ακροδεξιά ιδεοληψία ότι δήθεν η αυστηρή ποινή είναι η πανάκεια της δημόσιας αλλά και της ιδιωτικής ζωής. Με δυο λόγια, αν η συγκεκριμένη μεταρρύθμιση προχωρήσει θα πλήξει τη δημοκρατία και τα αγαθά της σε βάθος χρόνου.

Πάνω απ΄ όλα ο Μίκης συνέθετε τις αντιθέσεις δημιουργώντας αριστουργήματα. Προσπαθούσε να εκφράσει τη διαχρονική ψυχή του συντοπίτη και του μακρινού με τις ίδιες αγωνίες. Πάντρεψε το μοναδικό με το μαζικό. Γι΄ αυτό και τραγουδήθηκε από Έλληνες, Ασιάτες, Εβραίους, Λατίνους, Ιρλανδούς, Αγγλογάλλους, συγκινώντας παντού. Ήταν δημοκράτης επειδή ήταν δημώδης. Ήταν Αριστερός. Κομμουνιστής, όχι μόνο λόγω βιογραφικού και τελευταίας γραφής, αλλά επειδή τραγουδούσε την ισότητα και την ομορφιά των αδυνάτων. Με αυτό το πνεύμα διάλεγε άλλωστε τους συνεργάτες του. Ο Γρ. Μπιθικώτσης πχ, για να μνημονεύσω έναν, έμεινε μοναδικός όχι για το ιδιαίτερο μέταλλο της φωνής, αλλά επειδή τραγουδώντας μας εξέφραζε συλλογικά σε ότι ωραιότερο κρατούμε μέσα μας - και ίσως δεν το ξέραμε. Είχα πάντα μια ιδέα, λάθος ή σωστή τη γράφω: Ο Μίκης ήξερε ότι η μουσική του εκφράζει το λαό, γι’ αυτό δεν δίστασε να σταθεί δίπλα σε όποιον (Αριστερό, Δεξιό, Έλληνα, Σουηδό κλπ) του έδινε ευκαιρίες να δημιουργεί και να διαδίδει τα έργα του. Αυτός που τον υποστήριζε, θεωρούσε, υποστήριζε την τέχνη και το λαό. Γι΄αυτό σε κάποιες συγκυρίες απομακρύνθηκε πολύ από τον πολιτικό χώρο που κυρίως τον εξέφρασε. Ναι, πολλοί θα προτιμούσαμε να είχε μείνει μακριά από Υπουργεία, να μην είχε μιλήσει κάποτε σαν όψιμος Μακεδονομάχος. Ίσως επίσης θα μας ήταν προτιμότερο και ο Ελύτης να μη μιλά για ομοαίματους αδελφούς, ο Καζαντζάκης για κοινό αίμα κλπ. Ο ελληνικός πολιτισμός δημιούργησε τη δημοκρατία αλλά δυστυχώς συνυπήρχε πάντα συγκρουσιακά με την ολιγαρχία της καταγωγής. Αυτά τα λοξά βήματα του Μίκη ήταν συγκυριακά, σποραδικά, απομεινάρια χωμένα μέσα στην ίδια τη σύνθεση που άφησε και στη συνολική πορεία του. Χωρίς αμφιβολία, το έργο του θα μείνει για πάντα στην Ιστορία (όπως και του Χατζηδάκι, του Ξαρχάκου και λίγων ακόμη) και θα συγκινεί. Άλλο όμως φοβάμαι. Μήπως αυτό μείνει αέναα μοναδικό, χωρίς να φανεί ποτέ κάτι ισάξιο. Ο Μίκης εμπνεόταν με την άμεση αίσθηση του ήχου, των σωρευμένων συνηχήσεων, του πόνου, της αγάπης του διπλανού. Θα προσφέρει στο μέλλον αυτήν την έμπνευση ο πολιτισμός του copy- paste, των αλγορίθμων; Μάλλον όχι, αλλά με «δουλειά πολλή» η τέχνη θα νικήσει τους αυτοματισμούς, το χελιδόνι θα φανεί κι ο ήλιος θα γυρίσει.

