Δώρα Κοτσακά

Η μελέτη της ιστορίας του ανταγωνισμού μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας των τελευταίων αιώνων καθιστά σαφές ότι το "αφήγημα" σχετικά με την επερχόμενη απαξίωση της ανθρώπινης εργασίας, λόγω της υποκατάστασής της από την επιστήμη και την τεχνολογία, είναι μια εκδοχή με πολλαπλά οφέλη για την πλευρά του κεφαλαίου και της εργοδοσίας. Συνόδευσε την εισαγωγή κάθε μεγάλης τεχνολογικής καινοτομίας στην παραγωγή -είτε στη βιομηχανία είτε στην αγροτική παραγωγή- και πάντα, ιδιαίτερα στα πρώτα της στάδια, λειτούργησε ως απειλή προς τους εργαζόμενους με στόχο την περαιτέρω συμπίεση των δικαιωμάτων και των διεκδικήσεων τους. Το 2018, στη Σύνοδο για την Ανάπτυξη που πραγματοποιήθηκε στον Καναδά, ο διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας Μ. Κάρνεϊ σημείωνε6: “Αν αντικαταστήσουμε την ατμομηχανή με την τεχνητή νοημοσύνη, τα εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας με πλατφόρμες και τον τηλέγραφο με το Twitter, θα αναγνωρίσουμε τις ίδιες δυναμικές με εκείνες που υπήρχαν πριν από 150 χρόνια, όταν ο Μαρξ έγραφε το 'Κομουνιστικό Μανιφέστο'”. Όπως τότε έτσι και σήμερα τον εργαζόμενο δεν τον ενδιέφερε η τεχνική πρόοδος αφηρημένα, αλλά η αποφυγή της ανεργίας και η διατήρηση του βιοτικού του επιπέδου, το οποίο περιλαμβάνει όχι μόνο τον μισθό, αλλά και μη χρηματικούς συντελεστές όπως η ελευθερία και η αξιοπρέπεια.

Στο πλαίσιο των συνθηκών που προκάλεσαν η πανδημία και η πίεση των συστημάτων Υγείας κατέστη σαφές ότι το ισχύον μοντέλο έρευνας και ανάπτυξης, τιμολόγησης και διάθεσης φαρμάκων, εμβολίων και υγειονομικού υλικού αδυνατούσε να αντεπεξέλθει στις ανάγκες που είχαν δημιουργηθεί. Το επιχειρηματικό μοντέλο που εφαρμόζεται στην παροχή των υπηρεσιών Υγείας έχει υπονομεύσει την ικανότητά του στην αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών. Την ίδια στιγμή η κρίση της πανδημίας προκάλεσε κύμα πρωτοβουλιών αλληλοβοήθειας και κινητοποίηση του συνόλου των δυνάμεων των κινημάτων των makers και της ομότιμης παραγωγής, τα οποία ενεργοποιήθηκαν σε τέτοιο βαθμό ώστε να προβληθούν για πρώτη φορά από τα ΜΜΕ σε αυτή την έκταση. Σε παγκόσμιο επίπεδο κατεγράφη έντονη δραστηριότητα γύρω από τις πρακτικές των κοινών όπως η ανοιχτή έρευνα και επιστήμη, η χρήση λογισμικού (software) και υλισμικού (hardware) υπό ανοικτή άδεια, ο διαμοιρασμός δεδομένων κ.