Νίκος Μπελαβίλας

Στην αρχή θα ερχόταν το κρατικό ταμείο του Κατάρ. Αποχώρησε έξι μήνες μετά την εμφάνισή του. Μετά έγινε ένας διεθνής διαγωνισμός. Κάτι εταιρείες από το Ισραήλ χάθηκαν στον δρόμο και δεν έφτασαν ποτέ. Ακολούθησε η κινεζική Φοσούν και η αραβική Γκόλτεν Ήγκλ. Ήρθαν είδαν και έφυγαν. Τότε εμφανίστηκε η αμερικανική Μοχίγκαν. Σχεδίασε τις Καρυάτιδες-Καζίνο και πήγε στο καλό. Λογικό είναι. Αυτές οι μεγάλες διεθνείς εταιρείες του Real Estate δεν μπόρεσαν να αντέξουν τον ανταγωνισμό. Είχαν απέναντι τους τους γίγαντες της ελληνικής αγοράς ακινήτων οι οποίοι τους τσάκισαν. Έτσι το αρχικό σχέδιο πέτυχε. Το Ελληνικό έμεινε σε ελληνικά χέρια, σε δύο εταιρείες του τόπου μας. Δεν τους δόθηκε ακριβώς με διαγωνισμό αλλά αυτό είναι ψιλά γράμματα. Περηφάνεια! Αυτοί οι ντόπιοι οικονομικοί γίγαντες επειδή έχουν ένα μικρό πρόβλημα ρευστότητας θα προχωρήσουν (δηλώνουν) με δανεικά γιατί δεν τους βρίσκονται πρόχειρα τα 5-6 δις τους «μεγαλύτερου πρότζεκτ της Ευρώπης» με τις «70.000 θέσεις εργασίας». Που να σταθούν οι διεθνείς δίπλα στα θηρία του ελληνικού καπιταλισμού; Που δεκατέσσερα χρόνια (από το 2007) έχουν ανάψει τις μηχανές στις μπουλντόζες τους και περιμένουν.

Ο προχθεσινός άδικος θάνατος ενός σαρανταπεντάχρονου λιμενεργάτη, κάτω από εξοντωτικές συνθήκες δουλειάς στις προβλήτες με τις γερανογέφυρες, είχε εκτός από τη δραματική διάσταση και μία συμβολική: Υπάρχει μία κόκκινη γραμμή ανοχής που έχει προ πολλού ξεπεραστεί. Αν η Cosco δεν αλλάξει ρότα, σύντομα θα μοιάζει με ξένο σώμα στον Πειραιά. Αυτό πιά δεν αφορά μόνο την Αριστερά, ούτε το διαπιστώνει μόνο αυτή. Το λένε όλο και περισσότεροι παραγωγικοί φορείς, όσοι έλπιζαν, αποκλείστηκαν  ή είδαν την επιρροή τους, τον κύκλο εργασιών τους, την εργατική τους δύναμη να απομειώνεται ενώ το λιμάνι γιγαντώνεται. Είναι εύκολα αντιληπτό σήμερα, ότι η μακρά πορεία αναγκαστικής συνύπαρξης με την Cosco θα εξελιχθεί ομαλά, μόνο αν η από εκεί πλευρά αναγκαστεί να λειτουργήσει το λιμάνι με όρους ευρωπαϊκής νομιμότητας, δικαιωμάτων, υποχρεώσεων και παραδόσεων και όχι με τους δυσμενείς όρους που επικρατούν σε άλλες περιοχές του πλανήτη ή και στην ίδια την Κίνα. Είναι στο χέρι μας να το πετύχουμε.

