Νίκος Κυριακίδης

Η Ουκρανία αποτελεί βασικό τερματικό σταθμό για το ευρωπαϊκό ενεργειακό σύστημα αλλά ο ρόλος της…

Πόσο καθαρές είναι στην πραγματικότητα οι καθαρές τεχνολογίες; Οι κύριες πηγές των πρώτων υλών στις οποίες βασίζονται βρίσκονται στην Αφρική, την Αυστραλία και τις Άνδεις, περιοχές που υποφέρουν εξαιρετικά από την κλιματική αλλαγή. Σε όλα αυτά τα μέρη το νερό είναι δυσεύρετο και απαιτούνται τεράστιες ποσότητες ενέργειας για την επεξεργασία των μεταλλευμάτων. Η σύνθλιψη και η άλεσή τους αντιπροσωπεύει έως και το 3% της παγκόσμιας κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας, δηλαδή περισσότερο από το σύνολο της ποσότητας που χρειάζεται η Γερμανία. Η εξορυκτική βιομηχανία περιγράφεται συνήθως ως «βρόμικη, σκονισμένη και επικίνδυνη» κι αυτό είναι αλήθεια. Καμία άλλη δεν είναι τόσο καταστροφική για το περιβάλλον. Οι δραστηριότητές της συχνά αφήνουν πίσω τους σεληνιακό τοπίο, εκτός από τις λίμνες της μολυσμένης λάσπης όπου καταλήγουν τα τοξικά υπολείμματα της επεξεργασίας. Περίπου 32.000 από αυτές τις τοξικές λίμνες βρίσκονται διασκορπισμένες σ’ όλο τον κόσμο. Τα τελευταία 15 χρόνια η περιεκτικότητα του μεταλλεύματος χαλκού στα ορυχεία της Χιλής μειώθηκε σχεδόν κατά το ένα τρίτο, στο 0,7%. Πριν από τρεις γενιές το ποσοστό αυτό ήταν 2% - 3%. Σήμερα οι μεταλλωρύχοι πρέπει να σκάψουν πολύ πιο βαθιά για να εξορύξουν τις ίδιες ποσότητες μετάλλου από ό,τι στο παρελθόν καταναλώνοντας αντίστοιχα περισσότερη ηλεκτρική ενέργεια και καύσιμα. Ακόμη και οι πιο φιλόδοξες προσπάθειες ανακύκλωσης δεν θα είναι αρκετές για να βάλουν τέλος στην αδίστακτη εκμετάλλευση του περιβάλλοντος χάριν της πράσινης ενέργειας. Η φύση θα συνεχίσει να εξαντλείται, εν μέρει επειδή η ανθρωπότητα ελπίζει ότι θα συνεχίσει να ζει, να εργάζεται και να ταξιδεύει με πιο φιλικό προς το περιβάλλον τρόπο στο μέλλον. Αλλά όσο θα διατηρούμε τα τρέχοντα επίπεδα ευημερίας θα συνεχίσουμε αναπόφευκτα να καταναλώνουμε περισσότερους πόρους. Καταναλώνοντας περισσότερα από όσα αναπληρώνει η φύση, το περιβαλλοντικό κραχ θα επέλθει νομοτελειακά. Είναι σαν ένας τραπεζικός λογαριασμός, λέει στο Spiegel ο Βακερνάγκελ: “Μπορείς να κάνεις υπερανάληψη για κάποιο χρονικό διάστημα, αλλά όχι για πάντα”...

