Κύρκος Δοξιάδης

Προνομιακό πεδίο καθημερινής ιδεολογικής παρέμβασης ήταν και είναι οι μαζικές μορφές μυθοπλασίας – οι εμπορικές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές. Η ψυχαγωγική πλευρά της μυθοπλασίας καθιστά τους ανθρώπους ιδεολογικά εύπλαστους – αν κάτι τους διασκεδάζει δεν πολυνοιάζονται για τα ιδεολογικά πρότυπα που μπορεί να αφομοιώνουν ασυνείδητα. Από την «κοινοτοπία του κακού» που επισήμανε η Χάνα Αρεντ με αναφορά στη δίκη του Αϊχμαν το 1961, περίπου δέκα χρόνια αργότερα περνάμε σε μια συστηματική ιδεολογική εκστρατεία «εξωραϊσμού του κακού» από τις κυρίαρχες μορφές μυθοπλασίας των δυτικών κοινωνιών. Και προφανώς δεν είναι τυχαίες οι συγκεκριμένες εκδοχές του «κακού» που εξωραΐζονταν: η αυθαίρετη αστυνομική βία (αρχής γενομένης με τις ταινίες του «Βρόμικου Χάρι») και οι αρχιμαφιόζοι (ταινίες τύπου «Νονός»). Το πρώτο προβαλλόταν ως απαραίτητη προϋπόθεση αντιμετώπισης της «επικίνδυνης παραβατικότητας» και το δεύτερο ως υπαινικτική αποδοχή του γεγονότος ότι οι οικονομικά ισχυροί αναπόφευκτα λειτουργούν με τους δικούς τους ηθικούς κώδικες. Κοινός στόχος όλης αυτής της ιδεολογικής εκστρατείας στις αμέτρητες παραλλαγές και εκδοχές της που επακολούθησαν στην τηλεόραση και στον κινηματογράφο, αλλά και αργότερα στα video games καθώς και σε μη μυθοπλαστικές εκπομπές όπως ριάλιτι: η κατασκευή του απολύτως αδίστακτου και «σκληρού» ανταγωνιστικού ατόμου, απαλλαγμένου από κάθε είδους ηθικές αναστολές που παραδοσιακά ίσχυαν από τον Διαφωτισμό κι έπειτα. Είτε ως σκληρός μπάτσος που επιβάλλει «νόμο και τάξη» όπως εκείνος κρίνει σκόπιμο, είτε ως αδίστακτος «παίκτης» στην αγορά ή στα ριάλιτι που αποσκοπεί στην εξόντωση των ανταγωνιστών, στη σύγχρονη κοινωνία έχει όντως συγκροτηθεί ένας νέος τερατώδης τύπος ανθρώπου. Τούτος ο τύπος ανθρώπου υπάρχει ανάμεσά μας, διότι η ίδια η πραγματικότητα της νεοφιλελεύθερης κοινωνίας τον χρειάζεται και τον καλλιεργεί. Είναι το δημιούργημα της δυστοπικής ιδεολογίας του σύγχρονου καπιταλισμού. Ενα «τσακ» πιο πέρα βρίσκονται οι δυο νεαροί του «Funny games».

"Post" στη γλώσσα του facebook και όχι μόνο σημαίνει "ανάρτηση". Για να μην μπερδεύονται λοιπόν τα πράγματα, ο Ζούκερμπεργκ διάλεξε για νέα ονομασία του facebook την ελληνική λέξη Meta. Αλλά είναι σαφές ότι παραπέμπει σε όλα τα "post-", δηλαδή "μετα-", που είναι προσφιλή στη νεοφιλελεύθερη εποχή μας: μετα-μοντερνισμός, μετα-νεοτερικότητα, μετα-δημοκρατία, μετα-καπιταλισμός, μετα-αλήθεια... Το Meta, ως νέα εκδοχή του facebook, υποθέτω ότι φιλοδοξεί να είναι η μετα-πραγματικότητα (post-reality).

