Κίμπι

Το κυρίαρχο εύρημα του φαιοπράσινου καπιταλισμού, που έπειτα από αιώνες οικουμενικής επιβολής της οικονομίας του άνθρακα φάσκιωσε τον πλανήτη σε μια κάψα διοξειδίων, είναι οι τεχνολογίες των αρνητικών εκπομπών. Μια συστηματική μετατόπιση κεφαλαίου και επενδύσεων συντελείται ήδη από τη δεκαετία του ’80. Στην αρχή από μικρούς και τολμηρούς πιονέρους, τους σταρτάπερ της ψηφιακής, βιοτεχνολογικής και ενεργειακής επανάστασης, που έσπαγαν τη ρουτίνα του προτεσταντικού καπιταλισμού και του νεοφιλελευθερισμού με πινελιές οικολογίας, επιστημονικής φαντασίας και τυχοδιωκτικής κερδοσκοπίας. Αυτή η ιδιότυπη πρωταρχική συσσώρευση στις πράσινες τεχνολογίες δεν είχε τον βίαιο και αιματηρό χαρακτήρα που είχε η προ-βιομηχανική συσσώρευση της Ευρώπης του 18ου αιώνα. Είχε όμως μια εκπληκτική ταχύτητα διάδοσης και ένα απαράμιλλο προσόν: ένα πειστικό ηθικό και ιδεολογικό άλλοθι που την κατέστησε γοητευτική και αποδεκτή από κυρίαρχους και υποτελείς. Οι πρώτοι βρήκαν σ’ αυτό το άλλοθι μια ευκαιρία να επαναλανσάρουν τον καπιταλισμό ως ένα σύστημα ηθικό, καθαρό, ανθρωπιστικό, φιλάνθρωπο, φιλόζωο, αλληλέγγυο, οικολογικά και κοινωνικά υπεύθυνο που, επομένως, η διαιώνισή του είναι συνάρτηση με τη διαιώνιση του είδους και την επιβίωσή του σε έναν θυμωμένο πλανήτη. Οι δεύτεροι, οι ανυποψίαστοι υποτελείς, πνίγηκαν στις τύψεις τους γιατί τάχα η καταναλωτική τους απληστία, η περιβαλλοντικά ανεύθυνη ατομική συμπεριφορά τους, η προθυμία με την οποία ψώνιζαν τα ρυπογόνα αγαθά που τους πουλούσαν οι πρώτοι, έφεραν τον πλανήτη στα όρια εμφράγματος. Για τους συνενόχους υποτελείς είναι μονόδρομος να ακολουθήσουν την καλή, καταπράσινη θέληση των κυρίαρχων. Αυτό είναι το μεγαλύτερο πράσινο ξέπλυμα της φαιοπράσινης οικονομίας. Η επιβολή ενός ηθικού, ιδεολογικού, επιστημονικοφανούς και τεχνολογικού προτύπου, του μοντέλου των αρνητικών εκπομπών ή του λεγόμενου μηδενικού περιβαλλοντικού αποτυπώματος, στο οποίο κατευθύνονται τεράστιοι δημόσιοι και ιδιωτικοί πόροι, χωρίς να θίγεται η ουσία της ληστρικής σχέσης της αγοράς με τη φύση, της οικονομικής μεγέθυνσης με τα όρια της γης, του ατομικού κέρδους με τη συλλογική επιβίωση. (...) Είναι προφανές ότι ένα βιώσιμο μέλλον περιλαμβάνει και καθαρή ενέργεια και οχήματα χωρίς ρύπους. Αλλά η βιασύνη με την οποία ο φαιοπράσινος καπιταλισμός τα επιβάλει εδώ και τώρα, αποφεύγοντας τα ενοχλητικά ερωτήματα της επιστήμης και του μέλλοντος, προδίδει απλώς ότι οι προτεραιότητές του μένουν αμετάβλητες: ξίγκι από τη μύγα, κέρδος από την απελπισία, κέρδος κι από την ελπίδα. Η απληστία βάφεται φαιοπράσινη.