ά. Η κρίση που προκάλεσε η Covid-19 κατέστησε ορατές αξιοσημείωτες πρωτοβουλίες αλληλοβοήθειας, αλλά και την ικανότητα αυτών των κινημάτων να δίνουν λύσεις εκεί που το κράτος και η αγορά αποτυγχάνουν. Φανερή κατέστη και η απουσία πρωτοκόλλων συνεργασίας δημοσίου - κοινών (όπως οι Συμπράξεις Δημοσίου Κοινών) τη στιγμή που η ανάγκη τους ήταν κατεπείγουσα. Ο ομότιμος τρόπος παραγωγής είναι συμβατός με τον τύπο της οικονομίας που αναπτύσσεται στο πλαίσιο του μετασχηματισμού του παραγωγικού μοντέλου: μεγιστοποιεί τα οφέλη των δικτύων μεταξύ ομοτίμων και της αρθρωτής δομής της παραγωγής και ενισχύει την ανοιχτότητα και την κυκλοφορία σε μέγιστο βαθμό. Στο στάδιο εξέλιξης της οικονομίας όπου βρισκόμαστε σήμερα οι καταχρηστικές περιφράξεις και ιδιωτικοποιήσεις κάθε πιθανού πόρου συνιστούν ιδεοληπτική και ζημιογόνο πρακτική, ιδιαίτερα ως προς τις δυνατότητες παραγωγής αξίας. Κάτι που σημαίνει ότι ο ρόλος τους είναι επιβλαβής και για τη λειτουργία των αγορών. Ωστόσο η ανοικτότητα, η ομότιμη παραγωγή και τα κοινά δεν είναι σε θέση να αυτό-προστατευθούν από την εταιρική απληστία, τα μονοπώλια και την ακραία απορρύθμιση. Η προερχόμενη “από τα κάτω” καινοτομία συνδέεται ζωτικά με νέους θεσμούς και νέα δικαιώματα. Η καινοτομία είναι καλοδεχούμενη από το κεφάλαιο μόνο εφόσον αντιπροσωπεύει, τη συγκεκριμένη στιγμή, για τη συγκεκριμένη επιχείρηση, υπό τις συγκεκριμένες κάθε φορά συνθήκες, την αύξηση της κερδοφορίας της, διαφορετικά είναι κάτι αδιάφορο έως και απειλητικό. Γι’ αυτό, ενώ είναι αλήθεια ότι η εποχή του κεφαλαίου έφερε τη χωρίς ιστορικό προηγούμενο απογείωση των παραγωγικών δυνάμεων, άλλο τόσο είναι αλήθεια ότι ο καπιταλισμός δημιούργησε και δημιουργεί χωματερές επιστημονικών ανακαλύψεων που έμειναν στα αζήτητα όχι επειδή δεν ήταν κοινωνικά χρήσιμες, αλλά διότι δεν φαίνονταν οικονομικά συμφέρουσες.4 Στην ανθρώπινη ιστορία οι κοινότητες έπρεπε να υπερασπιστούν ξανά και ξανά το δικαίωμά τους στη γη, στους φυσικούς πόρους, στα χειροτεχνήματα, στη γλώσσα, στον πολιτισμό κ.ά. Σήμερα είναι αναγκαίο ένα ισοδύναμο για την επιστήμη και την πληροφορία, μία νέα αρχή ενάντια σε νέες περιφράξεις. Εξαιτίας της απουσίας του κατάλληλου νομικού πλαισίου και της αναγκαίας θεσμικής εποπτείας, όσο πιο ανοιχτά και προσβάσιμα είναι τα δεδομένα και η πληροφορία τόσο περισσότερο λειτουργούν προς όφελος των μεγάλων παικτών της αγοράς. Σε αυτό το σημείο γίνεται σαφής η καίρια σημασία της ρύθμισης.