Δυστυχώς ή ευτυχώς –στην προκειμένη περίπτωση μάλλον δυστυχώς, θα έλεγα–, το οργανωτικό επίπεδο της πολιτικής, ήτοι τα πολιτικά κόμματα και οι συνδικαλιστικές παρατάξεις, αλλά ιδίως τα πρώτα, έχουν τη δική τους αυτοτέλεια έναντι ιδεολογικών θέσεων και ταξικών τοποθετήσεων. Που σημαίνει ότι η εν λόγω ασυνεννοησία δεν προκύπτει από τις ευρύτερες συνθήκες της ταξικής διαμάχης και της ιδεολογικής αντιπαράθεσης Δεξιάς και Αριστεράς, αλλά από κάτι πιο «πεζό» και συγκεκριμένο. Εντός του πλαισίου μιας λίγο-πολύ καθιερωμένης «πολιτικής κουλτούρας», θεωρείται ένδειξη αδυναμίας το να συμφωνείς με τον κομματικό σου αντίπαλο. Η κομματική ένταξη «αυτομάτως», ούτως ειπείν, συνεπάγεται πως έχεις απεμπολήσει τη δυνατότητα και το δικαίωμα να εκφράζεις την άποψή σου για οποιοδήποτε θέμα, αν αυτή συμπίπτει με εκείνην του αντιπάλου. Παράδειγμα από την τρέχουσα επικαιρότητα: η απροθυμία του ΣΥΡΙΖΑ να τοποθετείται ευθέως και χωρίς περιστολές υπέρ της υποχρεωτικότητας του εμβολιασμού σε ειδικές ομάδες πολιτών (όπως υγειονομικοί) –έστω εκφράζοντας αντιρρήσεις ως προς την αυστηρότητα των κυρώσεων. Χειρότερες όμως είναι οι περαιτέρω επιπτώσεις τούτης της κατάστασης. Η κυβέρνηση, στη βιασύνη της, μεταξύ άλλων, να δημιουργήσει την εικόνα της «επιστροφής στην κανονικότητα», επιβάλλει στα εκπαιδευτικά ιδρύματα να επανέλθουν στη διά ζώσης διδασκαλία, χωρίς τήρηση υγειονομικών πρωτοκόλλων που ισχύουν –θεωρητικά τουλάχιστον– παντού (όπως απόσταση 1,5 μέτρου). Οσοι/ες από εμάς τολμάμε να αντισταθούμε σε τούτη την εγκληματική ανευθυνότητα, διατρέχουμε τον κίνδυνο να αντιμετωπιστούμε όπως ο ψεύτης βοσκός: «Αυτά τα λέτε επειδή είστε ΣΥΡΙΖΑ».

Στη σύγχρονη Ελλάδα, η θεωρία των δύο άκρων εμφανίστηκε κατά πολύ συγκεκριμένο τρόπο, ως κεντρικό προπαγανδιστικό τέχνασμα εναντίον της αντιμνημονιακής Αριστεράς. Προτού ανέλθει ο ΣΥΡΙΖΑ στην κυβερνητική εξουσία και εφαρμόσει μνημόνιο, η εξομοίωση των δύο «άκρων» στηριζόταν στην αντιμνημονιακή ρητορική της Χρυσής Αυγής. Τα χρόνια της διακυβέρνησης από τον ΣΥΡΙΖΑ, χωρίς να περιέλθει ακριβώς σε αχρησία, ως προπαγάνδα είχε μάλλον ατονήσει, για ευνόητους λόγους. Τώρα, όμως, παρατηρείται το εξής φαινόμενο: Η θεωρία των δύο άκρων όχι απλώς δεν έχει εκλείψει από τον δημόσιο λόγο και την κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας, αλλά έχει ριζώσει βαθύτατα στα μυαλά κάποιων – δηλαδή ακριβώς ως ιδεολογία, και μάλιστα, θα έλεγα, κυρίαρχη. Αποτελεί κεντρική συνιστώσα της καθεστωτικής ιδεολογίας. Μετά τα συγκλονιστικά γεγονότα στο ΕΠΑΛ Σταυρούπολης, υπουργεία, κυβερνητικοί εκπρόσωποι και μέλη της κυβέρνησης είναι ανίκανοι να αρθρώσουν μία λέξη καταδίκης του ναζιστικού φαινομένου στα σχολεία χωρίς να αναμασήσουν τη θεωρία των δύο άκρων. Και λέω «είναι ανίκανοι» διότι καθώς φαίνεται ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΣΚΕΦΤΟΥΝ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ. Και αν τα πράγματα έμεναν στο επίπεδο των δημόσιων δηλώσεων και της (μη) καταγγελίας, δεν θα έτρεχε και τίποτα. Το ζήτημα όμως είναι ασύγκριτα πιο σοβαρό και μεσο-μακροπρόθεσμα θα έλεγα εφιαλτικό. Στη σκέψη του καθεστωτικού πολιτικού προσωπικού και των όσων αποφασίζουν για τις τύχες της χώρας, το να υπάρχουν ΝΑΖΙΣΤΕΣ ΜΑΘΗΤΕΣ δεν είναι πιο επικίνδυνο από παλιά που στα Λύκεια είχαν πέραση οι ιδέες του Μαρξ και του Λένιν.

