απλή αναλογική

Η πραγματική αδιανόητη προϋπόθεση, που γι’ αυτό δεν την διανοήθηκε ο υπουργός Επικρατείας, είναι ότι αυτή η σχέση, ανάμεσα στην αρχή της ισότητας της ψήφου και της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας, καθιστά την απλή αναλογική ως το πλέον αρμόζον, προς τη συνταγματική τάξη και τις αρχές του πολιτεύματος, εκλογικό σύστημα. Σαφώς και δεν είναι το μόνο λειτουργικό. Είναι, όμως, το μόνο που επιτρέπει τη νοηματική πληρότητα της αρχής της ισότητας της ψήφου. Είναι επίσης το μόνο υπέρ του οποίου συνηγορεί το προαναφερθέν απροσμάχητο αποδεικτικό στοιχείο, όπως αυτό προκύπτει από την εγγραφή της αρχής της ισότητας της ψήφου στο εννοιολογικό και κανονιστικό πεδίο της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας. Και είναι και το μόνο που συστοιχεί πλήρως στην αξίωση να ικανοποιείται η συνθήκη της αριθμητικής σχέσης ψήφων και εδρών, ώστε να εναρμονίζονται, άρα και να επιτυγχάνεται, διά της αναλογικής εκπροσώπησης των κομμάτων, η ικανοποίηση της αντιπροσωπευτικής αρχής. Το αναλογικό σύστημα είναι το πλέον καλώς συνταιριασμένο και προς τη δημοκρατική και προς την αντιπροσωπευτική αρχή. Τώρα λοιπόν φτάνουμε στην πραγματικά αδιανόητη, για τον υπουργό Επικρατείας, προϋπόθεση: δηλαδή ότι μπορεί η απλή αναλογική να είναι όλα τα παραπάνω, χωρίς να είναι το μόνο θεμιτό εκλογικό σύστημα. Συνεπώς, θα είναι δυνατόν να προταθεί και κάποιο άλλο εκλογικό σύστημα, όπως αυτό που πρότεινε η κυβέρνηση, το οποίο να συνιστά απόκλιση από την αρχή της πολιτικής ισότητας. Αυτή η πρόταση, όμως, θα πρέπει να στηρίζεται σε επαρκώς ισχυρούς δικαιολογητικούς λόγους, οι οποίοι να εξαρτώνται από τις θεμελιώδεις αξιακές και οργανωτικές αρχές του δημοκρατικού, κοινοβουλευτικού μας πολιτεύματος. Αυτή είναι η πραγματικά αδιανόητη προϋπόθεση για τον κ. υπουργό Επικρατείας και το κόμμα του, το οποίο, αντί να εξελιχθεί σε μια πολιτικά φιλελεύθερη και ρεπουμπλικανικά δημοκρατική Κεντροδεξιά -αναγκαία και χρήσιμη για τη χώρα-, επιμένει να παραμένει μια Δεξιά που δεν ξεχνά τι σημαίνει Δεξιά. Και αυτό, από την άλλη, μας οδηγεί και στον ρόλο τού ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία, που, ως αξιωματική αντιπολίτευση και μελλοντική κυβερνητική δύναμη, οφείλει να ενεργεί, όπως και κάνει, ως δύναμη θεσμικής ευθύνης, έχοντας τις αποσκευές του γεμάτες με την κοινοβουλευτική, πολιτική παρακαταθήκη του Ηλία Ηλιού και του Αλέξανδρου Σβώλου. Και μας τιμά -και μας δοκιμάζει- το να σηκώνουμε το βάρος τέτοιων αποσκευών.

Αφού τη χαρακτήρισε «θεωρητικό απολίθωμα» και αφού αντέστρεψε την απλή αλήθεια της απλής αναλογικής, την αντιστοιχία ποσοστού ψήφων στις εκλογές με το ποσοστό εδρών στο κοινοβούλιο θεωρώντας τη αδιανόητη προϋπόθεση (δεν είναι δυνατόν, είπε, το εκλογικό ποσοστό να καθορίζει τον αριθμό των εδρών!), τόλμησε να της φορτώσει ακόμα και την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, λες και το εκλογικό σύστημα έφερε τον φασισμό… Αναφερόμενος δε στα εγχώρια πολιτικά πράγματα, απέδωσε και τον εμφύλιο πόλεμο στο…καταραμένο εκλογικό σύστημα. Γιατί, άραγε, δίνει τόσο μεγάλη σημασία στην κατασυκοφάντηση της απλής αναλογικής η ΝΔ για χάρη ενός από τα πιο άδικα και πιο καλπονοθευτικά συστήματα; Για δύο τουλάχιστον λόγους. Ο ένας είναι διαχρονικός, αφορά τον έρωτα της δεξιάς για τα συστήματα που δίνουν απόλυτη πλειοψηφία εδρών χωρίς πλειοψηφία ψήφων στις εκλογές. Είναι τα συστήματα που ιστορικά την εγκαθιστούν στην κυβέρνηση στο διηνεκές, επιτρέποντας το πολύ πολύ την εμφάνιση ενός ακίνδυνου αντιπάλου σε ένα δικομματικό παιχνίδι ανώδυνης εναλλαγής στην κυβέρνηση. Το σύστημα αυτό ευνοεί το σχηματισμό δύο ισχυρών διεκδικητών της κυβέρνησης δυσκολεύοντας στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό την ανάδειξη άλλων σε ισότιμη βάση, όπως θα μπορούσε να γίνει με την απλή αναλογική, και αποκλείοντας τις προγραμματικές συγκλίσεις και συμφωνίες, αφού το ζήτημα είναι το κυνήγι της πρωτιάς.