Το ποτάμι διαμορφώθηκε το 2002-2003 με μειωμένη διατομή κατά την εκτίμηση αρκετών και σοβαρών επιστημόνων των υδραυλικών έργων. Εκείνοι από τότε επισήμαιναν τον κίνδυνο της «πλημμύρας της 50ετίας». Οι καιροί άλλαξαν και τις σπάνιες αυτές πλημμύρες τις βιώνουμε χρόνο παρά χρόνο. Το έργο του αντιπλημμυρικού καναλιού στο πάρκο του Φαληρικού Όρμου κατασκευάζεται για να εκτονώσει την πίεση των νερών αλλά αυτό δεν έχει ολοκληρωθεί αδικαιολόγητα από την Περιφέρεια Αττικής και όταν ολοκληρωθεί θα θωρακίσει μεν το Μοσχάτο και την Καλλιθέα αλλά όχι το Νέο Φάληρο, την Πειραιώς, τα Καμίνια και τον Ρέντη. Αυτά συμβαίνουν στα κατάντη, κοντά στην εκβολή. Στα ανάντη, στις πηγές και στις καμένες πλαγιές της λεκάνης απορροής δεν έχουν υπάρξει σημάδια για επείγοντα μέτρα ανάσχεσης της πλημμύρας από τις δασικές υπηρεσίες. Η καταστροφή μπορεί να προληφθεί αν τα νερά συγκρατηθούν εκεί. Γιατί αν αρχίσει η ελεύθερη ροή τους μέσα από τον τσιμεντένιο κλειστό αγωγό προς τη θάλασσα, τότε ο Κηφισός θα βγει στους δρόμους από τα φρεάτια, τα παραπέτα του και τις γέφυρες. Επομένως στο Φάληρο θα έπρεπε να εκβαθύνουν τον βυθό της θάλασσας στην εκβολή γερανοί και να σκάβουν το αντιπλημμυρικό κανάλι τώρα. Στις πλαγιές της Πάρνηθας θα έπρεπε να στήνονται φράγματα ανάσχεσης και διαμορφώσεις πλαγιών με κορμοδέματα τώρα. Και καλού-κακού να ετοιμάζεται ένα αξιόπιστο σχέδιο αντιμετώπισης της υπερχείλισης στις γέφυρες και στις όχθες. Αν θέλουμε να μην πνιγούν πάλι οι γειτονιές του ευρύτερου Πειραιά. Όλα αυτά τώρα, όχι αύριο. Είτε πιστεύετε στην κλιματική κρίση (εγώ πιστεύω) είτε όχι αυτή δεν αποτελεί άλλοθι για να πνιγούμε ή να καούμε, αλλά το αντίθετο. Γνωρίζουμε τα δεδομένα και μπορούμε να προστατευθούμε. Αρκεί να το κάνουμε με σοβαρότητα.

Η ιδέα των κυβερνητικών πάρκων είναι τόσο παλιά όσο και οι πόλεις μας. Την λάτρεψαν οι μοντερνιστές, οι βασιλείς αλλά και οι δικτάτορες. Ποιος υπουργός δεν ονειρεύεται ένα λαμπρό υπουργείο, ποιος πρωθυπουργός δεν ονειρεύεται ακόμη ένα λαμπρότερο πρωθυπουργικό μέγαρο; Στην Αθήνα τον καιρό που η επιστημονική κοινότητα και η πολιτική ηγεσία συνειδητοποιούσαν ότι η πρωτεύουσα εξελισσόταν σε τερατώδη μεγαλούπολη προτάθηκε η φυγή των υπουργείων από το κέντρο και η μεταφορά τους στο Τατόι. Δεν το πρότεινε κανένας τυχαίος αλλά ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης, το μεγαλύτερο ελληνικό όνομα της διεθνούς πολεοδομίας. Και την ίδια εποχή έπεσε κι’ άλλη ιδέα: η μεταφορά ολόκληρης της πρωτεύουσας στον θεσσαλικό κάμπο. Δεν είχαν τρελαθεί ακριβώς, αλλά