Πρώτα το αφήγημα: Από την αρχαία εποχή σημειώνονται μετακινήσεις νομάδων (σήμερα μεταναστών και προσφύγων) από τις επισφαλείς προς τις πιο ασφαλείς περιοχές. Η νεωτερική εμπειρία στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη έχει δείξει ότι η ομαλή υποδοχή των ροών είναι αδύνατη χωρίς θεσμούς (πχ για χορήγηση ασύλου, αναγνώριση ταυτότητας) και χωρίς μια πολιτική για διασπορά και κοινωνική ένταξη όσων για οποιοδήποτε λόγο θα εγκατασταθούν. Αλλιώς, με την υπερσυγκέντρωση νομάδων σε περιορισμένους χώρους, οι “ανθρώπινες αποθήκες” (Z. Bauman) γίνονται πυριτιδαποθήκες. Εξάλλου, σε βάθος χρόνου το φαινόμενο αυτής της συρροής είναι διαρκές, αφού χθες είχαμε τους Σύρους, τώρα αναμένονται οι Αφγανοί, αύριο ίσως ακολουθήσουν Λιβανέζοι, καθώς και θύματα της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής (ερημοποίηση, λειψυδρία σε ασιατικές και αφρικανικές χώρες). Επιμύθιο: Χρειάζονται ανθεκτικά στο χρόνο θεσμικά εργαλεία. Τώρα το παραμύθι: Παραδόξως το εκφράζουν επίσημες πολιτικές, ευρωπαϊκές και εθνικές. Συγκεκριμένα, υποστηρίζεται ότι αντιμετωπίσαμε και πιθανώς θα αντιμετωπίσουμε εκ νέου στο προσφυγικό έκτακτες κρίσεις. Άρα, αυτό που χρειάζεται είναι να προβλεφθούν θεσμοί διαχείρισης κρίσεων για προσωρινές καταστάσεις («εξαίρεσης», με τον όρο της εποχής). Ως σταθερά και κανονικότητα, ας συνεχίσει να προβλέπεται η φόρτωση του προβλήματος στις ευρωπαϊκές χώρες υποδοχής των ροών. Ως έκτακτο καθεστώς, ας οριστεί θεσμικά μια «αλληλεγγύη» των ευρωπαϊκών χωρών, έστω με οικονομική (μόνο!) στήριξη των χωρών υποδοχής που θα συνεχίζουν να σηκώνουν το βάρος. Αυτό προβλέπει τώρα το Σχέδιο για ένα νέο Σύμφωνο μετανάστευσης και προσφύγων που ετοιμάζει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Δηλαδή, αναπαλαίωση της Σύμβασης του Δουβλίνου! Τι κρίμα αλήθεια, το όνομα μιας πόλης - συμβόλου πολιτισμού και πόνου λόγω εξαγωγής μεταναστών, να συνδέεται πια με την αποθήκευσή τους και τη μιζέρια. Οι ισχυροί της Ευρώπης φαίνονται να βολεύονται, κρατώντας μακριά από τις κεντρικές μητροπόλεις τους το πρόβλημα. Η ελληνική κυβέρνηση ετοιμάζεται προφανώς για είσπραξη νέων κονδυλίων (ευπρόσδεκτα τα αργύρια!) για το διαιωνιζόμενο έργο της υποδοχής των προσφυγικών ροών, γι' αυτό ουσιαστικά υποστηρίζει το νέο Σχέδιο Συμφώνου. Κυβερνητικές τοποθετήσεις του τύπου «να μετακινηθούν όλοι οι μετανάστες» είναι ευχολόγια και ρητορείες για εσωτερική κατανάλωση, τη στιγμή που το Σχέδιο στηρίζεται. Ευτυχώς η Ευρωπαϊκή Αριστερά στο Ευρωκοινοβούλιο, με ελληνική προπορεία, έχει σταθεί αρνητικά απέναντι στη φιλοσοφία- παραμύθι αυτής της «μεταρρύθμισης». Φυσικά, θα χρειάζονταν πολλές γραμμές για να αναλυθούν τα παραπάνω. Θα δοθεί η ευκαιρία. Το μετά βεβαιότητας προβλέψιμο είναι πως όταν οι νέοι Αφγανοί πρόσφυγες θα φθάσουν στον Έβρο και ιδίως στο Αιγαίο τότε το παραμύθι των σπουδαίων ηγετών του προσκηνίου θα τελειώσει. Η Ευρώπη θα αναμετρηθεί με την ιστορία- αφήγημα, τον πολιτισμό και τους παγκόσμιους θεσμούς του ανθρωπιστικού δικαίου.

