Δώρα Κοτσακά

Ποιες είναι οι «κρυπτικές» αφηγήσεις και πρακτικές που συνοδεύουν τις υποδομές του διαδικτύου; Είτε πρόκειται…

Σήμερα μετασχηματισμοί δομικής σημασίας λαμβάνουν χώρα όχι μόνο στο επίπεδο της παραγωγής, αλλά ακολούθως και…

Έχει περάσει σχεδόν μία δεκαετία από το 2015 όταν το Global Water Intelligence - κλαδικό…

Τον Σεπτέμβριο έκλεισαν 50 χρόνια από το πραξικόπημα στη Χιλή και μια ματιά στον διεθνή…

Τόσο η τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence) όσο και η αυτοματοποιημένη διαδικασία λήψης αποφάσεων (automated decision…

Τα τελευταία χρόνια σε διεθνές επίπεδο έχει ξεκινήσει μία ενδιαφέρουσα συζήτηση γύρω από τον καινοτόμο…

Τα τελευταία χρόνια, το αίτημα για ρύθμιση της λειτουργίας των big tech επανέρχεται διαρκώς στη…

Η μελέτη της ιστορίας του ανταγωνισμού μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας των τελευταίων αιώνων καθιστά σαφές ότι το "αφήγημα" σχετικά με την επερχόμενη απαξίωση της ανθρώπινης εργασίας, λόγω της υποκατάστασής της από την επιστήμη και την τεχνολογία, είναι μια εκδοχή με πολλαπλά οφέλη για την πλευρά του κεφαλαίου και της εργοδοσίας. Συνόδευσε την εισαγωγή κάθε μεγάλης τεχνολογικής καινοτομίας στην παραγωγή -είτε στη βιομηχανία είτε στην αγροτική παραγωγή- και πάντα, ιδιαίτερα στα πρώτα της στάδια, λειτούργησε ως απειλή προς τους εργαζόμενους με στόχο την περαιτέρω συμπίεση των δικαιωμάτων και των διεκδικήσεων τους. Το 2018, στη Σύνοδο για την Ανάπτυξη που πραγματοποιήθηκε στον Καναδά, ο διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας Μ. Κάρνεϊ σημείωνε6: “Αν αντικαταστήσουμε την ατμομηχανή με την τεχνητή νοημοσύνη, τα εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας με πλατφόρμες και τον τηλέγραφο με το Twitter, θα αναγνωρίσουμε τις ίδιες δυναμικές με εκείνες που υπήρχαν πριν από 150 χρόνια, όταν ο Μαρξ έγραφε το 'Κομουνιστικό Μανιφέστο'”. Όπως τότε έτσι και σήμερα τον εργαζόμενο δεν τον ενδιέφερε η τεχνική πρόοδος αφηρημένα, αλλά η αποφυγή της ανεργίας και η διατήρηση του βιοτικού του επιπέδου, το οποίο περιλαμβάνει όχι μόνο τον μισθό, αλλά και μη χρηματικούς συντελεστές όπως η ελευθερία και η αξιοπρέπεια.