σκέπτονταν πως αντί να ασφυκτιά μία πόλη με όλες τις λειτουργίες, τα αυτοκίνητα, τη ρύπανση, τη βιομηχανία τότε μέσα στο περίκλειστο Λεκανοπέδιο ας τη μετακινήσουμε στη μέση της χώρας. Δεν τους ήρθε από το πουθενά το όραμα. Όλος ο τότε «Tρίτος Kόσμος» έχτιζε επεκτάσεις των πρωτευουσών του. Βόρεια Αφρική, Αραβία, Πακιστάν. Η Βραζιλία τόλμησε το άλμα-κατασκεύασε την κυβερνούπολη της στο πουθενά, μέσα στη ζούγκλα εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από τις μεγάλες πόλεις της. Είναι η Μπραζίλια του Όσκαρ Νιμέγιερ, ενός σπουδαίου κομμουνιστή αρχιτέκτονα. Βέβαια δεν κέρδισαν τίποτα από αυτό οι γιγαντιαίες μητροπόλεις Σάν Πάολο ούτε το Ρίο ντε Τζανέϊρο αλλά η Βραζιλία δοκίμασε ένα παράτολμο πείραμα που έδειξε τα όρια του. Και η Μπραζίλια είναι μία πόλη των εργασίμων ωρών της εβδομάδας και μόνο. Θυμάμαι πρόχειρα άλλες τρεις κραυγαλέες περιπτώσεις, όχι και τόσο καλές ως παραδείγματα. Τον δικτάτορα Φράνκο που έβγαλε αμέσως μετά τη νίκη του στον Ισπανικό Εμφύλιο τα υπουργεία έξω από την τότε Μαδρίτη σε μία νέα συνοικία με το όνομα Νουέβος Μινιστέριος. Τον Νικολάε Τσαουσέσκου που ισοπέδωσε βίαια το μισό παλιό Βουκουρέστι για να χτίσει ένα νέο κυβερνητικό σύμπλεγμα ισάξιο των Βερσαλλιών. Τέλος τη σύγχρονη αιγυπτιακή κυβέρνηση που μεταφέρει ολόκληρο τον κρατικό μηχανισμό έξω από το Κάιρο σε μία νέα γιγαντιαία πόλη με υπουργεία μαζί με κατοικίες για τα στελέχη και τους υπαλλήλους. Από ιδέες λοιπόν άλλο τίποτα. Άλλοι για να εξορθολογίσουν σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εποχής τους, άλλοι γιατί έτρεμαν τις εξεγέρσεις και την τύχη τους, άλλοι πιο πρόσφατα γιατί ποντάρουν στο μεγάλο παιχνίδι της αγοράς γης το ρίσκαραν. Αλλού έγινε, αλλού διαλύθηκαν προϋπολογισμοί και αλλού είχαν την κατάληξη του Ρουμάνου δικτάτορα. Εδώ τι ακριβώς κάνουμε με το περίφημο κυβερνητικό πάρκο της ΠΥΡΚΑΛ; Δεν πάει κάπου όπου υπάρχει άνετος χώρος, στο Ελληνικό για παράδειγμα. Είχε προταθεί κατ’ επανάληψη αντί να κτιστούν εκεί άχρηστα mall να πάνε κυβερνητικά κτίρια. Όχι στη θάλασσα προφανώς αλλά στη λεωφόρο Βουλιαγμένης δίπλα στους σταθμούς Μετρό. Ελεύθερα προς οικοδόμηση βρίσκονται σήμερα χιλιάδες στρέμματα με μόνη προοπτική ίσως ένα καζίνο. Δεν πάει κάπου μακριά, σε απόσταση 30-40 λεπτών από το κέντρο, στο στρατόπεδο Μπογιατίου για παράδειγμα δίπλα στον Προαστιακό και στον ΠΑΘΕ, όπως σήμερα θα μπορούσε να προτείνει ο Δοξιάδης, αντί για το δασωμένο Τατόι. Πεντακόσια στρέμματα μη δασικά και κατάλληλα για τα mega-project που φαντασιώνεται η κυβέρνηση.