Τα ψηφιακά δικαιώματα, το ιδιοκτησιακό καθεστώς των δεδομένων και των προϊόντων που προκύπτουν από την επεξεργασία τους, το δικαίωμα στη συλλογική διεκδίκηση και την οργάνωση των εργαζομένων συγκροτούν σήμερα μία νέα πολιτική ατζέντα που αναζητά τόσο πολιτικό φορέα εκπροσώπησης όσο και διοικητικό επίπεδο διαπραγμάτευσης. Αναμφίβολα πρόκειται για μία διαδικασία αντιφατική και δύσκολη, ωστόσο η συζήτηση έχει ξεκινήσει, έστω και με τρόπο άτακτο και χαοτικό. Η σαφής και τεκμηριωμένη τοποθέτηση των πολιτικών δυνάμεων συνιστά προϋπόθεση προκειμένου η σχετική συζήτηση να οδηγήσει σε ρυθμιστικά αποτελέσματα. Ο έλεγχος του καπιταλισμού της παρακολούθησης είναι ένα πολιτικό πρόταγμα. Ο προοδευτικός πολιτικός κόσμος, καθώς και οι νομοθέτες και διαμορφωτές πολιτικών θα χρειαστεί να προασπίσουν νέες μορφές συλλογικής δράσης, κατά τον ίδιο τρόπο που σχεδόν έναν αιώνα πριν η νομική προστασία του δικαιώματος στην οργάνωση, την απεργία και τη συλλογική διαπραγμάτευση δημιούργησε κοινό μέτωπο με τους εργαζόμενους στην προσπάθεια περιορισμού της εξουσίας του μονοπωλιακού καπιταλισμού. Είναι απαραίτητη η δημιουργία νέων συμμαχιών με πολίτες και κινήματα που παλεύουν για τον περιορισμό της ανεξέλεγκτης εξουσίας των big tech και με εργαζομένους που ζητούν δίκαιους μισθούς και εργασιακή αξιοπρέπεια. Η διαπραγμάτευση είναι εφικτή, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Έως τώρα οι συζητήσεις επικεντρώνονταν στη σκανδαλώδη φοροαποφυγή των τεχνολογικών κολοσσών και την παραβίαση της νομοθεσίας περί πνευματικών δικαιωμάτων. Αν αφήσουμε το ισχύον οικονομικό μοντέλο να αναπτυχθεί χωρίς ρύθμιση, είναι θέμα χρόνου οι νέες ανισότητες που συνεπάγεται να καταστήσουν την ιδιωτικότητα αγαθό πολυτελείας αποκλειστικά για όσους έχουν τα χρήματα να το αποκτήσουν.

Οι εταιρείες υψηλής τεχνολογίας δείχνουν όλο και πιο έντονο ενδιαφέρον για τον αγροδιατροφικό τομέα, τις γεωργικές εκτάσεις, τον έλεγχο του μοντέλου γεωργικής παραγωγής και κυρίως για τα δεδομένα που συνδέονται με αυτόν. Δεν πρόκειται μόνο για τους ψηφιακούς κολοσσούς της Silicon Valey, αλλά και για εταιρείες όπως η Bayer, η Monsanto, η AliBaba ή η IBM. Ο ανταγωνισμός είναι σφοδρός και η νέα λογική αρχίζει να γίνεται σαφής. Έχει να κάνει με την ενοποίηση των εταιρειών που προμηθεύουν προϊόντα στους αγρότες (παρασιτοκτόνα, τρακτέρ, drones κ.λπ.) και αυτών που ελέγχουν τις ροές δεδομένων και έχουν πρόσβαση στους καταναλωτές. Το αγροδιατροφικό λόμπι ενισχύει την τάση που θέλει τους αγρότες να χρησιμοποιούν εφαρμογές στο κινητό τους μέσω των οποίων παρέχουν δεδομένα και παίρνουν "συμβουλές". Οι μεγάλες εταιρικές ψηφιακές πλατφόρμες εξαγοράζουν την παρουσία τους στον τομέα και παίρνουν τον έλεγχο της διανομής της τροφής. Ωστόσο, η πραγματικότητα περισσότερων από 500 εκατ. μικροκαλλιεργητών γης, οι οποίοι παράγουν το μεγαλύτερο ποσοστό τροφής σε