Ακόμη κι αν κάποια στιγμή στο απώτατο μέλλον κλείσει η ψαλίδα της περιβαλλοντικής ανισότητας, είναι αμφίβολο αν θα επαρκεί για να αναστρέψει τη μη βιώσιμη συνθήκη, όχι για το ανθρώπινο είδος γενικώς και αορίστως, αλλά για τον οικονομικό πολιτισμό της αέναης εκθετικής μεγέθυνσης. Οι επιστήμονες και ιδιαίτερα οι γεωλόγοι σωστά προσανατολίζονται να υιοθετήσουν ως αυτόνομη γεωλογική εποχή την ανθρωπόκαινο (εκ του άνθρωπος + καινός= καινούργιος). Διαφωνούν για το αν ως σημείο εκκίνησής της πρέπει να οριστεί η χρήση της φωτιάς, η γεωργική επανάσταση ή η πολύ μεταγενέστερη βιομηχανική επανάσταση. Δεν είμαι βέβαιος αν έχει και την πιο τεράστια σημασία, αλλά υποθέτω πως ουδείς αμφισβητεί ότι η μεγαλύτερη περιβαλλοντική ζημιά είναι υπόθεση των τελευταίων τριών αιώνων που «τυγχάνει» να είναι οι αιώνες οικουμενικής εδραίωσης του καπιταλισμού, με όλα τα ενεργειακά και τεχνολογικά παρελκόμενά του, αλλά πάνω απ’ όλα με τη λατρεία της οικονομικής μεγέθυνσης, που δεν άφησε ανεπηρέαστο και το αντίπαλο δέος, τον υπαρκτό - ανύπαρκτο σοσιαλισμό και όλες τις αποχρώσεις του. Στην τελική, θα πρέπει να αναρωτηθούμε μήπως δεν αρκεί απλά να εξασφαλίσουμε μια καθαρότερη και κλιματικά ουδέτερη παραγωγική δραστηριότητα, αλλά να σταματήσουμε την αέναη οικονομική μεγέθυνση, τη θρησκεία της ανάπτυξης που μετριέται αδιάλειπτα με όρους στατιστικής νεύρωσης. Οι Ινουίτ ίσως μπορούν να μας διδάξουν ότι το μυστικό της αληθινής αειφορίας στις συνθήκες των μείον 20 βαθμών, όπως και οι ιθαγενείς του Αμαζονίου στους συν 40 βαθμούς, είναι η απο-ανάπτυξη. Ή, για να το πούμε αλλιώς, η μόνη λύση είναι να βάλουμε τέλος στην ανθρωπόκαινο εποχή, πριν η κλιματική κρίση τη μετατρέψει σε ανθρωπόκενο (άνθρωπος+ κενός, ο μεθερμηνευόμενον, γη κενή από ανθρώπους ή γεμάτη κενούς ανθρώπους).

Το μέλλον είναι το μόνο εμπόρευμα, η μόνη αγορά που στέκεται σε ένα οικονομικό σύστημα που πορεύεται όλο και περισσότερο μέσα από αλλεπάλληλα σοκ, ματαιώσεις του παρόντος και διαψεύσεις προσδοκιών του παρελθόντος. Οι δεύτερες είναι το καύσιμο της πρώτης. Διόλου τυχαία, άλλωστε, ο σκληρός πυρήνας της χρηματιστικής οικονομίας είναι το futures exchange: η αγορά συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης. Ο,τι πουλιέται κι αγοράζεται, από το πετρέλαιο και τη σόγια μέχρι τα κρατικά ομόλογα και τις εταιρικές μετοχές, μετατρέπεται σε στοίχημα για το πού θα πάει η τιμή ενός εμπορεύματος ή ενός χρεογράφου σε πέντε μήνες, δέκα χρόνια ή έναν αιώνα. Αρκεί να υπάρχουν άνθρωποι αρκετά πλούσιοι και πρόθυμοι να βάλουν λεφτά στην τράπεζα -ή στο καζίνο;- του μέλλοντος. Εξ ου και η χαρούμενη κάτοχος του Ελληνικού, προπωλώντας τις πολυτελείς κατοικίες σε αγοραστές που μπορεί και να μην τις κατοικήσουν ποτέ, μετράει