Η γνωσιακή ηγεμονία των κυρίαρχων τάξεων στον καπιταλισμό συνίστατο ακριβώς σε αυτή την «αταξική» θετικότητα των εφαρμογών της επιστημονικής γνώσης. Η καπιταλιστική εξουσία ήταν διττά παραγωγική κατά το ότι η πολυσχιδής χρήση της επιστήμης τής εξασφάλιζε την καθαυτό οικονομική παραγωγή εμπορευμάτων από κοινού με τη στοιχειώδη ευημερία των κατώτερων και μεσαίων τάξεων που αποτελούσε αναγκαία προϋπόθεση της κοινωνικής συνοχής. Ολα αυτά όμως, μέχρι την παγκόσμια επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού. Η συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους ήταν η πρώτη έκφανση της κρίσης στη γνωσιακή ηγεμονία του καπιταλισμού. Παρ’ ότι κατά βάσιν πολιτικο-οικονομική επιλογή, είχε μια καθοριστική γνωσιακή διάσταση, κατά το ότι αποδυναμώθηκε μεταξύ άλλων και το ιατρικό σκέλος της κοινωνικής πολιτικής. Περικοπές δαπανών στη δημόσια υγεία συνεπάγονταν και μικρότερη δυνατότητα για έρευνα αλλά και μέριμνα σχετικά με την υγεία του πληθυσμού. Ταυτόχρονα, και σε αγαστή συνέργεια με τις νεοφιλελεύθερες κρατικές πολιτικές, οι πολυεθνικές φαρμακοβιομηχανίες μετατόπισαν σκόπιμα και συνειδητά τον στόχο της ιατρικής έρευνας. Από την επίτευξη της μέγιστης δυνατής αποτελεσματικότητας στην πρόληψη και θεραπεία των ασθενειών, τούτος επαναπροσδιορίστηκε ως η επίτευξη του μέγιστου δυνατού κέρδους από την παραγωγή φαρμάκων. Η αποκαρδιωτική αδυναμία αντιμετώπισης της πανδημίας, που άλλαξε άρδην την παγκόσμια καθημερινότητα, δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία, αλλά συνέπεια συνειδητών επιλογών του συστήματος, που οδήγησαν στην πρώτη σημαντική κρίση της γνωσιακής ηγεμονίας του. Το αντιεμβολιαστικό φαινόμενο δεν είναι παρά ένα πρώτο κραυγαλέο σύμπτωμα της απώλειας του ηγεμονικού ρόλου της επιστήμης στον σύγχρονο καπιταλισμό. Οικονομικές, πολιτειακές και ιδεολογικές κρίσεις συνοδεύουν την ιστορία του καπιταλισμού από γεννησιμιού του. Στον βαθμό που οι αιτίες τους εντοπίζονται στα «τρία επίπεδα» του συστήματος, τούτο –αργά ή γρήγορα– κατορθώνει να τις υπερβαίνει, αφομοιώνοντας τα στοιχεία που τις προξενούν. Η επιστημονική ορθολογικότητα είναι το «έξωθεν δάνειο» του καπιταλισμού από τον Διαφωτισμό. Και ο τελευταίος τώρα απολαμβάνει την τραγική εκδίκησή του.