παγκόσμιο επίπεδο, απέχει πολύ από όλα αυτά. Εφαρμογές υψηλής τεχνολογίας, όπως τρακτέρ χωρίς οδηγό και drones που ψεκάζουν παρασιτοκτόνα, είναι ξεκάθαρο ότι δεν αναπτύσσονται γι' αυτούς. Η ποιότητα των πληροφοριών που παρέχουν οι ψηφιακές πλατφόρμες στους αγρότες εξαρτάται από τα δεδομένα που έχουν συλλεχθεί. Σε περιοχές που υπάρχουν πολλά δεδομένα προς συλλογή (τακτικά τεστ του εδάφους, αγροτικές μελέτες, μετρήσεις απόδοσης της σοδειάς κ.λπ.) και δυνατότητα χρήσης των νέων τεχνολογιών που τα συλλέγουν (όπως τρακτέρ νέας τεχνολογίας, drones και αισθητήρες καλλιεργειών), οι εταιρείες τεχνολογίας μπορούν να διαθέσουν μεγάλο όγκο δεδομένων, υψηλής ποιότητας και σε πραγματικό χρόνο. Η μεγάλη διαφορά έγκειται στο μέγεθος της αγροτικής έκτασης και στο αν είναι αφιερωμένη σε μονοκαλλιέργεια ή όχι, διότι αυτά τα χαρακτηριστικά καθιστούν ευρέως ευκολότερη τη συλλογή και την ανάλυση δεδομένων, άρα και την ποιότητα των παρεχόμενων συμβουλών. Οι εταιρείες τεχνολογίας και οι κυβερνήσεις που προωθούν την ψηφιακή γεωργία δεν εργάζονται προκειμένου να αντιμετωπίσουν την έλλειψη γεωργικών δεδομένων για τις μικρές καλλιέργειες. Παράλληλα, δημόσια κεφάλαια κατευθύνονται σε υποδομές που συνδέουν την ύπαιθρο με δίκτυα κινητών τηλεφώνων και Διαδικτύου (περιλαμβανομένης και της νέας κούρσας επέκτασης του 5G), ενώ δεν υπάρχει η ίδια μέριμνα ως προς τη βελτίωση των κρατικών υπηρεσιών που υποστηρίζουν τη γεωργία.9 Οι καλλιεργητές, μικροί και μεγάλοι, ήδη χρησιμοποιούν ψηφιακές τεχνολογίες. Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι είναι κακό μέσω μιας εφαρμογής στο κινητό να γνωρίζει κάποιος περισσότερα σχετικά με τη γονιμότητα του εδάφους του και την υγεία της σοδειάς του ή τη σχέση με τους καταναλωτές. Το πρόβλημα είναι ποιος ελέγχει τα δεδομένα και ποιος δίνει τη συμβουλή και είναι μείζονος σημασίας ως προς το πόσο ασφαλή θα αποβούν αυτά τα εξελισσόμενα συστήματα. Ο πλούτος των παραδοσιακών γνώσεων και πρακτικών και η προστασία της βιοποικιλότητας επηρεάζονται δραστικά από τις ψηφιακές τεχνολογίες, καθώς πρόκειται για παραμέτρους που δεν λαμβάνονται καν υπόψη. Οι εταιρείες τεχνολογίας μεροληπτούν υπέρ της βιομηχανικής γεωργίας, ενισχύουν τη χρήση χημικών και ακριβών μηχανημάτων, όπως και την παραγωγή προϊόντων για εταιρικούς αγοραστές και όχι για τις τοπικές αγορές. Ενθαρρύνουν τον συγκεντρωτισμό, την κεντρική διαχείριση, την ομοιομορφία και τα μονοπώλια, διότι μόνο έτσι μπορεί να δουλέψει το μοντέλο τους. Με αυτά τα χαρακτηριστικά, μια πιθανή βαθύτερη παγκόσμια κρίση που θα πλήξει το παγκόσμιο σύστημα τροφής και θα συνδεθεί με νέες υγειονομικές κρίσεις επιταχύνεται. Οι αγώνες των αγροτών γης στο νότιο ημισφαίριο μας αφορούν περισσότερο από όσο φανταζόμαστε. Όχι μόνο ως προς τα ψηφιακά μας δικαιώματα και τη διάβρωση των δημοκρατιών, αλλά και ως προς την ίδια την τροφή και την υγεία μας.

