Η 11η Σεπτεμβρίου 1973 εξακολουθεί να παραμένει ζωντανή στη μνήμη πολλών Χιλιανών. Κι όμως, παρά τη μεγάλη τους ιστορική σημασία, τα γεγονότα που συνδέονται με την ανατροπή του σοσιαλιστή προέδρου Σαλβαδόρ Αλιέντε (Salvador Allende) και την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του στρατηγού Αουγκούστο Πινοσέτ (Augusto Pinochet), εξακολουθούν να μην έχουν πλήρως εξιχνιασθεί ως σήμερα. Τα διαθέσιμα τεκμήρια δεν αποδεικνύουν την άμεση ανάμειξη των Ηνωμένων Πολιτειών στο πραξικόπημα, αν και είναι φανερό πως η αμερικανική κυβέρνηση απεχθανόταν τον Αλιέντε, υπέθαλψε τη δημιουργία κλίματος πολιτικής και κοινωνικής αστάθειας και ενθάρρυνε τις κινήσεις των αντιπολιτευόμενων πολιτικών κομμάτων. Ο Κάρλος Μπάσο (Carlos Basso, CB) επιχείρησε να αποσαφηνίσει πλήρως και εις βάθος το ρόλο της CIA στη Χιλή και τους λόγους που αναμείχθηκε στην εσωτερική πολιτική της ζωή, σε ένα βιβλίο υπό τον τίτλο «La CIA en Chile» («η CIA στη Χιλή»). Της Χάνα Στόουν (Hannah Stone, HS)
HS: Γιατί αποφασίσατε να γράψετε το βιβλίο «η CIA στη Χιλή»;
CB: Ασχολούμαι με τα αποχαρακτηρισμένα αμερικανικά έγγραφα από το 1999. Μάλιστα το 2002 εξέδωσα ένα βιβλίο (βασισμένο σε αποχαρακτηρισμένα έγγραφα) για έναν Αμερικάνο αγνοούμενο στη Χιλή, κάτι που συνέβη κοντά στο μέρος όπου κατοικώ, στην πόλη Κονσεπσιόν.
Στη συνέχεια δούλεψα επί μακρόν για διάφορα άρθρα, βασιζόμενος πάντοτε σε αυτά τα έγγραφα. Το 2011, σε συνεργασία με έναν Αργεντινό συνάδελφο εκδώσαμε το βιβλίο «Αμερικανοί ναζί», επίσης βασισμένο στα αποχαρακτηρισμένα έγγραφα.
HS: Γιατί θεωρούσε η CIA τον Αλιέντε απειλή για τις Ηνωμένες Πολιτείες;
CB: Πιστεύω πως υπήρχαν τουλάχιστο δύο λόγοι. Υπήρχε κατ’ αρχήν ο οικονομικός παράγοντας. Οι ΗΠΑ είχαν επενδύσεις, που εξακολουθούν να υφίστανται ως σήμερα, αλλά δεν θεωρούνται πια τόσο σημαντικές, αφού έκτοτε η οικονομία μας έχει αυξηθεί κατά πολύ. Τη δεκαετία του 1960, οι ΗΠΑ είχαν επενδύσει στη Χιλή 800 δις δολάρια, που τότε ήταν πολλά λεφτά.
Αυτές οι επενδύσεις αφορούσαν κυρίως τρεις επιχειρήσεις: την «ανακόντα», την «Κένεκοτ» και φυσικά την «διεθνή τηλεφωνική και τηλεγραφική εταιρεία», τη διαβόητη ΙΤΤ. Το 1970 διευθυντής της ITT ήταν ο Τζον Μακ Κόουν (John McCone) που ως το 1965 ήταν διευθυντής τηςCIA.
Οπότε η οικονομία έπαιξε ρόλο: όπως όλες οι υπηρεσίες πληροφοριών, όλων των χωρών, η CIA έχει καθήκον να υπερασπίζεται τα συμφέροντα των αμερικανικών επιχειρήσεων. Είναι κάτι λογικό.