Η επικράτηση του καπιταλισμού στη νεοτερικότητα τού παρείχε και τη δυνατότητα να επιλέγει τις εκάστοτε σχέσεις του με το κράτος. Αρχικά ο καπιταλισμός είχε να αντιπαλέψει με τα απομεινάρια του απολυταρχικού κράτους και της φεουδαρχίας, που σε μεγάλο βαθμό συνόδευαν το νεοτερικό κράτος και για μεγάλο διάστημα μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση. Από ένα τέτοιο κράτος ο καπιταλισμός ήθελε ελευθερία∙ αυτό λοιπόν απαίτησε, εξ ου και οι αρχικές αξιώσεις του οικονομικού φιλελευθερισμού. Ελευθερία από το κράτος και κρατική κατοχύρωση της ατομικής ιδιοκτησίας που είναι η πολιτική βάση του καπιταλισμού. Τώρα, αν αυτό αναπόφευκτα σήμαινε και στήριξη των δημοκρατικών θεσμών που εξασφαλίζουν και άλλες ελευθερίες πέραν της οικονομικής καθώς και άλλα δικαιώματα πέραν της ατομικής ιδιοκτησίας, τι να κάνουμε, πώς αλλιώς να έχεις τον λαό με το μέρος σου, κάνεις τουμπεκί ψιλοκομμένο και «αγωνίζεσαι» με δαύτον για την κατοχύρωση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Ο νεοφιλελευθερισμός εμφανίστηκε την εποχή που είχαν πλέον εκλείψει τα κατάλοιπα της φεουδαρχίας και του απολυταρχισμού στις αναπτυγμένες χώρες. Από το κράτος απέμενε μόνον η απειλή της «κολεκτιβοποίησης» από τα «άκρα» του ναζισμού και της αριστεράς. Ήταν καιρός επομένως να «εκσυγχρονιστεί». Να παραμένει κράτος –όλα κι όλα, δεν εγκαταλείπουμε τη μόνη αληθινή εγγύηση, που είναι η αποκλειστική νόμιμη ένοπλη βία–, αλλά κράτος καθ’ όλα καθοδηγούμενο από τις αρχές του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Ο όρος «ένοπλη κυβερνητικότητα» τον οποίο λανσάρω για να αναφερθώ στην κρατική εξουσία της εποχής του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού δεν ενέχει εντός του την παραμικρή αντίφαση. Δεν είναι παρά η ολοκλήρωση της άλωσης του κράτους από τον καπιταλισμό. Πρόκειται για μια παραγωγική εξουσία που στηρίζει το σύστημα που την εκτρέφει και την καθοδηγεί. Ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες, πότε με τη χρηματοπιστωτική ασφυξία, πότε με την ένοπλη βία των ΜΑΤ και του στρατού […]

Η πιο κραυγαλέα ιδεολογική συνιστώσα είναι η εμφανώς σκοταδιστική. Δεν είναι όπως με την εθνικιστική αδιαλλαξία στο Μακεδονικό, που είχε καλλιεργηθεί συνειδητά και σκόπιμα από σύσσωμες τις κυρίαρχες κοινωνικές, πολιτικές και επικοινωνιακές δυνάμεις. Ο αντιεμβολιαστικός σκοταδισμός έχει βαθύτερες αιτίες, που μάλλον έχουν να κάνουν με το γεγονός ότι από τους πρώτους μήνες της πανδημίας, με τις πρωτοφανείς (για σύγχρονες αναπτυγμένες χώρες) καθημερινές φρικιαστικές εκατόμβες και με τα διαλυτικά για την κοινωνική και οικονομική ζωή περιοριστικά μέτρα, ο κόσμος έχει αρχίσει να χάνει την εμπιστοσύνη του στην επιστήμη – για πρώτη φορά ίσως τόσο πολύ από τις απαρχές της νεωτερικότητας. Και περνάμε στη δεύτερη ιδεολογική συνιστώσα του αντιεμβολιαστικού