Η ψηφιοποίηση της οικονομίας επιτρέπει στις πολυεθνικές επιχειρήσεις να μετακινούν με μεγαλύτερη ευκολία εργαζόμενους, κεφάλαια, εισροές και δεδομένα μεταξύ των συνόρων, ώστε να εμφανίζουν κέρδη και δραστηριότητα σε χώρες με ελάχιστη ρυθμιστική μέριμνα και χαμηλότερους φορολογικούς συντελεστές. Για παράδειγμα, η Uber χρησιμοποιεί θυγατρικές εταιρείες με έδρα την Ιρλανδία και την Ολλανδία προκειμένου να μεταφέρει το μεγαλύτερο μέρος των κερδών της στον φορολογικό παράδεισο των Βερμούδων αφήνοντας τις χώρες -από την Κένυα έως τις ΗΠΑ- όπου τα κέρδη δημιουργούνται χωρίς τις φορολογικές εισπράξεις που τους αντιστοιχούν. Η φοροαποφυγή είναι επιζήμια για όλους: για τα κράτη, τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Σύμφωνα με τον ΟΑΣΑ τα κράτη χάνουν απαραίτητους πόρους που με συντηρητικούς υπολογισμούς αγγίζουν τα 100-240 δισ. δολάρια ετησίως.1 Πρόκειται για χρήματα που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν στην Εκπαίδευση, την Υγεία, τις υποδομές και τις συντάξεις. Οι πολίτες χάνουν είτε επειδή υποχρεώνονται να πληρώνουν υψηλότερους φόρους για υπηρεσίες που διαφορετικά θα χρηματοδοτούνταν από τους φόρους στα εταιρικά εισοδήματα είτε επειδή στερούνται αυτές τις υπηρεσίες. Οι εταιρείες που λειτουργούν σε εθνικά πλαίσια αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες απέναντι στους πολυεθνικούς ανταγωνιστές τους που επιλέγουν να αγνοούν τις φορολογικές τους υποχρεώσεις μεταφέροντας τα κέρδη τους σε εξωχώριους προορισμούς. (...) Αν οι εταιρείες τεχνολογίας έχουν την ιδιαιτερότητα να παραμένουν απρόσβλητες από τις συνέπειες της πανδημίας και να κερδίζουν από αυτές, ενώ την ίδια στιγμή οι κυβερνήσεις παλεύουν για μετρητά και ροές εσόδων, τότε η φορολόγηση αυτών που συστηματικά φοροαποφεύγουν τα τελευταία χρόνια χωρίς να συνεισφέρουν στα δημόσια ταμεία δεν μπορεί παρά να τεθεί ως προτεραιότητα στην εργαλειοθήκη των δημόσιων πολιτικών. Η πίεση από τους δημόσιους λειτουργούς για ρύθμιση των τεχνολογικών μονοπωλίων υπήρξε και πριν από το χτύπημα του ιού. Τον Ιανουάριο η Γαλλία έγινε η πρώτη ισχυρή οικονομία που επέβαλε φόρο 3% επί των συνολικών ετήσιων εισόδων των μεγαλύτερων εταιριών τεχνολογίας που δραστηριοποιούνται στη χώρα, όπως η Amazon και η Facebook.8 Τον Απρίλιο το Ηνωμένο Βασίλειο επέβαλε φόρο 2% σε έσοδα αποκτημένα από τις μηχανές αναζήτησης, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τις διαδικτυακές αγορές. Αυτά τα ad hoc μέτρα απαντούν στις αντιδράσεις των πολιτών, αλλά δεν υποκαθιστούν τα χαμένα από τη φορολογία έσοδα ούτε εξασφαλίζουν τα μελλοντικά. Έχει ενδιαφέρον το ότι, ενώ συμβαίνουν όσα περιγράφηκαν, οκτώ τεχνολογικοί κολοσσοί (Microsoft, Apple, Alphabet, Facebook, Cisco Systems, Adobe, Intel, Nvidia) θέλησαν να δείξουν την εταιρική τους γενναιοδωρία μέσα από δωρεές ύψους 1,2 δισ. δολαρίων στις οποίες προέβησαν με στόχο την αντιμετώπιση της πανδημίας. Σύμφωνα με το TaxWatch αυτό το ποσό αντιστοιχεί στο 0,22% του συνολικού ποσού των κερδών αυτών των εταιρειών που συσσωρεύονταν κρυμμένα στους φορολογικούς παραδείσους έως το τέλος του 2017.9 Ίσως οι υπηρεσίες υγείας σε πολλά κράτη να είχαν πολύ μεγαλύτερο όφελος αν οι τεχνολογικοί κολοσσοί απλώς πλήρωναν κανονικά τους φόρους τους όπως όλοι οι υπόλοιποι, αντί να προσφέρουν φιλοδωρήματα σε περιόδους κρίσης.