στο ταμείο της ήδη τα πενταπλάσια από όσα έχει βάλει και προβλέπει με σιγουριά ότι σε πέντε χρόνια από τώρα η αξία της θα έχει τριπλασιαστεί. Θα έχει πολλαπλασιάσει, δηλαδή, 94 χρόνια νωρίτερα από τη λήξη των δικαιωμάτων της στο Ελληνικό το (επιεικώς) συμβολικό τίμημα που κατέβαλε. Να μια συμφέρουσα συναλλαγή παρόντος και μέλλοντος. Γιατί, μεταξύ μας τώρα, όσο αφοσιωμένος κι αν είναι κανείς στα πεπρωμένα της ανθρωπότητας, ποιος χέστηκε για το τι θα γίνει το 2120;

Λοιπόν, νομίζω ότι ο καλύτερος τρόπος για να καταλάβει κανείς το ταξικό βάθος του νομοσχεδίου Χατζηδάκη, την απέχθεια, ενδεχομένως και το μίσος για την εργασία, είναι να κάνουμε μια νοητή μετάβαση στην –προς το παρόν– πλουσιότερη χώρα του κόσμου. Εκεί που ο Μπάιντεν, χωρίς καμιά φιλεργατική διάθεση, αλλά με το ένστικτο της αυτοσυντήρησης του συστήματος, επιχείρησε να διπλασιάσει το κατώτατο ωρομίσθιο στα 15 δολάρια, συναντώντας τη λυσσαλέα αντίδραση ακόμη και των φανατικών μεγαλο-χρηματοδοτών της καμπάνιας του. Στις ΗΠΑ, λοιπόν, που το μέσο ωρομίσθιο είναι 19 δολάρια, έναντι 16 στον ΟΟΣΑ και έναντι μόλις 10 (σε δολάρια, μεικτό!) στην Ελλάδα (αν και το κατώτερο είναι 2,5), η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, αυτός ο φρουρός του μεγαλύτερου χρηματιστηριακού καζίνο στον κόσμο, έχει θεσπίσει έναν δείκτη που λέγεται «λόγος αμοιβής CEO», ήτοι το πηλίκο της διαίρεσης της αμοιβής του διευθύνοντος συμβούλου με τη μέση αμοιβή των υπαλλήλων του. «Αξίζει στ’ αλήθεια ένας CEO 1.000 φορές όσο ένας εργαζόμενος;» αναρωτιέται σε άρθρο το Bloomberg (διά χειρός Μισέλ Λέντερ), που δεν το λες και «εχθρό της επιχειρηματικότητας», ε; Τα δεδομένα των ΗΠΑ είναι αβυσσαλέα και εφιαλτικά. Στην Aptiv, εταιρεία παραγωγής λογισμικού, με παρουσία σε 44 χώρες και 180.000 εργαζόμενους, ο επικεφαλής αξίζει όσο 5.300 «μέσοι» εργαζόμενοι. Στην Chipotle, αλυσίδα ταχυφαγείων μεξικανικού φαγητού με 76.000 εργαζόμενους, ο CEO αξίζει 3.000 φορές τον μέσο εργαζόμενο. Και ούτω καθεξής. Σε γενικές γραμμές, φαίνεται ότι ο λόγος μέσου CEO προς μέσο εργαζόμενο στους μεγαλύτερους ομίλους στις ΗΠΑ είναι περίπου 1.000. (...) Το μυστικό της επιτυχίας των υπερπλουσίων ιδιοκτητών πολυεθνικών –αλλά και των δικών μας που ωχριούν ως τάξη μεγέθους, αλλά διόλου σε ταλέντο απληστίας και αρπακτικότητας– είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος των θηριωδών αμοιβών τους, των κερδών των ομίλων τους και της τεράστιας φανερής ή κρυμμένης προσωπικής περιουσίας τους είναι προϊόν μιας συστηματικής, περίτεχνης διαχείρισης του εργατικού δυναμικού. Είτε με την αύξηση του χρόνου εργασίας, είτε με τη μείωση του μέσου μισθολογικού κόστους, το ζητούμενο είναι να μειώνεται διαρκώς το μερίδιο της μισθωτής εργασίας (και της