Η διάσωση των ευρωπαϊκών οικονομιών από τη λαίλαπα του ιού είναι ήδη μια επιτακτική ανάγκη κι ένα παράτολμο σχέδιο ναπολεόντειας κλίμακας. Ο δημόσιος δανεισμός που θα απαιτηθεί για την υλοποίησή του είναι αστρονομικός, το βάρος του χρέους άνευ προηγουμένου, η διαχείριση του μεγέθους του τρομάζει. Η αποπληρωμή του είναι κάτι που κανείς δεν θέλει να συζητάει αυτή τη στιγμή. Θα επιβληθούν μέτρα; Θα υπάρξουν “Μνημόνια”; Θα επελάσει εκ νέου η λιτότητα; “Όχι” λέει -ώ του θαύματος!- το ΔΝΤ. Δεν θα γίνει τίποτε απ’ όλα αυτά. Δεν χρειάζεται να γίνει.  Έτσι κι αλλιώς το δημόσιο χρέος θα σπάσει εφέτος ρεκόρ όλων των εποχών αγγίζοντας σχεδόν το 100% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Είναι δεδομένο για ειδικούς και μη ότι κατ’ αναλογίαν με το εθνικό εισόδημα θα εκτοξευθεί στα ύψη στις περισσότερες προηγμένες οικονομίες. Ανακρούοντας πρύμναν απ’ ό,τι διακήρυτταν πριν από δέκα χρόνια, οι “σοφοί” του Ταμείου λένε σήμερα ότι η λιτότητα δεν είναι κατ’ ανάγκην “θεραπεία” ούτε αναπόφευκτο “καθαρτήριο” για τον περιορισμό των επιπτώσεων της πανδημίας στα δημόσια οικονομικά. Οι χώρες που έχουν απρόσκοπτη πρόσβαση στις αγορές και δανείζονται χωρίς περιορισμούς μπορούν να σταθεροποιήσουν το χρέος τους δίχως δημοσιονομική προσαρμογή. Ο Βιτόρ Γκασπάρ, επικεφαλής δημοσιονομικής πολιτικής του Ταμείου, που μίλησε πρόσφατα στους “Financial Times”, αποκήρυξε τη λιτότητα προκαλώντας κατάπληξη ακόμη και στους... “Financial Times”. Το κύριο επιχείρημά του πάντως δεν ήταν ιδεολογικό, αλλά οικονομοτεχνικό.  Όπως εξήγησε, το χρέος των προηγμένων οικονομιών θα σταθεροποιηθεί έως τα μέσα της δεκαετίας επιστρέφοντας στα προ πανδημίας επίπεδα. Κατά συνέπεια δεν θα χρειαστούν αυξήσεις φόρων ή μειώσεις δημόσιων δαπανών. Το κρίσιμο στοιχείο που ενισχύει τις ευοίωνες προοπτικές για τις περισσότερες ανεπτυγμένες οικονομίες είναι το χαμηλό κόστος δανεισμού. Το Ταμείο εκτιμά ότι το κόστος εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους θα παραμείνει πολύ χαμηλότερο του ρυθμού ανάπτυξης που αναμένεται να επιτύχουν οι χώρες με προηγμένες οικονομίες. Ο φθηνότερος δανεισμός θα αντισταθμίσει σε μεγάλο βαθμό την ασθενέστερη ανάπτυξη και τα χαμηλότερα φορολογικά έσοδα που θα “προκύψουν” από την κρίση.

Το βασικό ερώτημα παραμένει και παραμένει αναπάντητο, και γι’ αυτό γίνεται ολοένα πιο πιεστικό: Θα απελευθερώσει η τεχνολογία τον κόσμο; Ή θα γίνει το σκοτεινό στοιχείο που θα τον καθυποτάξει; Η μαύρη τρύπα που θα τον ρουφήξει; Θα δώσει περισσότερο και ουσιαστικότερο έλεγχο στις ζωές μας ή θα τις στερήσει ακόμα και από εκείνον τον ελάχιστον που απαιτούν οι πιο μικρές και «ανώδυνες» αποφάσεις ή επιλογές μας; Αντί να παραμείνουμε τεχνο-κεντρικοί, πρέπει να ξαναγίνουμε ανθρωποκεντρικοί. Είναι ανάγκη να επιστρέψουμε στο βασικό ζητούμενο του ανθρωποκεντρικού σχεδιασμού: τη λύση θεμελιωδών προβλημάτων της ανθρώπινης ζωής.

Οι αλλαγές που πετύχαμε τις τελευταίες δεκαετίες έχουν δημιουργήσει έναν καλύτερο και πιο συνδεδεμένο κόσμο. Αλλά, σε αντίθεση με το επίτευγμα αυτό, ο παγκόσμιος ιστός έχει εξελιχθεί σε μια μηχανή ανισότητας και διαιρέσεων η οποία επηρεάζεται από ισχυρές δυνάμεις που τη χρησιμοποιούν για τις δικές τους ατζέντες. Πιστεύω ότι έχουμε φτάσει σε ένα κρίσιμο σημείο ανατροπής και αυτή η ισχυρή αλλαγή προς το καλύτερο είναι δυνατή και απαραίτητη. | Tim Berners Lee