Στην Ελλάδα η κυβέρνηση εργάζεται και προγραμματίζει με σθένος και νεοφιλελεύθερη περηφάνια νέες ιδιωτικοποιήσεις, ωσάν να μην ενημερώθηκε ποτέ για τη σχετική διεθνή εμπειρία. Οι δημόσιες υποδομές σε περιόδους κρίσης καθίστανται απαραίτητο εργαλείο για την προστασία του πληθυσμού. Ιδιαίτερα όταν πρόκειται για υγειονομική κρίση οι υπηρεσίες υγείας, ύδρευσης και αποχέτευσης, οι οδικές αρτηρίες, τα λιμάνια, τα αεροδρόμια, κ.α., καθίστανται νευραλγικά για τον περιορισμό της διασποράς και την υποστήριξη των κοινοτήτων. Στη χώρα μας, σύμφωνα με το αναθεωρημένο πρόγραμμα του ΤΑΙΠΕΔ, που πρόσφατα εγκρίθηκε από το Κυβερνητικό Συμβούλιο Οικονομικής Πολιτικής, είναι σε εξέλιξη διαγωνισμοί για περιφερειακά λιμάνια, Εγνατία Οδό, ΔΕΠΑ και Αττική Οδό. Οι αποκρατικοποιήσεις των ΕΥΔΑΠ, ΕΥΑΘ, ΔΕΗ, ΕΛΠΕ, και του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών (ΔΑΑ), καθυστέρησαν εξαιτίας της υγειονομικής κρίσης, αλλά παραμένουν ο μεγάλος στόχος της κυβέρνησης που τέθηκε σε τροχιά ξανά μετά το lock down. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση της ιδιωτικοποίησης των περιφερειακών αεροδρομίων, η οποία θέτει ερωτήματα σχετικά με το που τίθεται τελικά το πολιτικό όριο για μία νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση. Σύμφωνα με το νομοσχέδιο που προωθεί το Υπουργείο Μεταφορών, καταργούνται οι κρατικές αεροπορικές αρχές στην περιφέρεια και ο έλεγχος θα γίνεται από την κεντρική υπηρεσία της Αθήνας. Με αυτόν τον τρόπο, επηρεάζεται άμεσα η ασφάλεια των πτήσεων, τα δικαιώματα των επιβατών, αλλά και η περιφρούρηση της εθνικής ασφάλειας. Οι αερολιμενικοί με διαβαθμισμένη πρόσβαση σε χώρους των αεροδρομίων καταργούνται ως υπάλληλοι της εποπτικής αρχής και ο έλεγχος των 14 αεροδρομίων από την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας και το Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας (ΓΕΑ) περνάει στην ιδιωτική γερμανική εταιρεία Fraport. Ακόμα και σε περιόδους σύρραξης. Υπενθυμίζουμε ότι στην ίδια εταιρεία ανήκουν αεροδρόμια σε περιοχές όπως η Μυτιλήνη, η Σάμος, η Κως και η Ρόδος. Την ίδια στιγμή, και μετά τα “χειροκροτήματα” για το ΕΣΥ, η κυβέρνηση επανήλθε στο ολέθριο σχήμα των ΣΔΙΤ για την υγεία. Τη νεοφιλελεύθερη πανάκεια όπου το δημόσιο πληρώνει ακριβές υπηρεσίες σε ιδιώτες και αυτοί με τη σειρά τους εκμεταλλεύονται υποδομές και προσωπικό του δημοσίου σε τιμές εξευτελιστικές. Παρά τις σοβαρές ανάγκες η κυβέρνηση συνεχίζει να αφήνει τη δημόσια υγεία και την πρωτοβάθμια περίθαλψη να καταρρέουν. Παράλληλα, φαίνεται πως μεθοδεύει την ιδιωτικοποίηση, ξανά μέσω ΣΔΙΤ, όλου του Εξωτερικού Υδροδοτικού Συστήματος της Αττικής (ΕΥΣ), το οποίο περιλαμβάνει τα φράγματα και τους ταμιευτήρες Εύηνου, Μόρνου, Μαραθώνα, τη λίμνη Υλίκης, τις γεωτρήσεις Πάρνηθας και Βοιωτικού κάμπου, τα υδραγωγεία, τα δίκτυα μεταφοράς μήκους 400 χιλιομέτρων και τα αντλιοστάσια, που αποτελούν την κύρια υποδομή για την υδροδότηση του λεκανοπεδίου της Αθήνας.