φαινομένου. Τούτη αξιώνει για τον εαυτό της μια «ορθολογικότητα» που σε ένα εντελώς επιφανειακό επίπεδο τοποθετείται επί ίσοις όροις με εκείνη των υποστηρικτών του εμβολιασμού. Προβάλλονται «δικαιωματικά» επιχειρήματα του τύπου: κάθε άτομο αποφασίζει εκείνο για το τι θα βάλει ή όχι στο σώμα του. Αλλά και «επιστημονικά», που επικεντρώνονται κυρίως στο ότι το εμβόλιο –όντως– έχει πιθανές παρενέργειες και –όντως– δεν προφυλάσσει απολύτως ούτε από τη νόσηση ούτε από τη μετάδοση. Η επικίνδυνη για τη δημόσια υγεία αφέλεια τόσο των μεν όσο των δε έχει καταδειχθεί πολλαχώς από την επιστημονική κοινότητα, αλλά φαίνεται πως τούτο δεν αρκεί για να πείσει. Πιο προβληματικό είναι το γεγονός ότι πολλά από αυτά τα «ορθολογικά» επιχειρήματα ακούγονται από την Αριστερά. Και είναι προβληματικό όχι μόνον επειδή η Αριστερά διασπάται σε ένα τόσο κρίσιμο ζήτημα, αλλά και διότι έτσι αποκρύπτεται η βαθύτατα νεοφιλελεύθερη προέλευση αυτού του είδους της επιχειρηματολογίας. Εξηγούμαι. Δεν πρόκειται απλώς για έναν ανεύθυνο ατομοκεντρισμό που λέει «θα κάνω ό,τι γουστάρω και να πάτε στον διάολο». Εχουμε να κάνουμε με κάτι πιο σύνθετο και διάχυτο στη σύγχρονη κοινωνία, που είναι η νεοφιλελεύθερη σχέση με την αλήθεια. Η αλήθεια για τον νεοφιλελευθερισμό κρίνεται από το εκάστοτε άτομο και συνίσταται στη σύνδεση των μέσων που διαθέτει με τους σκοπούς που κάθε άτομο ορίζει για τον εαυτό του. Η δομή της αλήθειας στον νεοφιλελευθερισμό είναι εκείνη της «αλήθειας» της αυτοδιαφημιζόμενης επιχείρησης ή του «ανταγωνιστικού» ατόμου. Ετσι, αν κάποιο άτομο έχει θέσει ως σκοπό του να αποφύγει τον εμβολιασμό ή να εναντιωθεί σε δαύτον για οποιονδήποτε λόγο (επειδή φοβάται, βαριέται τη διαδικασία, έχει επηρεαστεί από κάπου, πιστεύει ότι έτσι κάνει αντιπολίτευση και ούτω καθεξής), θεωρείται απολύτως θεμιτό να χειριστεί τις όποιες πληροφορίες που έχει στη διάθεσή του (αμέτρητες, στη διαδικτυακή εποχή μας) κατά πώς εκείνος βούλεται, προκειμένου να καταλήξει στην «αλήθεια» του μη εμβολιασμού. Δεν είμαι γιατρός, ούτε βιολόγος. Η άποψή μου για τον καθολικό εμβολιασμό στηρίζεται στο ότι έχω μάθει να έχω εμπιστοσύνη στην πλειονότητα της επιστημονικής κοινότητας, όπως αυτή εκπροσωπείται από τους καταξιωμένους διεθνείς και εγχώριους επιστημονικούς θεσμούς και την πλειονότητα των ειδικών επιστημόνων που έχουν δημόσιο λόγο. Οι «ορθολογικοί» αντιεμβολιαστές θα ψάξουν να βρουν τη μειοψηφούσα εκείνη άποψη, το μεμονωμένο περιστατικό ή μια έρευνα που προξενεί κάποια αμφιβολία ως προς την επικρατούσα γνώμη. Και θα την προβάλουν ως απόλυτη αλήθεια ή έστω ως κάτι που ανατρέπει πλήρως τα ισχύοντα δεδομένα. Πρόκειται όντως για τη νεοφιλελεύθερη αντίληψη περί του αληθούς, που φαίνεται πως υπούλως έχει επικρατήσει στις κοινωνίες μας, ακόμα και σε κύκλους που κατά τα άλλα σκέφτονται με γνώμονες της Αριστεράς.

