Μπροστά στα σημαντικά προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει η χώρα, εν μέσω της δεύτερης αξιολόγησης και της κρίσιμης διαπραγμάτευσης για το χρέος, αναπτύσσεται ένα παράλληλο σύμπαν, ένας ιδιότυπος βαθιά συντηρητικός «βιότοπος» αντιλήψεων και δημιουργίας ενός δευτερογενούς ετερόκλητου μετώπου αποσταθεροποίησης της κυβέρνησης.
Στο μέτωπο αυτό αισθάνεται να ανήκει εσχάτως και η επίσημη Εκκλησία της Ελλάδος.
Στη «συμμαχία» αυτή, συμπλέουν κατά περίπτωση, ακραιφνώς νεοφιλελεύθερες, νεοσυντηρητικές και ακροδεξιές απόψεις. Τα θέματα, που ανάλογα με την επικαιρότητα ανακυκλώνονται, είναι το προσφυγικό, το ζήτημα των δικαιωμάτων, η διδασκαλία των θρησκευτικών –η οποία παραπέμπει στο ζήτημα των διακριτών ρόλων κράτους και εκκλησίας ενόψει και της συνταγματικής αναθεώρησης–, το ζήτημα των τηλεοπτικών αδειών και των ιδιωτικών καναλιών, καθώς και το πάντα προσφιλές ζήτημα της δημόσιας τάξης και ασφάλειας.
Κοινή συνισταμένη όλων αυτών των απόψεων είναι ότι ελευθερία και δικαιώματα είναι θεμιτά μόνο για το κεφάλαιο και τις αγορές, ενώ σε επίπεδο ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, καθώς και δημοκρατικών ελευθεριών για τους πολίτες, είναι «επικίνδυνα» και απορριπτέα.
Η προφανής στόχευση είναι μια κοινωνία χειραγωγημένη και πολιτικά περιθωριοποιημένη. Εκκλησία και οικονομική ολιγαρχία συναντώνται από διαφορετικές αφετηρίες για να συμφωνήσουν ότι η χειραφέτηση της κοινωνίας αποτελεί για ευνόητους λόγους τον κοινό εχθρό.
Ποιες είναι οι κύριες προκλήσεις που δημιουργούν συνθήκες ανάπτυξης του αντιδραστικού μετώπου;
1. Ένα μέρος των προσφύγων και μεταναστών προέρχονται από ριζοσπαστικοποιημένους θρησκευτικά χώρους και φορτισμένες πολιτικοϊδεολογικές κυψέλες.
2. Η γενικότερη ιδεολογική ρευστοποίηση, η πλήρης επικράτηση των αγορών και της κατανάλωσης, ως υπέρτατων παγκοσμιοποιημένων «θρησκειών», σε έναν κόσμο που επαναπροσδιορίζεται αξιακά, αφήνει περιθώρια διεκδίκησής του από οποιονδήποτε προλάβει να σχηματοποιήσει αντιθετικά τον αντίπαλο πόλο.
3. Η παγκόσμια νεοφιλελεύθερη οικονομική και πολιτιστική ομογενοποίηση περιθωριοποιεί βίαια μεγάλα τμήματα της κοινωνίας, ενισχύει τα φοβικά σύνδρομα, δημιουργεί ιδεολογικά κενά και ανάγκες αναχώματος.
Η εκκοσμικευμένη εκκλησία και η κοινωνία των ενεργών πολιτών
Με αφορμή την προσπάθεια του υπουργείου Παιδείας να επανακαθορίσει τον τρόπο διδασκαλίας του μαθήματος των θρησκευτικών, παρατηρήθηκε μια κλιμακούμενη, ακραία συντηρητική ριζοσπαστικοποίηση κυρίως των κεφαλών της Εκκλησίας της Ελλάδος. Το γεγονός αυτό είναι προϊόν της –εδώ και χρόνια– διαδικασίας εκκοσμίκευσής της και εκφράζει την απαίτησή της να παίζει ρόλο σε πολιτειακής φύσης ζητήματα. Επιθυμεί δηλαδή με κάποιον τρόπο να συγκυβερνά και δεν διστάζει να «κανιβαλίσει» πρόσωπα μη αρεστά σε αυτήν.
Η εφ’ όλης της ύλης πρόσφατη συνέντευξη του αρχιεπισκόπου της Ελλάδας, αποκάλυψε ότι η εκκλησία προβαίνει σε μια επιλεκτική χρήση του κοσμικού της ρόλου:
– Επιλέγει να «σηκώσει» το θέμα του «αφελληνισμού» και «αποχριστιανισμού» υιοθετώντας ανάλογη επιχειρηματολογία με αυτήν του κινήματος “PEGIDA”, που τα αρχικά του σημαίνουν «Πατριώτες Ευρωπαίοι Κατά της Ισλαμοποίησης της Δύσης». Το κίνημα αυτό έχει καταγραφεί επιστημονικά ως ένα εθνικιστικό ακροδεξιό κίνημα. Είναι μια νέα αντιδραστική διεθνής, με την οποία η Εκκλησία της Ελλάδος φαίνεται να αισθάνεται ιδεολογική συγγένεια. Η δε αναχρονιστική απόλυτη ταύτιση των όρων ελληνισμός και χριστιανισμός αποκλείει εξ ορισμού εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες πολίτες διαφορετικού θρησκεύματος ή άθρησκους.