Οι εταιρείες τεχνολογίας ξέρουν τόσα πολλά για εμάς, εμείς ξέρουμε τόσο λίγα για αυτές. Όσο νομίζαμε ότι ψάχναμε στo Google, η Google έψαχνε εμάς. Όσο χρησιμοποιούσαμε τα social media, τα social media μας χρησιμοποιούσαν. Όταν μας ενημέρωναν σχετικά με τo privacy policy της εταιρείας τους, στην πραγματικότητα επρόκειτο για το surveillance policy της εταιρείας τους. Πάντα υπήρχε ανισότητα στη γνώση, αλλά όχι με αυτά τα χαρακτηριστικά που επαναπροσδιορίζουν ηθικά όρια και τελικά την αντίληψη του εαυτού. Εμείς δεν ξέρουμε για εμάς αυτό που αυτοί γνωρίζουν για εμάς. Είναι μία γνώση που προέρχεται από εμάς, αλλά δεν προορίζεται για εμάς. Την ίδια στιγμή προκύπτουν νέα κρίσιμα ερωτήματα για την λειτουργία της δημοκρατίας: “ποιος αποφασίζει, ποιος θα αποφασίζει, ποιος θα γνωρίζει;” Οι δημοκρατικοί θεσμοί παραμένουν αμήχανοι και η δραστηριότητα των τεχνολογικών κολοσσών αρρύθμιστη. Στον εταιρικό λόγο που συγκροτούν οι τεχνολογικοί κολοσσοί μας αποκαλούν “χρήστες”. Πρόκειται για μία νέα οντολογική κατηγορία με δικό της περιεχόμενο, όπως αυτές του καταναλωτή ή του δανειζόμενου. Η Ζούμποφ υποστηρίζει ότι, όπως τον 18ο αιώνα ο πολίτης έπρεπε να οργανωθεί με την ιδιότητα του εργάτη για την προάσπιση των συμφερόντων του, το ίδιο πρέπει να πράξει και σήμερα με την ιδιότητά του χρήστη. Η δραστηριότητά του είναι που δημιουργεί κέρδος. Μπορούμε να απολαμβάνουμε την ψηφιακή τεχνολογία χωρίς το πλαίσιο λειτουργίας του καπιταλισμού της παρακολούθησης. Το πρόβλημα δεν είναι ο ψηφιακός κόσμος, ούτε η τεχνολογία είναι η οικονομική λογική που τα κατευθύνει και μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με πολιτικούς όρους και σχέδιο. Το να κατανοήσουμε την οικονομική λογική του καπιταλισμού της παρακολούθησης συνιστά την “έξοδο από τη χώρα των θαυμάτων” που έχουν κατασκευάσει οι μηχανισμοί προπαγάνδας των τεχνολογικών κολοσσών.