Το παρόν διάγραμμα διανομής θα μπορούσε να έχει υπάρξει από το 2014. Το 2016 ήταν υπερώριμο -όμως δεν κατατίθετο διότι δεν θα ψηφιζόταν ούτε μισό του άρθρο. Οι επενδυτές καθυστερούσαν τις μελέτες, τη διανομή, τα απαραίτητα. Για να οργανωθεί όλο αυτό το πλιάτσικο απαιτήθηκαν τελικά 10 φωτογραφικές νομοθετικές ρυθμίσεις καθώς έπρεπε να ξηλωθεί όλο το θεσμικό πλαίσιο της πολεοδομικής νομοθεσίας, του δικαίου της δημόσιας ιδιοκτησίας και των κοινοχρήστων πραγμάτων. Το 2016-2017 οργανώθηκε παρά τις ρήτρες του Μνημονίου ένα πλαίσιο προστασίας του Δημοσίου με σημαντικές εξασφαλίσεις. Τώρα αυτό διαλύεται. Ας θυμηθούμε γελώντας ότι τότε, καθυστέρησε για 15 μέρες το ΚΑΣ να λάβει μία απόφαση για το Ελληνικό και ξεσηκώθηκαν οι σημερινοί υπουργοί και τα κανάλια τους διότι «οι μπουλντόζες είχαν βάλει μπρος» και το Συμβούλιο τις εμπόδιζε να μπουν στο εργοτάξιο να χτίσουν. Τελικά επτά χρόνια μετά βλέπουμε μόνο ένα Καζίνο σε ψηφιακή μακέτα που δεν θα ήταν ανεκτό σε καμμιά ευρωπαϊκή πόλη. Και ένα Mall. Το Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ με τους Δήμους Ελληνικού-Αργυρούπολης, Γλυφάδας και Αλίμου είχαν προτείνει το 2010 ένα βιώσιμο σχέδιο και αυτό απορρίφθηκε. O καθηγητής Σπύρος Πολλάλης επικεφαλής της «Ελληνικόν Α.Ε.» το 2013, είχε προτείνει επίσης ένα βιώσιμο σχέδιο και αυτό απορρίφθηκε. Τον παραίτησαν για αυτό τον λόγο. Με την επιτροπή διαπραγμάτευσης του 2016-2017 επιχειρήσαμε να το επαναφέρουμε εξασφαλίζοντας τον δημόσιο χαρακτήρα, το Αθλητικό Κέντρο Αγίου Κοσμά, το ανοικτό Μητροπολιτικό Πάρκο και το πράσινο στο μισό της έκτασης, και την ακτή. Αποτέλεσμα αυτής της διαπραγμάτευσης ήταν ο νόμος του 2016. Τώρα αυτός ξηλώνεται. Επιστρέφουμε στο σημείο μηδέν. Πέρα από όλα αυτά, ούτε ο συγκεκριμένος ούτε κανείς ιδιώτης επενδυτής διεθνής ή τοπικός έχει τη δυνατότητα να αναλάβει τέτοιο project. Η υπόθεση δείχνει ήδη που πηγαίνει: δανεισμοί, αποχωρήσεις επενδυτών -πάνε οι Κινέζοι, πάνε και οι Άραβες. Το ενδιαφέρον είναι ότι έφυγαν όχι επί ΣΥΡΙΖΑ αλλά επί Νέας Δημοκρατίας. Τότε έδειξε προς τα που πάει η επένδυση. Η κατάληξη θα είναι μία επ’ άπειρον «αντιπαροχή» στην καλύτερη περίπτωση: ένα Mall εδώ, πέντε επαύλεις εκεί, ίσως ένα Καζίνο κάποτε. Στη χειρότερη μία χρεωκοπία. Και γύρω από αυτά 5.000 στρέμματα που τις επόμενες δεκαετίες θα συνεχίσουν να είναι ένα απροσπέλαστο brownfield.