υποκρυπτόμενης «ανεξάρτητης») στον συνολικά παραγόμενο πλούτο, στο προϊόν κάθε επιχείρησης και ομίλου, σε κάθε χώρα και στον κόσμο ολόκληρο. Οι υψηλές αμοιβές των διευθυνόντων, τα παχυλά stock options των στελεχών, τα μερίσματα των μετόχων είναι οι αυξήσεις που δεν δίνονται στους μισθούς, τα ωράρια που επιμηκύνονται, οι απολύσεις που ακολουθούν κάθε τεχνολογική καινοτομία στην παραγωγή, η οποία δοκιμάζεται και εφαρμόζεται με πρωταρχικό κριτήριο τη μείωση του μισθολογικού κόστους, την υποκατάσταση εργασίας από αυτοματισμούς. Παλιό και ντεμοντέ όσο ο καπιταλισμός. Σ’ αυτό το ισοζύγιο βάζει το λιθαράκι του και το εργασιακό νομοσχέδιο Χατζηδάκη, παραγγελιά της τάξης που υπηρετεί με αφοσίωση. Περισσότερο από περιφρόνηση για τους εργαζόμενους και μίσος για την εργασία, είναι τρυφερότητα κι αγάπη για τη μεγάλη εργοδοσία, για τον πλούτο της εγχώριας ιθύνουσας τάξης που –και καλά– κακόπαθε στα χρόνια των μνημονίων και τώρα είναι η ώρα να πάρει το αίμα της πίσω. Οχι από τους ανταγωνιστές τους, βεβαίως, αλλά από την ενοχλητική εγχώρια εργατική τάξη κι ό,τι έχει απομείνει από το συνδικαλιστικό της κίνημα.

Η σκληρή, μαύρη πετρελαϊκή εποχή με τον έναν ή τον άλλο τρόπο κλείνει. Το σπορ της εξόρυξης έχει γίνει πολύ ακριβό για να το ασκείς σε μικρά κι αβέβαια «γήπεδα», επομένως πρέπει να επικεντρωθούν στα σιγουράκια -στα εύκολα και απεριόριστα κοιτάσματα- και να μπουν με τα μπούνια στο νέο Ελντοράντο, στη σκληρή πράσινη εποχή, στην εγγυημένη κερδοσκοπία της μετάβασης στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Οχι από καμιά ανησυχία για το κλίμα, την υπερθέρμανση του πλανήτη και τη βιοποικιλότητα. Αλλά γιατί η πανδημία εδραίωσε αμετάκλητα τη στροφή της παγκόσμιας ηγεσίας στο νέο ενεργειακό μοντέλο. Γιατί οι κυβερνήσεις υπόσχονται να χρηματοδοτήσουν αδρά τον νέο, πράσινο καπιταλισμό, γιατί τα μεγάλα πακέτα χρηματοδότησης της ανάκαμψης μετά την πανδημία θα πέσουν στην πράσινη μετάβαση, γιατί οι αγορές μπορούν μια χαρά να κάνουν τον τζόγο τους και με πράσινα ομόλογα, γιατί και οι ίδιες οι πολυεθνικές των υδρογονανθράκων αναζητούν εξόρυξη κερδών στις «καθαρές» τεχνολογίες, γιατί αρκετά ταράξαμε την ηρεμία των ψαριών στις θάλασσες, τώρα θα σπάσουμε τα νεύρα των πουλιών με ανεμογεννήτριες και θα κόψουμε τον ήλιο των φυτών. Μετά τις θάλασσες θα οικοπεδοποιήσουμε τους κάμπους και τα βουνά, γιατί ο καπιταλισμός είναι το πιο οβιδιακό και προσαρμοστικό σύστημα στην ιστορία της ανθρωπότητας κι αν πρόκειται να εξασφαλίσει τη δική του αειφορία, είναι πρόθυμος να προσκυνήσει και την αειφορία της γης, της ατμόσφαιρας, της βιοποικιλότητας, του κλίματος. Καλώς ήρθατε στην πράσινη εποχή, που, αν και καθαρή, μπορεί να αποδειχτεί το ίδιο σκληρή και ανελέητη με τη μαύρη.