Στο πλαίσιο που διαμόρφωσαν οι ολέθριες συνέπειες της επιδημίας του COVID-19, συνεταιρισμοί και μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜμΕ) σε παγκόσμιο επίπεδο, κινητοποιούνται προκειμένου να ενισχύσουν τους εργαζομένους τους, τα μέλη και τις κοινότητές τους. Σε αρκετές χώρες περιφερειακές διοικήσεις και εθνικές κυβερνήσεις έχουν ήδη αρχίσει να εντάσσουν τις συνεργατικές επιχειρήσεις και τις ΜμΕ στις δημόσιες στρατηγικές στήριξης του πληθυσμού που επεξεργάζονται. Ως ωφελούμενες, συμπεριλαμβάνοντάς τες στα μέτρα στήριξης της οικονομίας, αλλά και απευθυνόμενες σε αυτές ως εταίρους υλοποίησης πολιτικών και έργων με στόχο την αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης. Ιστορικά, σε περιόδους κρίσης οι αξίες της συνεργασίας, της αλληλεγγύης και της αμοιβαιότητας  εμφανίζονται ενισχυμένες. Σε αυτές τις περιόδους αυξάνονται μαζικά τα μέλη των συνεταιρισμών και σημειώνεται στροφή τόσο προς αυτούς, όσο και προς τις ΜμΕ γενικότερα. Αυτό συνέβη στην περίπτωση της οικονομικής κρίσης του 2001-2002 στην Αργεντινή, της παγκόσμιας χρηματιστηριακής κρίσης του 2007-2008 και της ελληνικής κρίσης χρέους του 2009.1 Επιπλέον, συνεταιρισμοί και ΜμΕ γενικότερα συνέβαλαν καθοριστικά στις κοινότητές τους στην αντιμετώπιση επιδημιών όπως εκείνη του AIDS (Βιετνάμ, Σουαζιλάνδη), στην ανακούφιση του πληθυσμού και την ανοικοδόμηση μετά από περιόδους φυσικών καταστροφών (Ιαπωνία, Αυστραλία) ή πολέμων (Σρι Λάνκα, Ρουάντα).2 Η προσφορά της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας (ΚΑΛΟ) ως δυναμικού κλάδου, με ιδιαίτερα κοινωνικά ωφέλιμες αποδόσεις σε συνθήκες κρίσης, έχει πλέον δοκιμαστεί στο χρόνο και έχει αναγνωριστεί από πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς. Η υγειονομική κρίση δίνει μία επιπλέον ευκαιρία για διεύρυνση των εργαλείων υποστήριξής της και σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Απομένει να φανεί το εάν και κατά πόσο η ελληνική κυβέρνηση θα επιλέξει να τα αξιοποιήσει, προχωρώντας στην πολιτική επιλογή στήριξης και ενίσχυσης της ΚΑΛΟ.

Τα νέα δεδομένα που δημιουργεί η πανδημία του Covid-19 και η συνακόλουθη πίεση που υφίστανται τα συστήματα υγείας καθιστούν σαφές, ακόμη και στους πλέον δύσπιστους, ότι το σημερινό μοντέλο έρευνας, ανάπτυξης, τιμολόγησης και διάθεσης φαρμάκων αδυνατεί να αντεπεξέλθει. Ο νεοφιλελεύθερος δογματισμός σταδιακά αποψίλωσε τον δημόσιο τομέα, αφήνοντάς τον εκτεθειμένο στο ενδεχόμενο μιας σοβαρής υγειονομικής κρίσης. Το επιχειρησιακό μοντέλο που εφαρμόζεται στην παροχή υπηρεσιών δημόσιας υγείας έχει υπονομεύσει τη δυνατότητα αντιμετώπισης συνθηκών έκτακτης ανάγκης, όπως η σημερινή. Με αυτά τα δεδομένα και με όρους κατεπείγοντος, σημειώνεται σήμερα έντονη δραστηριότητα σε παγκόσμιο επίπεδο γύρω από πρακτικές των Κοινών, όπως η ανοιχτή έρευνα και επιστήμη, η αξιοποίηση software και hardware υπό ανοιχτή άδεια, ο διαμοιρασμός δεδομένων, κ.ά. Επιπλέον, η οργάνωση και δικτύωση των κοινοτήτων γύρω από τα Κοινά με όρους που ανταποκρίνονται σε συνθήκες κρίσης (όπως ομοτιμία, οριζοντιότητα, αυτονομία, ευελιξία) επιτρέπουν ταχύτητα και αποτελεσματικότητα στο συντονισμό. Για παράδειγμα, η ανοιχτή έρευνα στην παραγωγή φαρμάκου εξασφαλίζει βιωσιμότητα, με το διαμοιρασμό δεδομένων, χρόνου και πόρων, αλλά και την ουσιαστική συνεισφορά των ίδιων των ασθενών.