Η εκτέλεση των έργων από την Cosco, με προδιαγραφές αποικιακού τριτοκοσμικού λιμανιού δεν της βγήκε τελικά. Πέρα από τις κεντρικές αντιδράσεις για την κρουαζιέρα, αντιδράσεις στο Πέραμα για τα ναυπηγεία, για τα καζάνια πετρελαιοειδών, για το logistic του Κερατσινίου. Αντιδράσεις στη Σαλαμίνα για την καταστροφή του Τύμβου Σαλαμινομάχων από τα διαλυτήρια αλλά και στην Αίγινα από την απόρριψη της λάσπης των έργων στο βυθό του νησιού. Αντιδράσεις από την ανεξέλεγκτη ρύπανση που προκαλεί η Oil One στη Δραπετσώνα. Αντιδράσεις με αποτέλεσμα, με κοινωνική ενημέρωση, με θετικό αντίκτυπο που έφερε και άλλες αντιδράσεις. Η κουρτίνα τελικά σηκώθηκε αποκαλύπτοντας παραβιάσεις της νομοθεσίας, κινήσεις κάτω από το τραπέζι, κυρίως κινδύνους για την πόλη και την τοπική οικονομία. Τώρα η Cosco, με την επιστολή της στην κυβέρνηση και το ΤΑΙΠΕΔ ζητά στην πραγματικότητα αναδιαπραγμάτευση εις βάρος όχι μόνο του Δήμου Πειραιά αλλά του Μείζονος Πειραιά, και την πλήρη παράδοση των μετοχών στα χέρια της. Από το 2017 για πρώτη φορά στην ιστορία αυτής της πόλης, επιβλήθηκε ευρωπαϊκό καθεστώς ουσιαστικού περιβαλλοντικού ελέγχου στο λιμάνι. Αυτό είναι το ένα διακύβευμα που θα επιχειρήσει να ανατρέψει η Cosco τους επόμενους μήνες. Το δεύτερο είναι ο απόλυτος μονοπωλιακός έλεγχος τον οποίο διεκδικεί σε όλους τους τομείς της λιμενικής ανάπτυξης. Με τα κέρδη δικά της και τις ζημιές δικές μας. Οι Πειραιώτες θέλουμε το λιμάνι μας να είναι ένα από τα πρώτα δυναμικά λιμάνια στη Μεσόγειο και στην Ευρώπη. Με βιώσιμη παραλιμένια οικονομία, με θέσεις εργασίας και ενίσχυση της τοπικής οικονομίας, με θετικό αποτύπωμα στο περιβάλλον, το τοπικό εμπόριο και επιχειρήσεις, τον πειραϊκό τουρισμό και πολιτισμό. Δηλαδή με θετικό αποτύπωμα σε όλη την κοινωνία. Η δεκαετής πραγματικότητα από την παρουσία της Cosco στον Πειραιά δεν δείχνει αυτό αλλά το αντίθετο. Η ιδέα του διπλού win-win έμεινε μισή. Η Cosco “win” και οι άλλοι χαμένοι. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη από τη φύση της, θα θελήσει να της χαρίσει και ότι άλλο μπορεί. Πέφτει σε εμάς επομένως, στην πειραϊκή κοινωνία, στην αυτοδιοίκηση, στους πειραϊκούς επιστημονικούς, επαγγελματικούς και συνδικαλιστικούς θεσμούς, στους πολίτες, η υποχρέωση να βάλουμε χαλινάρι στην Cosco από την Πειραϊκή ως την Κυνόσουρα. Οι εξελίξεις δείχνουν ότι ως τώρα μπορέσαμε να το κάνουμε, όπου δουλέψαμε σοβαρά και τεκμηριωμένα, όπου στήσαμε μεγάλα κοινωνικά μέτωπα, Ας το συνεχίσουμε με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον του Πειραιά, του Κερατσινίου, της Δραπετσώνας, του Περάματος, της Σαλαμίνας και της Αίγινας, στο μέλλον του μεγάλου λιμανιού μας.