Ο ΣΥΡΙΖΑ απέχει παρασάγγας από το να κατορθώσει να πείσει τον κόσμο πως ξαναέγινε αυτό που κάποτε υπήρξε: ένα κόμμα της γνήσια ριζοσπαστικής Αριστεράς. Τούτη η εξήγηση όμως, προκειμένου να μην παραμείνει απλό ευχολόγιο, θα έπρεπε να ιδωθεί σε μια πραγματική, ήτοι ιστορική προοπτική. Πότε -και γιατί- σταμάτησε ο ΣΥΡΙΖΑ να αποτελεί ένα γνήσια ριζοσπαστικό αριστερό κόμμα; Πιο συγκεκριμένα, διότι αυτό είναι το θέμα μας: Πότε -και γιατί- ο κόσμος σταμάτησε να τον βλέπει ως τέτοιο; Η προφανής απάντηση είναι: Οταν –και επειδή- δέχτηκε και άρχισε να εφαρμόζει το 3ο Μνημόνιο. Το ενδιαφέρον όμως είναι πως το «προφανές» τούτης της απάντησης έχει σε τεράστιο βαθμό αναιρεθεί από τον ίδιο τον ΣΥΡΙΖΑ – τουλάχιστον από την ηγεσία του, αλλά και από πολλά στελέχη και μέλη (εμού συμπεριλαμβανομένου, ασκώ εδώ την αυτοκριτική μου). Ποια ήταν –και είναι- η απάντηση που δίνει ο ΣΥΡΙΖΑ στην –όντως εξόχως προπαγανδιστική- κατηγορία των αντιπάλων ότι με το 3ο Μνημόνιο πρόδωσε το τεράστιο ποσοστό που είχε ψηφίσει «όχι» στο δημοψήφισμα του Ιουλίου 2015; Οτι όσοι εξαπολύουν την εν λόγω κατηγορία παριστάνουν ότι ξεχνάνε τη «λεπτομέρεια» των εκλογών του Σεπτεμβρίου 2015. Κατά τις οποίες ο ΣΥΡΙΖΑ, έχοντας ήδη υπερψηφίσει το 3ο Μνημόνιο, κατέβηκε στον λαό «με ανοιχτά χαρτιά», ούτως ειπείν, ζητώντας εκ νέου την ψήφο εμπιστοσύνης του, την οποία και έλαβε. Κατά την –τωρινή- άποψή μου, τούτη η ερμηνεία της νίκης του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015 αποτελεί μια ερμηνευτική πλάνη από την οποία ο ΣΥΡΙΖΑ οφείλει να απαλλαγεί. Ο κόσμος σε εκείνες τις εκλογές δεν επέλεξε ένα μνημονιακό κόμμα πιστεύοντας απλώς ότι θα μετριάσει όσο μπορεί τις συνέπειες του μνημονίου. Συνηθισμένοι στον παραδοσιακό ελληνικό πολιτικό πολιτισμό, κατά τον οποίο η ψήφιση των νόμων δεν συνεπάγεται κατ’ ανάγκην την εφαρμογή τους, οι πολίτες που ψήφισαν ΣΥΡΙΖΑ τον Σεπτέμβριο του 2015 το έκαναν με την προσδοκία πως η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, παρ’ ότι το υπερψήφισε επειδή αναγκάστηκε, δεν θα εφαρμόσει το μνημόνιο. Η προδοσία επομένως του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος όντως βιώθηκε ως τέτοια, από τη στιγμή που οι ίδιοι πολίτες άρχισαν να βιώνουν στο πετσί τους τη σκληρή πραγματικότητα όχι μιας απλής νομοθέτησης αλλά της συστηματικής εφαρμογής μιας επαχθέστατης νεοφιλελεύθερης πολιτικής.