H ψήφιση του νέου εκλογικού νόμου, της ενισχυμένης αναλογικής, από τη Δεξιά – στο σύνολό της, διότι τον φιλελεύθερο Κυρ. Μητσοτάκη συνέδραμε και ο δηλωμένος ακροδεξιός κ. Βελόπουλος – αποκαλύπτει την έντονη ανησυχία της ΝΔ για τις μελλοντικές πολιτικές εξελίξεις. Γι’ αυτό έγκαιρα παίρνει τα μέτρα της, και δεν έχει καμιά σχέση με την αλήθεια ο ισχυρισμός της ότι ξεκαθαρίζει το θεσμικό τοπίο, χάριν της εύρυθμης λειτουργίας του πολιτικού συστήματος. Γιατί όμως ανησυχεί; Για δυο λόγους καίριας σημασίας. Ο ένας, είναι ότι βαθμιαία, λόγω της πολιτικής που εφαρμόζει και της αλαζονείας της, συνειδητοποιεί ότι δεν έχει πιθανούς συμμάχους. Μιλώντας στην Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ το σημείωσε αυτό ο Αλέξης Τσίπρας πολύ καθαρά. «Θα μείνει μόνος του γιατί το πολιτικό του σχέδιο και οι προγραμματικές του θέσεις δεν μπορούν να χωρέσουν σε κανένα πλαίσιο σύγκλισης ή συνεννόησης για την επόμενη μέρα». «Και επειδή γνωρίζει», πρόσθεσε, «ότι δεν μπορεί να είναι μέρος της πολιτικής λύσης των συσχετισμών που θα διαμορφώσει ο ελληνικός λαός στις επόμενες εκλογές, μιλά διαρκώς για διπλές εκλογές». Ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, συνοπτικά, εξέφρασε και την πεποίθηση του κόμματός του ότι κυβέρνηση μπορεί να προκύψει και με την απλή και «αυτή δεν θα τον περιλαμβάνει, γιατί πρέπει να είναι – και θα κάνουμε ό,τι μπορούμε για να είναι δημοκρατική και προοδευτική λύση».