Το κλισέ λέει ότι ο δρόμος για την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις. Αλλά αν ο δρόμος του ΔΝΤ προς τη Δαμασκό εκτός από την επιφοίτησή τους φέρνει και μια καθοριστική αλλαγή στο παγκόσμιο οικονομικό παράδειγμα, έστω και για λόγους αυτοσυντήρησης και αναπαραγωγής του συστήματος, σίγουρα είναι προτιμότερος από τον δρόμο προς τον Γολγοθά, της προτεσταντικής υποταγής στον πόνο, τη στέρηση, τη βάσανο, τη λιτότητα που έχει ακόμη τους φανατικούς οπαδούς του. Πάνω από όλους, τον καλό μας Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, που επισείει τον κίνδυνο μιας πανδημίας χρέους μετά την πανδημία του κορονοϊού, θεωρεί ότι το άφθονο και φθηνό κρατικό χρήμα επαναφέρει τον «ηθικό κίνδυνο» στην ευρωζώνη, διαφθείρει πολίτες, κοινωνίες και κυβερνήσεις, φέρνει πληθωρισμό, ανεξέλεγκτα ελλείμματα. Ο Σόιμπλε, ακριβώς όπως έκανε όλη τη δεκαετία της κρίσης χρέους, πιστεύει ότι κάνει την ορθή προβολή των ευαγγελικών κηρυγμάτων στην οικονομία, υποδεικνύοντας όπως ο Ιησούς στον πλούσιο νέο τη φτωχοποίησή του επί γης για να έχει μια πιθανότητα να κερδίσει τον επουράνιο πλούτο. Νά μια ενδιαφέρουσα αντιστροφή ρόλων που έχει προκαλέσει η πανδημία: ενώ οι κλασικοί νεοφιλελεύθεροι με προσαρμοστικότητα ασπόνδυλου και φανατισμό νεοφώτιστου Παύλου προσχώρησαν στον απεχθή κρατικό παρεμβατισμό, απέμειναν οι ορντο-λιμπεραλιστές (οι οπαδοί της ισορροπίας κράτους και αγοράς, του ιδιότυπου μεταπολεμικού γερμανικού κρατικού καπιταλισμού) μόνοι να υπερασπίζονται τις επάλξεις της αέναης λιτότητας και να απειλούν με δημοσιονομική σταύρωση στη μετά πανδημία εποχή. Ας ελπίσουμε ότι δεν θα ξαναδιασταυρωθούν οι δρόμοι των δύο ρευμάτων, κάπου μεταξύ Γολγοθά και Δαμασκού. Τη βάψαμε.

Όσοι αποδίδουν στα οικονομικά το κύρος και τις βεβαιότητες μιας θετικής επιστήμης, καλό θα είναι να το ξανασκεφτούν. Το μόνο που συνδέει τα οικονομικά (των οικονομικών της αθώας απάτης, όπως τα έχει αποκαλέσει ο Γκαλμπρέιθ στο κύκνειο άσμα του, αποκαλύπτοντας την αλχημεία των αγορών, των μεγεθών και των δεικτών) με τον ορθολογισμό είναι τα συμφέροντα που υπηρετούν σε κάθε συγκυρία. Σήμερα αγαπάνε χρέη και ελλείμματα, αύριο μεθαύριο θα τα μισήσουν ξανά. Σήμερα κάνουν ότι δεν θα βλέπουν, όταν τελειώσουμε με τα εμβόλια και την πανδημία θα έρθουν να μας ζητήσουν τον λογαριασμό. Τα οικονομικά τελικά είναι η τέχνη του κοινωνικού τυχοδιωκτισμού και της πολιτικής εξαπάτησης, καρυκευμένα με ολίγη στατιστική και ολίγη οικονομετρία.