Ο δεύτερος, και πιθανότατα πολύ σημαντικότερος λόγος, ήταν η ιδεοληπτική πολιτική οπτική των Ηνωμένων Πολιτειών, στο πλαίσιο της ιδεολογικής τους σύγκρουσης με τη Σοβιετική Ένωση. Σε πολλές αναφορές της CIA από τη δεκαετία του 1960 κιόλας, γίνονται εκτενείς αναφορές στην εκλογική άνοδο της αριστεράς στη Χιλή, πράγμα που οδήγησε τη CIA να παρατηρεί εκ του σύνεγγυς τα τεκταινόμενα στη Χιλή. Ανακάλυψα ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ντοκουμέντο της CIA, του 1967: μια εξαιρετική ανάλυση του σταθμάρχη της στο Καράκας της Βενεζουέλα για την εξέλιξη των λατινοαμερικανικών ένοπλων αριστερών ομάδων μετά τη δολοφονία του Τσε Γκεβάρα (Che Guevara) στη Βολιβία. Το πολιτικό του συμπέρασμά του είναι πως κάθε προσπάθεια της αριστεράς για κατάληψη της εξουσίας δια της βίας ήταν καταδικασμένη. Που σημαίνει πως για τους κομμουνιστές και τους μαρξιστές ο μόνος δρόμος για την κατάληψη της εξουσίας ήταν ο εκλογικός -ό,τι ακριβώς συνέβαινε στη Χιλή. Από αυτή την άποψη οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν προφανώς βρεθεί σε πολύ δυσάρεστη θέση, ιδίως επί προεδρίας Ρίτσαρντ Νίξον (Richard Nixon), που μισούσε τον μαρξισμό.
HS: Ανησυχούσε η CIA πως η μαρξιστική πορεία του λαού της Χιλής θα εξελισσόταν σε ανοικτή αντιμπεριαλιστική του σύγκρουση με τις ΗΠΑ;
CB: Αυτό που τους ανησυχούσε δεν ήταν τόσο ο αντιμπεριαλισμός, όσο αυτή καθ’ αυτή η μαρξιστική διακυβέρνηση της Χιλής. Η CIA διέθετε μια μονάδα, το «γραφείο εθνικής εκτιμήσεων» (Ο/ΝΕ) που εκπονούσε ειδικές μελέτες, τις «εκτιμήσεις εθνικών πληροφοριών» (NIE). Πρόκειται για απολύτως επιστημονικές εκθέσεις, που τις εκπονούσαν πολιτικοί επιστήμονες, οικονομολόγοι, κοινωνιολόγοι κ.λπ. Στα αρχεία της Ο/ΝΕ βρήκα ένδεκα εκθέσεις για τη Χιλή τις δεκαετίες του 1960 και του 1970.
Μιλάμε για πολύ καλογραμμένες εκθέσεις με πλούσια τεκμηρίωση. Όλες ανέλυαν ειδικότερα τα ζητήματα που κυρίως απασχολούσαν τη CIA. Όσον αφορά ειδικά την εκλογική ανάπτυξη της αριστεράς, η ίδια η CIAεκτιμούσε πως οφείλεται στους μικρούς μισθούς, στον πληθωρισμό και στην πολύ κακής ποιότητας ιθύνουσα πολιτική τάξη της χώρας, πράγματα που εν πολλοίς ισχύουν ως σήμερα.
HS: Ποιες στρατηγικές επιλογές θεωρούσε πως διέθετε η CIA προκειμένου να αντιμετωπίσει την εκλογική άνοδο της αριστεράς;
CB: Πριν σας μιλήσω για αυτό, θέλω να μείνω σε κάτι άλλο, που το θεωρώ πολύ βασικό. Στη Χιλή τωνετών 1971-1973, υπήρχαν δύο τάσεις μέσα στη CIA. Υπήρχαν εκείνοι που προσέβλεπαν σε ένα πραξικόπημα, αλλά κι εκείνοι που ήταν αντίθετοι. Αυτό βέβαια δεν αποδεικνύει την άμεση ανάμειξή της υπηρεσίας. Η ανάμειξη της CIA ήταν πιο έμμεση, σύμφωνα τουλάχιστο με τα έγγραφα. Κι αυτό είναικάτι πολύ σημαντικό.