Ο φιλελευθερισμός μετά από αγώνες έχει δεχθεί ότι ο άνθρωπος (πρέπει να) είναι ελεύθερος να κάνει ο,τιδήποτε δεν βλάπτει ή δεν διακινδυνεύει  τρίτους. Έχει καθιερωθεί το λεγόμενο «δικαίωμα στη διαφορά»*: συμπεριφέρομαι οσοδήποτε διαφορετικά θέλω από τους άλλους αρκεί να μην τους προσβάλλω. Αυτό επιτάσσουν  η προστασία της αξιοπρέπειας ή του αυτοπροσδιορισμού (της αυτονομίας, κατά την Επιτροπή) και η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας.  Ο έρωτας μπορεί να βιώνεται ως  άσκηση ελευθερίας, αλλά αν η άλλη πλευρά δεν θέλει, παραμονεύει έγκλημα -ο  βιασμός. Αλήθεια, η κυκλοφορία ενός ανεμβολίαστου ανθρώπου εν μέσω πανδημίας είναι ακίνδυνη; Δεν έχουν όλοι δεχθεί, ζυγίζοντας τα δεδομένα, ότι ο κίνδυνος μετάδοσης είναι υπαρκτός  όσο η «ανοσία της αγέλης» καθυστερεί; Πρώτιστα  λοιπόν η στάση εκείνου  που καταφρονεί τον κίνδυνο των άλλων και αρνείται τον εμβολιασμό δεν φαίνεται   δικαιωματική, αφού δεν αποτελεί άσκηση δικαιώματος σε  μια  ακίνδυνη συμπεριφορά-διαφορά. Επίσης, δεν είναι  ηθική, όσο τουλάχιστον η ηθική συνδέεται με τη φιλαλληλία. Αυτή η διπλή αρνητική  κρίση  μάλιστα αφορά τον καθένα κι όχι μόνο τους εργαζόμενους στο πεδίο της περίθαλψης. Φυσικά, από τους κινδύνους μετάδοσης δεν φθάνουμε αυτόματα στη δικαίωση των  οποιωνδήποτε υποχρεωτικών μέτρων (πχ απειλή απόλυσης). Ο εξαναγκασμός του πολίτη, άμεσος ή έμμεσος,  αποτελεί ένα έσχατο μέσο παρέμβασης  του κράτους. Σωστά το Πόρισμα μετρά διάφορους παράγοντες, όπως το μέγεθος και την εγγύτητα του κινδύνου, το είδος του επαγγέλματος, προτάσσοντας  τους ήπιους τρόπους αντιμετώπισης, αποκλείοντας δυσανάλογα μέτρα κλπ.