Θα συμβιβαστούμε με την ιδέα πως φέτος δεν υπάρχει περίπτωση τα φαντάσματα περασμένων και μελλοντικών Χριστουγέννων να διαταράξουν την ησυχία κανενός Σκρουτζ. Οχι γιατί ο Μωυσής του Μαξίμου έχει φροντίσει να τα εξευμενίσει. Ούτε γιατί ο Πραίτορας Προστασίας του Κράτους από τον Πολίτη τους έχει απαγορεύσει την έξοδο από το Υπερπέραν, ούτε γιατί ο Νικ Χαρντ επέβαλε ακόμη και στα εκτοπλάσματα κυκλοφορία μόνο με SMS στους εφιάλτες και στα όνειρά μας. Αλλά γιατί όλος ο κόσμος έχει γίνει ένα φάντασμα του εαυτού του. Ο οικουμενικός καπιταλισμός Ανατολής και Δύσης, Βορρά και Νότου, μεταλλάσσεται σε ένα ασαφές απείκασμα του μέλλοντός του, που δεν ξέρουμε αν θα αφήνει τον παραμικρό χώρο για παραμύθι και ελπίδα σε ένα Κοριτσάκι με τα Σπίρτα ή σε έναν γενναιόδωρο Ευτυχισμένο Πρίγκιπα. Το επίτευγμα του Ντίκενς ήταν ότι συμφιλίωσε τον άγριο καπιταλισμό της βιομηχανικής βικτωριανής Αγγλίας, που είχε κατατρομάξει και τον ίδιο, με ένα πρωτόκολλο ελάχιστου ανθρωπισμού, έστω και αμπαλαρισμένου στη συσκευασία της φιλανθρωπίας, της χορηγίας και της εμπορευματικής προσφοράς. Επιβίωσε επιτυχώς σχεδόν 200 χρόνια τώρα και η επίδρασή του στον καπιταλισμό των προσχημάτων και των εξαγορασμένων αισθημάτων ήταν τεράστια. Ομως, το μοντέλο του φιλανθρωπικού καπιταλισμού μάλλον κλείνει τον κύκλο του, τα φαντάσματα των Χριστουγέννων τρόμαξαν κι αυτά, κι ένα νέο φάντασμα πλανιέται πάνω από την ανθρωπότητα. Το φάντασμα του ζοφερού, κυνικού κι ασπόνδυλου καπιταλισμού.

Στο Χρηματιστήριο του Σικάγου εδώ και λίγες μέρες εισήχθη προς διαπραγμάτευση το νερό της Καλιφόρνιας με τη μορφή των προθεσμιακών συμβολαίων. (...) Παρότι τίποτα δεν μας σοκάρει πια, καθώς ανεπαισθήτως έχουμε αποδεχθεί ότι οι ίδιοι, οι οικογένειές μας, οι φιλίες μας, τα σπίτια μας θα γίνουν μικρά κέντρα αναπαραγωγής του καθημερινού καπιταλισμού, η εξέλιξη με το νερό της Καλιφόρνιας είναι ένα τεράστιο ποιοτικό άλμα. Το νερό έχει εμπορευματοποιηθεί προ πολλού, αυτό δεν είναι καινούργιο, μια και στην πραγματικότητα από την εποχή της γεωργικής επανάστασης ο έλεγχος των υδατικών πόρων πυροδότησε ατέλειωτες αιματηρές συγκρούσεις –έχουν γίνει πόλεμοι για ένα ποτάμι και φόνοι για ένα πηγάδι– και προφανώς αυτό θα συνεχίσει να γίνεται, με πιο εκλεπτυσμένους τρόπους, αλλά θα γίνεται. Κι αν υποθέσουμε ότι οι ποταμοί αίματος που χύθηκαν για ποταμούς ύδατος ήταν αναπόφευκτοι λόγω της σπάνεως του νερού, όπως λίγο-πολύ συμβαίνει στους ρηχούς νερόλακκους της σαβάνας όπου τ’ άγρια διώχνουν τα ήμερα (ενίοτε τα τρώνε κιόλας), η σπάνις δεν ήταν καθόλου η αιτία που το νερό που τρέχει εν αφθονία από τα βουνά και το μεγαλύτερο μέρος του χάνεται στη θάλασσα έγινε ξαφνικά πολύτιμο μπαίνοντας σε ένα