Το 1970 ο ίδιος ο Νίξον διέταξε τη CIA να δημιουργήσει μια ειδική «ομάδα κρούσης» στη Ουάσινγκτον, με αποστολή να αποτρέψει την εκλογή του Αλιέντε στην προεδρία. Στο πλαίσιο της λειτουργίας αυτής της ομάδας, βλέπουμε πως ο τότε σταθμάρχης της CIA στη Χιλή Χένρι Χέκσερ (Henry Hecksher), αποδοκιμάζει επανειλημμένα κάθε σκέψη για διοργάνωση πραξικοπήματος στη Χιλή. Επιμένει πως δεν υφίστανται οι κατάλληλες συνθήκες για κάτι τέτοιο στη χώρα και αναφέρει πως ακόμα και η δεξιά είναι πρόθυμη να αποδεχθεί μια κυβέρνηση Αλιέντε. Τα πράγματα εξελίσσονταν μάλλον δραματικά, γίνονται διάφορες αποτυχημένες απόπειρες πραξικοπήματος, που καταλήγουν στη δολοφονία του νομιμόφρονα επικεφαλής των χιλιανών ενόπλων δυνάμεων Ρενέ Σνάιντερ (RenéSchneider).
Ο Χέκσερ συνεργαζόταν επί χρόνια με τη CIA. Είχε υπηρετήσει στη Γουατεμάλα και το Λάος.
Όταν το 1970 απέτυχε η πρώτη προσπάθεια να ανατραπεί ο Αλιέντε, ακολούθησαν εκκαθαρίσεις στη CIA.
Ένα από τα θύματα των εκκαθαρίσεων αυτών ήταν ο ίδιος ο Χέκσερ, που αν και ήταν βετεράνος αξιωματούχος της CIA, κατηγορήθηκε, εντελώς παράλογα, ως «σοσιαλιστής» – και απολύθηκε. ΤονΧέκσερ αντικατέστησε ένας άλλος αξιωματούχος της CIA, o Ρέι Ουόρεν (Ray Warren), που σε αντίθεση με τον προκάτοχό του ήταν ένθερμος οπαδός της ανατροπής του Αλιέντε με πραξικόπημα.Μολοταύτα, πλέον η Ουάσινγκτον αρνιόταν να συμμετάσχει ενεργά σε πραξικόπημα. Οι διαταγές που του δόθηκαν ήταν απλά να παρατηρεί προσεκτικά τις εξελίξεις. Έχουν καταγραφεί πολλές ζωηρές αντιμαχίες μεταξύ Ουόρεν και Ουάσινγκτον. Η CIA της Χιλής του 1973 ήταν μια πολύ ιδιόμορφη περίπτωση για διάφορους λόγους: το 1972, ο Τζακ ‘Αντερσον (Jack Anderson) δημοσίευσε στους «τάιμς της Νέας Υόρκης» τα διαβόητα «κείμενα της ITT», που αποδείκνυαν την ανάμειξη της συγκεκριμένης εταιρείας και της CIA στις απόπειρες πραξικοπήματος του 1970. Τα δημοσιεύματα οδήγησαν στη δημιουργία μιας εξεταστικής επιτροπής του κογκρέσου και όπως ήταν αναμενόμενο πολλοί παράγοντες του δημοσίου βίου άρχισαν να αμφισβητούν δημοσίως τον ρόλο της CIA στη Χιλή. Πέραν τούτων, το 1973 έχει πια ξεσπάσει το σκάνδαλο Ουοτεργκέιτ, το οποίο (σε συνδυασμό με τις αποτυχημένες επιχειρήσεις της CIA στη Χιλή το 1970) τελειώνει τη σταδιοδρομία του Ρίτσαρντ Χελμς (Richard Helms), του διευθυντή της CIA που ήταν ορκισμένος εχθρός του Αλιέντε και γνώριζε περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον εις βάθος τι ακριβώς διαμειβόταν στη Χιλή. Από την ημερομηνία της εκκαθάρισής του, τον Μάρτιο του 1973, ως την ημέρα του πραξικοπήματος, τον Σεπτέμβριο, μεσολαβούν δύο νέοι διευθυντές της CIA.