Δεν ενδιαφέρονται άραγε η πανεπιστημιακή και η ευρύτερη κοινότητα για ακαδημαϊκή ελευθερία ή για ασφάλεια; Ούτε προβοκάτορες δεν τολμούν αυτό να το υποστηρίξουν. Ομως το θέμα δεν είναι το δέον, στα «πρέπει» όλοι συμφωνούν άνετα. Αν όχι όλοι, άλλωστε, οι συντριπτικά περισσότεροι επίσης συμφωνούν: Παιδεία με τον αστυνόμο εντός των αμφιθεάτρων και των γραφείων, όπως αντίστροφα με την εγκληματική βία και την απειλή παρούσες, είναι απλώς αδύνατη. Στον τρόπο είναι που κολλάμε, στις μεθόδους που αποκαλύπτουν πάντοτε την πραγματική κοινωνική δυναμική και τις προθέσεις. Σήμερα η ακαδημαϊκή ελευθερία δεν κινδυνεύει μόνο από παρεμβάσεις κρατικών οργάνων ή από οργανωμένες επιχειρήσεις εκφοβισμού, αλλά και από εκείνους τους ισχυρούς ιδιώτες που μέσω των χρηματοδοτήσεων προσπαθούν να χειραγωγούν την έρευνα. Η νεοφιλελεύθερη λιτότητα έχει πλήξει τη δημόσια επιχορήγηση της έρευνας, και ευτυχώς που υπάρχουν κάποιοι ανιδιοτελείς χορηγοί να αιμοδοτούν την προστασία του περιβάλλοντος ή βασικές και ωφέλιμες για όλους έρευνες ή την εύρεση π.χ. φθηνών φαρμάκων. Ανάμεσά τους όμως παρεισφρέουν και πλείστοι που κατευθύνουν σε εφαρμογές χρήσιμες για τα ανταγωνιστικά τους συμφέροντα. Η Παιδεία κινδυνεύει από όσους αντί να είναι ανοικτοί, προωθούν το κερδοφόρο και αποκλείουν το φθηνό και κοινωφελές ή ριζοσπαστικό. Εντέλει η ελευθερία, συνθήκη επιστημονικής σκέψης και παραγωγής, δεν διασφαλίζεται με απλουστευτικές αστυνομεύσεις και με δήθεν τεχνοκρατικές διαχειρίσεις. Με δυο λόγια: Η απελευθέρωση και η γνώση προϋποθέτουν μια σύνθετη προσπάθεια. Εξισωτική δυναμική και αγώνα απέναντι σε αγκυλώσεις βίαιες επιβολές και συμφέροντα. Αυτό είναι το ζητούμενο, από το οποίο αποπροσανατολίζουν –ή το χειρότερο απομακρύνουν– οι περί το άσυλο «τρύπες στο νερό».

Αν θα είχαν βρεθεί πριν τον Ιούλιο 2019 όπλα στη φυλακή, και μάλιστα με τη συχνότητα που ανακαλύπτονται σήμερα, τα καθεστωτικά Μέσα θα είχαν γεμίσει εντυπωσιακά πρωτοσέλιδα που θα κατακεραύνωναν την τότε κυβέρνηση. Οι ένοχοι της εισαγωγής των όπλων, όποιοι κι αν ήταν, θα ζωγραφίζονταν σαν παράγωγα της κυβερνητικής αδιαφορίας για την ασφάλεια – αν όχι της υπόθαλψης των ταραξιών από αριστερούς συνοδοιπόρους. Ομως τότε η πραγματική προσοχή ήταν περισσότερη και τα φαινόμενα πολύ λιγότερα. Οπως επίσης λιγότεροι ήταν οι θάνατοι, οι αυτοκτονίες και οι δολοφονίες μέσα στη φυλακή. Τώρα που τα περιστατικά περισσεύουν, κανείς δεν αναζητά κυβερνητικές ευθύνες για την εισαγωγή των όπλων και τη βία στους χώρους κράτησης. Κανείς βέβαια δεν έχει το θράσος να δηλώσει «φταίνε οι προηγούμενοι», αφού έχουν περάσει 14 μήνες από την αλλαγή φρουράς και από το δήθεν θαυματουργό πέρασμα των φυλακών στην αρμοδιότητα του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη. Αλλά με πολλή άνεση και επικοινωνιακή κάλυψη, οι ευθύνες αποσιωπώνται και οι υπεύθυνοι καμαρώνουν για τα ευρήματα της αβλεψίας τους. Φυσικά όλοι γνωρίζουν ότι κανείς από τους καμαρωτούς δεν είναι τυχαίος και ανίδεος. Το δέντρο της Ιστορίας βγάζει καρπούς.