Στο πλαίσιο των συνθηκών που προκάλεσαν η πανδημία και η πίεση των συστημάτων Υγείας κατέστη σαφές ότι το ισχύον μοντέλο έρευνας και ανάπτυξης, τιμολόγησης και διάθεσης φαρμάκων, εμβολίων και υγειονομικού υλικού αδυνατούσε να αντεπεξέλθει στις ανάγκες που είχαν δημιουργηθεί. Το επιχειρηματικό μοντέλο που εφαρμόζεται στην παροχή των υπηρεσιών Υγείας έχει υπονομεύσει την ικανότητά του στην αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών. Την ίδια στιγμή η κρίση της πανδημίας προκάλεσε κύμα πρωτοβουλιών αλληλοβοήθειας και κινητοποίηση του συνόλου των δυνάμεων των κινημάτων των makers και της ομότιμης παραγωγής, τα οποία ενεργοποιήθηκαν σε τέτοιο βαθμό ώστε να προβληθούν για πρώτη φορά από τα ΜΜΕ σε αυτή την έκταση. Σε παγκόσμιο επίπεδο κατεγράφη έντονη δραστηριότητα γύρω από τις πρακτικές των κοινών όπως η ανοιχτή έρευνα και επιστήμη, η χρήση λογισμικού (software) και υλισμικού (hardware) υπό ανοικτή άδεια, ο διαμοιρασμός δεδομένων κ.ά. Η κρίση που προκάλεσε η Covid-19 κατέστησε ορατές αξιοσημείωτες πρωτοβουλίες αλληλοβοήθειας, αλλά και την ικανότητα αυτών των κινημάτων να δίνουν λύσεις εκεί που το κράτος και η αγορά αποτυγχάνουν. Φανερή κατέστη και η απουσία πρωτοκόλλων συνεργασίας δημοσίου - κοινών (όπως οι Συμπράξεις Δημοσίου Κοινών) τη στιγμή που η ανάγκη τους ήταν κατεπείγουσα. Ο ομότιμος τρόπος παραγωγής είναι συμβατός με τον τύπο της οικονομίας που αναπτύσσεται στο πλαίσιο του μετασχηματισμού του παραγωγικού μοντέλου: μεγιστοποιεί τα οφέλη των δικτύων μεταξύ ομοτίμων και της αρθρωτής δομής της παραγωγής και ενισχύει την ανοιχτότητα και την κυκλοφορία σε μέγιστο βαθμό. Στο στάδιο εξέλιξης της οικονομίας όπου βρισκόμαστε σήμερα οι καταχρηστικές περιφράξεις και ιδιωτικοποιήσεις κάθε πιθανού πόρου συνιστούν ιδεοληπτική και ζημιογόνο πρακτική, ιδιαίτερα ως προς τις δυνατότητες παραγωγής αξίας. Κάτι που σημαίνει ότι ο ρόλος τους είναι επιβλαβής και για τη λειτουργία των αγορών. Ωστόσο η ανοικτότητα, η ομότιμη παραγωγή και τα κοινά δεν είναι σε θέση να αυτό-προστατευθούν από την εταιρική απληστία, τα μονοπώλια και την ακραία απορρύθμιση. Η προερχόμενη “από τα κάτω” καινοτομία συνδέεται ζωτικά με νέους θεσμούς και νέα δικαιώματα. Η καινοτομία είναι καλοδεχούμενη από το κεφάλαιο μόνο εφόσον αντιπροσωπεύει, τη συγκεκριμένη στιγμή, για τη συγκεκριμένη επιχείρηση, υπό τις συγκεκριμένες κάθε φορά συνθήκες, την αύξηση της κερδοφορίας της, διαφορετικά είναι κάτι αδιάφορο έως και απειλητικό. Γι’ αυτό, ενώ είναι αλήθεια ότι η εποχή του κεφαλαίου έφερε τη χωρίς ιστορικό προηγούμενο απογείωση των παραγωγικών δυνάμεων, άλλο τόσο είναι αλήθεια ότι ο καπιταλισμός δημιούργησε και δημιουργεί χωματερές επιστημονικών ανακαλύψεων που έμειναν στα αζήτητα όχι επειδή δεν ήταν κοινωνικά χρήσιμες, αλλά διότι δεν φαίνονταν οικονομικά συμφέρουσες.4 Στην ανθρώπινη ιστορία οι κοινότητες έπρεπε να υπερασπιστούν ξανά και ξανά το δικαίωμά τους στη γη, στους φυσικούς πόρους, στα χειροτεχνήματα, στη γλώσσα, στον πολιτισμό κ.ά. Σήμερα είναι αναγκαίο ένα ισοδύναμο για την επιστήμη και την πληροφορία, μία νέα αρχή ενάντια σε νέες περιφράξεις. Εξαιτίας της απουσίας του κατάλληλου νομικού πλαισίου και της αναγκαίας θεσμικής εποπτείας, όσο πιο ανοιχτά και προσβάσιμα είναι τα δεδομένα και η πληροφορία τόσο περισσότερο λειτουργούν προς όφελος των μεγάλων παικτών της αγοράς. Σε αυτό το σημείο γίνεται σαφής η καίρια σημασία της ρύθμισης.

Τα ψηφιακά δικαιώματα, το ιδιοκτησιακό καθεστώς των δεδομένων και των προϊόντων που προκύπτουν από την επεξεργασία τους, το δικαίωμα στη συλλογική διεκδίκηση και την οργάνωση των εργαζομένων συγκροτούν σήμερα μία νέα πολιτική ατζέντα που αναζητά τόσο πολιτικό φορέα εκπροσώπησης όσο και διοικητικό επίπεδο διαπραγμάτευσης. Αναμφίβολα πρόκειται για μία διαδικασία αντιφατική και δύσκολη, ωστόσο η συζήτηση έχει ξεκινήσει, έστω και με τρόπο άτακτο και χαοτικό. Η σαφής και τεκμηριωμένη τοποθέτηση των πολιτικών δυνάμεων συνιστά προϋπόθεση προκειμένου η σχετική συζήτηση να οδηγήσει σε ρυθμιστικά αποτελέσματα. Ο έλεγχος του καπιταλισμού της παρακολούθησης είναι ένα πολιτικό πρόταγμα. Ο προοδευτικός πολιτικός κόσμος, καθώς και οι νομοθέτες και διαμορφωτές πολιτικών θα χρειαστεί να προασπίσουν νέες μορφές συλλογικής δράσης, κατά τον ίδιο τρόπο που σχεδόν έναν αιώνα πριν η νομική προστασία του δικαιώματος στην οργάνωση, την απεργία και τη συλλογική διαπραγμάτευση δημιούργησε κοινό μέτωπο με τους εργαζόμενους στην προσπάθεια περιορισμού της εξουσίας του μονοπωλιακού καπιταλισμού. Είναι απαραίτητη η δημιουργία νέων συμμαχιών με πολίτες και κινήματα που παλεύουν για τον περιορισμό της ανεξέλεγκτης εξουσίας των big tech και με εργαζομένους που ζητούν δίκαιους μισθούς και εργασιακή αξιοπρέπεια. Η διαπραγμάτευση είναι εφικτή, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Έως τώρα οι συζητήσεις επικεντρώνονταν στη σκανδαλώδη φοροαποφυγή των τεχνολογικών κολοσσών και την παραβίαση της νομοθεσίας περί πνευματικών δικαιωμάτων. Αν αφήσουμε το ισχύον οικονομικό μοντέλο να αναπτυχθεί χωρίς ρύθμιση, είναι θέμα χρόνου οι νέες ανισότητες που συνεπάγεται να καταστήσουν την ιδιωτικότητα αγαθό πολυτελείας αποκλειστικά για όσους έχουν τα χρήματα να το αποκτήσουν.