Οπότε, λογικά, πιστεύω πως το φθινόπωρο του 1973 αυτό που απασχολεί τον Νίξον δεν είναι τόσο τα τεκταινόμενα στη Χιλή. Ο Νίξον αγωνίζεται να επιβιώσει πολιτικά. Ωραία, ανησυχούσε για τη Χιλή, αλλά υποθέτω όχι τόσο όσο παλιότερα.
HS: Επέβαλε η CIA λογοκρισία στον τύπο;
CB: Η σχέση της CIA με τον τύπο είναι αρκετά πιο πολύπλοκη. Ασφαλώς ισχύει πως υπήρχαν εργαζόμενοι στον τύπο που ήταν της CIA, και δεν μιλάω μόνο για τον χιλιανό, αλλά για τον διεθνή τύπο. Βρέθηκε π.χ. ένα τεκμήριο για το πώς η CIA επηρέασε την επιλογή ενός εξώφυλλου του περιοδικού «τάιμ» που εναντιωνόταν στον Αλιέντε. Κι υπάρχουν πολυάριθμες άλλες περιπτώσειςκαθοδηγημένων από τη CIA επιχειρήσεων προπαγάνδας διάφορων μορφών, σε ποικίλα ΜΜΕ στη Χιλή…
Μια που μιλάμε γι’ αυτό όμως, θα ήθελα να κάνω μια διευκρίνιση, σχετικά με CIA και την χιλιανή πολιτική. Στη Χιλή, ανέκαθεν θεωρείτο αυτονόητο πως η CIA συνδεόταν με την άκρα δεξιά. Κι όμως, τα στοιχεία που έχουμε δεν το επιβεβαιώνουν αυτό. Στην πραγματικότητα το κόμμα που η CIAπροτιμούσε ως καλύτερα οργανωμένο και πιο αποτελεσματικό, ήταν το μετριοπαθές χριστιανοδημοκρατικό κόμμα (PDC) (που ψήφισε υπέρ της εκλογής του Αλιέντε στην προεδρία το 1973, Σ.τ.Μ). Αυτό ήταν το κόμμα που χρηματοδοτούσε με περισσότερο ενθουσιασμό η CIA. Η χρηματοδότησή του άρχισε το 1962, επί προεδρίας Τζον Κένεντι (John F. Kennedy), με σκοπό να παρεμποδιστεί τυχόν επικράτηση του Αλιέντε στις προεδρικές εκλογές του 1964 και συνεχίστηκε ως το 1973. Όπως φαίνεται στα ντοκουμέντα της CIA, το PDC έλαβε από την αμερικανική κυβέρνηση περισσότερα χρήματα από οποιοδήποτε άλλο κόμμα στην ιστορία της χώρας, τουλάχιστο από όσα γνωρίζουμε ως τώρα.
HS: Τελικά, η CIA συμμετείχε ενεργά στο πραξικόπημα ή ο ρόλος της περιορίστηκε στην ενθάρρυνσή του;
CB: Με βάση τα στοιχεία που έχω, πιστεύω πως στο πραξικόπημα του 1973, ο ρόλος της CIAπεριοριζόταν στην ενθάρρυνσή του. Αλλά το ζήτημα δεν είναι τι πιστεύω εγώ, αλλά το τι δείχνουν τα ντοκουμέντα. Και τα διαθέσιμα τεκμήρια δείχνουν πως οι άνθρωποι της CIA στη Χιλή υποστήριζαν ενθουσιωδώς το πραξικόπημα, πράγμα όμως που δεν το έκαναν τα αφεντικά τους στην Ουάσινγκτον. Είναι φανερό πως οι πράκτορες της CIA στο Σαντιάγο ήξεραν όλα όσα συνέβαιναν. Τα κατέγραφαν, με πολλές λεπτομέρειες: γνώριζαν ημερομηνίες, τα ονόματα των εμπλεκομένων, ποιος συναντούσε ποιον και τι σχεδιαζόταν. Για όλα αυτά υπάρχουν αποδείξεις! Δεκαπέντε μέρες πριν το πραξικόπημα π.χ. γνώριζαν πως είχαν μεταφερθεί στην Κονσεπσιόν τα μαχητικά αεροπλάνα που θα χρησιμοποιούνταν στον βομβαρδισμό του προεδρικού μεγάρου «λα μονέδα».