Η ανάκτηση του δημοσίου χώρου στην Αθήνα είναι ένα διαχρονικό στοίχημα. Μαθαίνουμε από λάθη του παρελθόντος, ξέρουμε τις επιπτώσεις του gentrification, βλέπουμε τα κακά στου Ψυρρή και στο Μεταξουργείο.  Παράλληλα, δεν μπορώ να φανταστώ ξανά την Κορεατική Αγορά, τη σημερινή πλατεία στην Πειραιώς απέναντι από την Τεχνόπολη, στη θέση της με τα ερείπιά της, ούτε την Ερμού και την Αποστόλου Παύλου ξανά άξονα χιλιάδων ΙΧ. Πρέπει να το συμφωνήσουμε, για να βάλουμε μία βάση στη συζήτηση. Και για εκείνα τα έργα υπήρξε περίσσιος προβληματισμός. Τελικά καλώς έγιναν. Χρειάζεται προστασία των χρήσεων βιοτεχνίας και εμπορίου. Ναι. Ενιαίο σχέδιο με κορεσμένες περιοχές για ξενοδοχεία και Airbnb. Ναι. Αστυνόμευση των παράνομων σταθμεύσεων και της κατάληψης των πεζοδρομίων. Ναι. Σφιχτός προσδιορισμός της έκτασης των τραπεζοκαθισμάτων χωρίς κατασκευές. Ναι. Διάχυση των έργων στις λαϊκές γειτονιές μέσω πράσινων διαδρομών. Ναι. Και αν δεν τηρηθούν οι όροι, εκεί είναι το ζήτημα. Σε αυτά πρέπει να πέσει το βάρος, όχι στην άρνηση όσων λέγαμε πάντα. Δεν γίνεται τόσα χρόνια να ζητάμε διεύρυνση του δημόσιου χώρου και τώρα να λέμε «αφήστε μέσα του τα ΙΧ, με το καυσαέριο, τον κίνδυνο για τους πεζούς, την υποβάθμιση, επειδή το κυκλοφοριακό χάος εξασφαλίζει ότι δεν θα έλθουν οι ‘κακοί’».

Γνωρίζουμε ότι αυτή τη στιγμή άνθρωποι υποφέρουν και ότι την επόμενη μέρα ο Πειραιάς θα βυθιστεί πάλι σε μία βαθιά οικονομική κρίση.  Δεν θέλουμε να αφήσουμε κανέναν αβοήθητο, δεν θέλουμε να αφήσουμε την πόλη στον αυτόματο πιλότο, μπροστά στα δύσκολα που έρχονται. Και δεν θα το κάνουμε. Ξέρουμε ότι θα περάσουν αυτά που ζούμε σήμερα, οι επιπτώσεις της πανδημίας όμως θα είναι τρομακτικές για πολλούς αν δεν δράσουμε τώρα, με σχέδιο, στοχευμένα, και συντονισμένα. Και θα τα καταφέρουμε γιατί είμαστε από εδώ, είμαστε εδώ και συνεχίζουμε να ζούμε στον Πειραιά, δίπλα και μαζί με τους συμπολίτες μας.

Ο Covid-19 σήμερα κινήθηκε ακριβώς επάνω στα υπάρχοντα δίκτυα, εισέβαλε στις πόλεις. Μόνο που τα δίκτυα μεταφέρουν με ρυθμούς ασύλληπτους ακόμη και για τα δεδομένα του περασμένου αιώνα. Αν για να διασχίσει κάποιος τολμηρός τον κόσμο τον 14ο αιώνα έπρεπε να ταξιδεύει πολλά χρόνια, στις αρχές του 20ού εβδομάδες ή και μήνες, το 2020 αυτό είναι δυνατόν να γίνει σε 24 ώρες. Ο αστικός πληθυσμός έχει εκτιναχθεί στο 60% του παγκόσμιου και αυτός άγγιξε τα 8,2 εκατομμύρια ανθρώπους. Διαβάζοντας ξανά το μάθημα του Μαύρου Θανάτου και της ισπανικής γρίπης είναι βέβαιο ότι εκτός από το επίπεδο του πολιτισμού και το επίπεδο των υποδομών Υγείας, που θα αποδειχθούν κρίσιμα και καθοριστικά στην εξέλιξη της πανδημίας, υπάρχουν άλλοι δύο σημαντικοί παράγοντες: Οι αστικές συγκεντρώσεις και οι ταχύτητες μεταφορών και επικοινωνιών. Το αποδεικνύει ο ίδιος ο χάρτης της εξάπλωσης του Covid-19. Ταυτίζεται σχεδόν απόλυτα με τον παγκόσμιο χάρτη του αστικού αποτυπώματος. Η σε πραγματικό χρόνο ενημέρωσή του και διάδοσή του σε παγκόσμιο επίπεδο σχετίζεται άμεσα με τη σημερινή ταχύτητα μετάδοσης του τεράστιου όγκου της πληροφορίας. Ετούτα τα δύο καθιστούν την τρέχουσα εμπειρία πρωτοφανή για την ιστορία του ανθρώπινου είδους. Ενδιαφέρουσα για σκέψεις.