Πραγματολογικά, υπάρχει το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι μία από τις μεγαλύτερες περιβαλλοντικές καταστροφές -αν όχι η μεγαλύτερη- συνέβη υπό το καθεστώς του «υπαρκτού σοσιαλισμού» (Τσερνόμπιλ) – άρα εκεί δεν έφταιγε ο καπιταλισμός. Γενικότερα, επικρατούσε η άποψη πως το πρόβλημα δεν έγκειται στο συγκεκριμένο κοινωνικο-οικονομικό σύστημα -καπιταλιστικό, σοσιαλιστικό- αλλά στα πιο πρακτικά συστατικά της οικονομίας: στην ίδια την παραγωγή και στην κατανάλωση. Ακόμα πιο ειδικά, στην πιο υλική πλευρά της παραγωγής -στην ίδια την τεχνολογία, που σημαίνει στον τρόπο παρέμβασης στη φύση- και στην περιβαλλοντικά επιβλαβή πλευρά της κατανάλωσης – ήτοι στον τρόπο διαχείρισης των παραγόμενων αγαθών κατά την κατανάλωσή τους. Γι’ αυτό και θεωρήθηκε από κάποιους -και ακόμη θεωρείται- πως μπορεί να συνυπάρξει η καπιταλιστική οικονομία με την περιβαλλοντική μέριμνα – πως λιγότερο επιβλαβείς για τη φύση παραγωγικές και καταναλωτικές πρακτικές μπορούν να επιφέρουν κάποια οικολογική ισορροπία χωρίς να χρειαστεί να διαταραχθεί σημαντικά το καπιταλιστικό σύστημα. Κάτι τέτοιο όμως θα προϋπέθετε έναν έλεγχο της οικονομικής δραστηριότητας που επί νεοφιλελευθερισμού έχει καταστεί αδιανόητος. Οταν ολόκληρη η λογική του συστήματος στηρίζεται στην απόλυτη πρωτοκαθεδρία του ιδιωτικού κέρδους, οι οποιεσδήποτε εκκλήσεις για οικολογικό εξορθολογισμό μοιραία πέφτουν στο κενό. Στην Ελλάδα (και όχι μόνο) η περιβαλλοντική κρίση εκδηλώνεται και στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι καλοκαιρινές πυρκαγιές. Κατά τα τελευταία χρόνια ο νεοφιλελεύθερος «εκσυγχρονισμός» με τη μετάθεση (από το 1998) της αρμοδιότητας της δασοπυρόσβεσης από τη Δασική Υπηρεσία στην Πυροσβεστική έχει καταστήσει την αποτελεσματική δασοπροστασία σχεδόν ανέφικτη (βλ. σχετικό ρεπορτάζ του Αρη Χατζηγεωργίου στην «Εφ.Συν.», 7.8.2021). Πού έγκειται, στην προκειμένη περίπτωση, η νεοφιλελεύθερη πρωτοκαθεδρία του ιδιωτικού κέρδους; Ο νοών νοείτω…

Από την κυβέρνηση και την αξιωματική αντιπολίτευση, σχεδόν σε καθημερινή βάση, εξαπολύεται εκατέρωθεν η κατηγορία πως ο αντίπαλος «διχάζει» τον ελληνικό λαό ως προς την εφαρμογή του εμβολιασμού. Υπάρχει όντως ένας διχασμός, μεταξύ υπέρμαχων του εμβολιασμού και αντιεμβολιαστών, τον οποίο όμως δεν τον έχει επιδιώξει καμία από τις μείζονες πολιτικές παρατάξεις, διότι απλούστατα δεν τις συμφέρει. Ούτε τη μεν ούτε τη δε. Τη μεν Δεξιά δεν την συμφέρει εκλογικά να έχει απέναντί της έναν κόσμο που θα τον υποχρεώσει να εμβολιαστεί χωρίς να το θέλει. Για τη δε Αριστερά θα ήταν ολέθριο σφάλμα να συμβάλει στη μετατόπιση του πολιτικού διακυβεύματος από τις κρίσιμες κοινωνικο-ταξικές διαμάχες στο δίπολο εμβολιασμός/αντιεμβολιασμός. Είναι ίσως η πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία που δημιουργείται ένα κυρίαρχο ιδεολόγημα που δεν εξυπηρετεί καμία σοβαρή κοινωνική ή πολιτική δύναμη. Η ελληνική κοινωνία -όπως και άλλες, υποθέτω- έχει αυτοπαγιδευτεί σε μια αδιέξοδη διαμάχη για το ποιος είναι «ψεκασμένος» και ποιος είναι ο υπηρέτης του συστήματος. Επιμένω ότι είναι από τις περιπτώσεις όπου η Αριστερά, ως η πιο ώριμη εκδοχή του Διαφωτισμού, πρέπει να βγάλει το φίδι από την τρύπα. Να εξηγήσει στον κόσμο ότι η εγκληματική ανευθυνότητα των εμπορευματικών χρήσεων της επιστήμης από τον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό δεν πρέπει επ’ ουδενί να μας οδηγήσει στην απώλεια της εμπιστοσύνης στον επιστημονικό λόγο εν γένει. Ισως είναι μια ευκαιρία για την Αριστερά να ανακτήσει την εμπιστοσύνη του κόσμου και προς την ίδια.