γυάλινο, αργότερα πλαστικό, οσονούπω ανακυκλώσιμο μπουκάλι. Ακόμη κι εκεί που οι ανθρώπινες κοινότητες πνίγονταν στο νερό, το ευφυές χρήμα βρήκε τον τρόπο να συκοφαντήσει την ποιότητά του, να εμποδίσει τη βελτίωση των δικτύων ύδρευσης, να διακινήσει δεκάδες αλληλοαναιρούμενες έρευνες για εκείνα ή τα άλλα μεταλλικά άλατα και ιχνοστοιχεία, να οργανώσει ακόμη και διεθνείς διαγωνισμούς εμφιαλωμένου νερού και να μας πείσει ότι ένα μπουκαλάκι Περιέ, Σαν Πελεγκρίνο ή Ανω-Κάτω Κρυσταλλοπηγής είναι ό,τι πρέπει για την υγεία σας, τούρμπο θα σας κάνει, σαν το νερό του Καματερού που θεράπευε τους καρκίνους (...) Και ποιο είναι όμως το ποιοτικό άλμα που συντελείται στην Καλιφόρνια, εφόσον η εμπορευματοποίηση και ιδιωτικοποίηση είναι παλιά υπόθεση; Κατά την ταπεινή μου γνώμη είναι η χρηματιστικοποίηση όχι απλά ενός φυσικού αγαθού που υπάρχει χωρίς ανθρώπινη διαμεσολάβηση, αλλά των όρων της ανθρώπινης ύπαρξης, των προϋποθέσεων της ίδιας της ζωής. Χωρίς νερό δεν θα δημιουργούνταν ζωή, έτσι δεν μαθαίνουμε; Γι’ αυτό δεν ψάχνουμε εναγωνίως ίχνη νερού σε πλανήτες και εξωπλανήτες, για να εξασφαλίσουμε σε ένα απώτατο μέλλον ευκαιρίες συνέχισης της ανθρωπότητας και της ζωής; Ε, λοιπόν, έτσι ακριβώς είναι, και γι’ αυτό οι κυνηγοί του πλούτου θέλουν να πάνε πιο μακριά κι απ’ τον Χαμπλ, πιο βαθιά και από τους γενετιστές, με προθεσμιακά συμβόλαια ανθρωπίνου κρέατος, παράγωγα μελλοντικής εξαφάνισης της ζωής. Τι πιο ταιριαστό για τα ορατά χέρια της αγοράς ακριβώς σ’ αυτή τη συγκυρία που η ανθρωπότητα αναμετριέται με την αρρώστια και τον θάνατο;

Με δεδομένο ότι οι επιτροπές Πισσαρίδη και Σκυλακάκη χτύπησαν φλέβα, ανακαλύπτοντας τη ρίζα της αναπτυξιακής ανεπάρκειάς μας στις εξαρτήσεις εργαζόμενων, ευάλωτων και φτωχών από τους μισθούς και τα κοινωνικά επιδόματα, θα περίμενε κανείς να προτείνουν ανάλογα προγράμματα απεξάρτησης για την επιχειρηματική ελίτ: από τις αθρόες κρατικές ενισχύσεις, από τους πακτωλούς των κοινοτικών επιδοτήσεων, από τα σπαταλημένα 100 δισ. των ΕΣΠΑ των τελευταίων δεκαετιών γα τα οποία θρηνεί ακόμη και το ΙΟΒΕ, από τα τραπεζικά θαλασσοδάνεια, από τα δανεικά κι αγύριστα με εγγύηση Δημοσίου, από τη χαρισμένη και ακαταδίωκτη φοροκλοπή και εισφοροκλοπή, από το φέσωμα χιλιάδων εργαζομένων που μένουν απλήρωτοι και άνεργοι από αφερέγγυους και μπαταχτσήδες εργοδότες, από τις γενναιόδωρες κρατικές διασώσεις και το ξεπούλημα δημόσιας περιουσίας… Φευ, ουδεμία μέριμνα εντοπίζουμε στις προτάσεις, αντιθέτως, τουλάχιστον 12,5 δισ. ζεστά ευρώ θα δοθούν για ιδιωτικές επενδύσεις. Δυστυχώς, η οικονομική ολιγαρχία της χώρας αφήνεται εκτεθειμένη στην ολέθρια εξάρτησή της από το κράτος και στον κίνδυνο θανάτου από υπερβολική δόση δωρεάν χρήματος.