Σύμφωνα με τα αρχεία της CIA και τα αποχαρακτηρισμένα τους έγγραφα, η επίσημη θέση της υπηρεσίας ήταν να μη συμμετάσχει άμεσα στο πραξικόπημα, και αυτές ήταν οι εντολές που δόθηκαν στο γραφείο του Σαντιάγο. Αλλά αυτό δεν σημαίνει κιόλας πως γνωρίζουμε επακριβώς τι συνέβη.
HS: Από τη στιγμή που αυτή ήταν η επίσημη θέση της, πώς μπορεί να μην ισχύει;
CB: Είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε για τι είδους έγγραφα μιλάμε. Είναι επίσημα ντοκουμέντα τηςCIA, αυτό οφείλουμε να το αναγνωρίσουμε. Αλλιώς δεν θα είχαν αξία. Αλλά μιλάμε για πράγματα στα οποία αναμείχθηκαν πολλοί πράκτορες, που πλέον είναι νεκροί, οπότε είναι αδύνατο να επιβεβαιώσουμε πως τα πράγματα έγιναν ακριβώς σύμφωνα με τις καταγραφές αυτές.
Υπάρχει και κάτι ακόμα, που έχει να κάνει με τον τρόπο λειτουργίας του «νόμου περί ελεύθερης πρόσβασης στην πληροφόρηση» (FOIA). Υπάρχει πλήθος εγγράφων στα οποία δεν έχουμεπρόσβαση. Π.χ. στα έγγραφα που εξετάσαμε δεν υπάρχει ούτε ένα για το μήνα του 1971 που ο Φιντέλ Κάστρο (Fidel Castro) επισκέφτηκε επίσημα τη Χιλή! Αλήθεια, δεν μπορώ να πιστέψω πως η CIA αδιαφόρησε για αυτή την επίσκεψη! Υποθέτω αντιθέτως πως γράφτηκαν τότε ένα σωρό πράγματα, που όμως όπως φαίνεται εντάσσονται όλα στις εξαιρέσεις του FOIA και παραμένουν διαβαθμισμένα. Αυτά που γνωρίζω, αυτά που έχω, είναι αποκλειστικά τα έγγραφα που δόθηκαν στο κοινό. Θα ήθελα να προσθέσω πάντως πως τα θεωρώ σημαντικά. Αλλά πέραν όλου αυτού του όγκου πληροφοριών στα οποία απέκτησαν πρόσβαση οι ερευνητές, είναι αναμφίβολο πως υπάρχουν πολλά ακόμα έγγραφα, που αφορούν πολύ ευαίσθητες υποθέσεις, για τις οποίες δε γνωρίζουμε τίποτα, και που ίσως να μας οδηγούσαν σε διαφορετικά συμπεράσματα από εκείνα στα οποία καταλήξαμε με βάση τα διαθέσιμα έγγραφα.
HS: Θεωρείτε πως ο ρόλος της CIA στα πράγματα της Χιλής θα είναι εξίσου
σημαντικός στο μέλλον;
CB: Προσωπικά δεν το πιστεύω. Εδώ και πολλά χρόνια, θεωρώ πως δεν είμαστε πια σημαντικοί για τηCIA. Η CIA έχει πολλούς λόγους να ανησυχεί, όπως π.χ. την «αλ κάιντα». Δε νομίζω πως η CIA θα ασχοληθεί ξανά με τη Χιλή, εκτός αν απειλήσει ευθέως τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ο Carlos Basso είναι Χιλιανός δημοσιογράφος και συγγραφέας
Πηγή: TVXS