Με την προβλέψιμη πρόταση που κατέθεσε η κυβέρνηση για την επαναφορά μιας μορφής ενισχυμένης αναλογικής υποτιμά αλλά και υπονομεύει την αρχή της γνήσιας αντιπροσωπευτικότητας. Ακριβώς όπως έκαναν όλα εκείνα τα πλειοψηφικά εκλογικά συστήματα που εφαρμόστηκαν στη χώρα τις τελευταίες δεκαετίες, υπακούοντας αυστηρά στις ανάγκες της συγκυρίας και σε μικροπολιτικές σκοπιμότητες με αρνητικά αποτελέσματα. Τα συστήματα που διευκόλυναν την αναπαραγωγή του δικομματισμού και της διαπλοκής, καθώς και την υλοποίηση μιας πολιτικής που οδήγησε τη χώρα στην οικονομική κρίση με μια πλαστή ανάπτυξη, με ένα παρωχημένο οικονομικό μοντέλο και με μηδενικές αντοχές της οικονομίας. Οι αρνητές της απλής αναλογικής ισχυρίζονται ότι αδυνατεί να επιφέρει σταθερές κυβερνήσεις. Πρόκειται για συνειδητή διαστρέβλωση της πραγματικότητας. Η απλή αναλογική μπορεί να μας απαλλάσσει από στενά μονοπαραταξιακές και μονοκομματικές επιλογές, δεν αποτρέπει όμως τη συγκρότηση κυβερνήσεων προοπτικής. Αυτό έχει να κάνει κυρίως με τη στάση των πολιτικών κομμάτων απέναντι στη λαϊκή εντολή. Για παράδειγμα, ένα κόμμα μπορεί να επιδιώξει ειλικρινά μια προγραμματική συμφωνία κι ένα άλλο, όπως η ΝΔ, κατά δήλωση του πρωθυπουργού, μπορεί να θελήσει να εκφυλίσει την εκλογική διαδικασία για να «κάψει» την απλή αναλογική με την προκαταβολική επιδίωξη μιας διπλής εκλογικής αναμέτρησης. Στην προκειμένη περίπτωση δεν είναι το εκλογικό σύστημα που καταδικάζει την προοπτική συγκρότησης κυβέρνησης, αλλά η προαποφασισμένη στάση της ΝΔ. Η απλή αναλογική θέτει τις προγραμματικές ταυτότητες στο προσκήνιο. Παράλληλα, δίνοντας χώρο στις απόψεις που αποκλείονταν συστηματικά λόγω της «δημιουργικής λογιστικής» των ενισχυμένων συστημάτων, μπορεί να αποκαταστήσει την κλονισμένη εμπιστοσύνη των πολιτών προς το πολιτικό σύστημα, δημιουργώντας μια νέα κουλτούρα επιλογής των κυβερνήσεων που θα λαμβάνει προκαταβολικά υπόψη και τις ανάγκες για σταθερή διακυβέρνηση. Κυρίως όμως μπορεί να επηρεάσει τις πολιτικές δυνάμεις ως προς τη σχέση τους με την εξουσία και τους ψηφοφόρους. Είναι μια απόλυτη διαδικασία εμβάθυνσης και ποιοτικής αναβάθμισης της δημοκρατίας.

Δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει στην πολιτική να μην έχουμε εποπτεία τού «δάσους», την ώρα που εξετάζουμε με μεγάλη προσοχή το «δέντρο». Παρασυρμένοι από την ασύμμετρη δημοσιότητα που παίρνουν πότε οι κινήσεις και οι δηλώσεις του Π. Καμμένου, που πιστεύει ότι έτσι διασώζει το κόμμα του και τον εαυτό του, και πότε οι κινήσεις και οι δηλώσεις του Ν. Κοτζιά, που αποφάσισε, όπως φαίνεται, να «κάνει παιχνίδι» μόνος του, χάνουμε το κύριο και σημαντικό: οι προϋποθέσεις για να αποδόσει η λογική τών συνεργασιών σε προγραμματική βάση, δηλαδή η πρακτική εφαρμογή τής καθιέρωσης της απλής αναλογικής, δεν είναι δεδομένες, χρειάζεται να κατακτηθούν. Ένα εύκολο συμπέρασμα μετά από αυτή τη διαπίστωση θα μπορούσε να είναι η εκτίμηση πως ήταν άκαιρη η νομοθέτηση της απλής αναλογικής. Πρόκειται για εκτίμηση άστοχη και επικίνδυνη. Άστοχη, γιατί χωρίς την καθιέρωσή της δεν πρόκειται ποτέ να διαμορφωθούν οποιεσδήποτε συνθήκες εφαρμογής της. Επικίνδυνη, γιατί το ισχύον σύστημα ή οποιαδήποτε παραλλαγή τής υπερενισχυμένης τείνει να ενισχύει πότε τον ένα και πότε τον άλλο πόλο ενός συστήματος, και κατά προτίμηση τη συσπείρωση στο συντηρητικό πόλο συντηρητικοποιημένων δυνάμεων του κέντρου.

Φαντάζομαι ότι όλοι μείναμε ικανοποιημένοι από την προαναγγελία καθιέρωσης της απλής αναλογικής στις αυτοδιοικητικές εκλογές. Και υποθέτω ότι έχουμε όλοι αρκετή γνώση και εμπειρίες, ώστε να μην παρασυρθούμε από την κινδυνολογία περί ακυβερνησίας που θα προκαλέσει τάχα η εφαρμογή της σε δήμους και περιφέρειες. Αρκεί αυτό το αίσθημα της ικανοποίησης που μας διακατέχει, να μη μας οδηγήσει στην αυταπάτη ότι φτάνει η αλλαγή εκλογικού συστήματος, για να πάνε όλα κατ’ ευχήν στην αυτοδιοίκηση. Οι μεταρρυθμίσεις που πρόκειται να νομοθετηθούν με το σχέδιο «Κλεισθένης 1», είναι αρκετές και σημαντικές, και η εφαρμογή τους απαιτεί συσχετισμούς, μέσα στις αυτοδιοικητικές αρχές και μέσα στις κοινωνίες, ευνοϊκούς, όχι απλώς πιστά καταγεγραμμένους με το σύστημα της απλής αναλογικής.