– Ο αρχιεπίσκοπος προσχωρεί ανενδοίαστα στην υιοθέτηση θεωριών συνωμοσίας. Είναι θεωρίες που διακινούν ακροδεξιοί κύκλοι σε ολόκληρη την Ευρώπη, οι οποίοι προπαγανδίζουν ότι οι πρόσφυγες και οι μετανάστες χρησιμοποιούνται από «γνωστά κέντρα» για να αλλοιώσουν τον δυτικό πολιτισμό. Το περίεργο είναι ότι απορρίπτουν στην πράξη μόνο αυτές τις αρχές του δυτικού πολιτισμού που βασίζονται στο διαφωτισμό.
– Ο αρχιεπίσκοπος κάνει χρήση ιδεολογικοπολιτικά φορτισμένων λέξεων: Η έννοια της αφομοίωσης, και όχι η έννοια της προσαρμογής και ενσωμάτωσης, που επιλέγει να προτάξει προκειμένου να αποδείξει το αδύνατον της συμβίωσης με ανθρώπους που έχουν διαφορετική καταγωγή, θρησκεία και πολιτισμό, αποτελεί ομολογία για την εκ των προτέρων απόρριψή τους. Αφομοίωση σημαίνει απώλεια ταυτότητας. Αντίθετα, η έννοια της προσαρμογής και της ομαλής ενσωμάτωσης σημαίνει μια διαδικασία ένταξης, βάσει της αποδοχής των νόμων και της συνταγματικής τάξης που διέπουν τη χώρα φιλοξενίας, με ταυτόχρονο σεβασμό των πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων του καθενός.
– Η διατύπωση από τον αρχιεπίσκοπο της ιδέας ότι οι άνθρωποι για το κράτος είναι πολίτες αλλά για την εκκλησία είναι οι πιστοί αποκαλύπτει μια νοοτροπία κτητικότητας της υπόστασής τους. Η εκκλησία δεν μπορεί να αποφασίζει ότι της ανήκουν οι πολίτες ενός κράτους. Η εκκλησία είναι υποχρεωμένη να αντιμετωπίζει τους ανθρώπους πρώτα από όλα ως πολίτες, οι οποίοι έχουν το δικαίωμα να αυτοπροσδιορίζονται.
– Ο αρχιεπίσκοπος φτάνει στο έσχατο όριο, να επιφυλαχτεί για την περαιτέρω ενασχόληση της εκκλησίας με την ανακούφιση των προσφύγων, υιοθετώντας με έμμεσο τρόπο το ακροδεξιό επιχείρημα της προτεραιότητας στους Έλληνες… Αυτό καθυποβάλλει την κοινωνία στην εσφαλμένη αντίληψη ότι η περίθαλψη των προσφύγων αφαιρεί πόρους και εφεδρείες από την αλληλεγγύη στους αυτόχθονες…
– Για το τέμενος αναφέρει ότι πρέπει να αναβληθεί η ανέγερσή του, μέχρι να δούμε τι θα γίνει με τους μουσουλμάνους (sic)… Το μόνο σίγουρο είναι ότι η επίσημη εκκλησία εθελοτυφλεί μπροστά στην πραγματικότητα της μόνιμης παρουσίας στην πατρίδα μας πολιτών που πιστεύουν στο Ισλάμ. Τι θα έλεγε η ίδια εάν της αρνούνταν το δικαίωμα αυτό σε χώρες όπου έχουν μεταναστεύσει Έλληνες;
– Στη συνέντευξη αυτή, λείπει μια σημαντική «λεπτομέρεια»: Η επίσημη εκκλησία δεν μπόρεσε να συντάξει ούτε μια πρόταση για την ακραία εκμεταλλευτική και επιθετική φύση του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, ο οποίος δημιουργεί και συντηρεί ακραίες κοινωνικές ανισότητες, πολέμους, καταστροφή του περιβάλλοντος, έκπτωση ηθικών αξιών.
Όλα αυτά δημιουργούν μια αδήριτη ανάγκη: Ο προοδευτικός κόσμος οφείλει να αντισταθεί στη συντονισμένη αυτή επίθεση του σκοταδισμού. Να δημιουργηθεί μια πλατιά συμμαχία ενάντια στις ακραίες αντιχριστιανικές φωνές μισαλλοδοξίας. Να αρθρωθεί σε πανευρωπαϊκό επίπεδο ένα νέο αφήγημα κοινωνικής δικαιοσύνης και διεκδίκησης δημοκρατικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, συνεπικουρούμενο από ένα μαζικό αντιπολεμικό κίνημα αλληλεγγύης και πληροφόρησης. Η πάλη για δημόσιες πολιτικές καταπολέμησης της ανεργίας, κοινωνικής πρόνοιας και αλληλεγγύης αποτελεί ανάγκη και στόχο πρώτης προτεραιότητας. Να επαναδιεκδικήσουμε τη δημοκρατία, να αναδιατυπώσουμε τις αξίες του διαφωτισμού, δίνοντάς τους ουσιαστικό συμμετοχικό και ταξικό περιεχόμενο.
Ο Φίλιππος Βαμβουκάκης είναι μέλος της ΚΕ του ΣΥΡΙΖΑ
