Εχετε εκφράσει στα βιβλία σας την ευχή για ένα «σχολείο της ζωής»…
Το σχολείο οφείλει να συνδυάζει τρεις θεμελιώδεις αποστολές: την ανθρωπολογική, την εκπολιτιστική, την εθνική. Ανθρωπολογική, γιατί μόνον η πνευματική καλλιέργεια πρέπει να τελειοποιεί τον εξανθρωπισμό του παιδιού, αλλά πρέπει και να βοηθάει τον καθένα να αναπτύσσει τον καλύτερο εαυτό του, καθώς η ανθρώπινη ύπαρξη είναι ικανή και για το καλύτερο και για το χειρότερο, για να εξυψωθεί ή για να καταπέσει. Εκπολιτιστική, γιατί το ζητούμενο είναι να διαπλαστούν πολίτες ικανοί ταυτόχρονα για ατομική αυτονομία και για ενσωμάτωση στην κοινωνία τους. Εθνική, γιατί το σχολείο οφείλει να συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και σκέψης της γαλλικής κοινωνίας.
Ουσιαστικά, το σχολείο οφείλει να επιτρέπει στον καθένα να θέλει να υλοποιήσει τις προσδοκίες του, αλλά πάντοτε στους κόλπους μιας κοινότητας. Γι’ αυτό, θα έλεγα ότι εκπληρώνει πλήρως τον ρόλο του όταν κατορθώνει να διδάσκει συνδυασμένα την ιδέα της προσωπικής ευθύνης και της αλληλεγγύης απέναντι στους άλλους. «Να μάθουμε να ζούμε» (η διατύπωση είναι του Ρουσό) σημαίνει να προετοιμαστούμε για να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα της προσωπικής μας και της δημόσιας ζωής, να συνειδητοποιήσουμε τους κινδύνους του λάθους και της αυταπάτης, να συμφιλιωθούμε με την αβεβαιότητα, το τυχαίο, το απρόσμενο.
• Ποιες είναι οι διανοητικές αναφορές σας στο θέμα της εκπαίδευσης;
Είναι προφανώς ο Μοντέν, ο πρώτος που δήλωσε «καλύτερα ένα καλογεμισμένο κεφάλι παρά ένα παραγεμισμένο», και ο Ρουσό. Η λογοτεχνία επίσης μέτρησε πολύ. Για παράδειγμα, ο Ντοστογιέφσκι, που δεν είναι διόλου παιδαγωγός, με έμαθε έμμεσα κάτι που θα ήθελα να το δω να διδάσκεται στους σημερινούς μαθητές: το νόημα του ανθρώπινου πόνου, τη συμπόνια, τη συγχώρεση κ.λπ.
Γνωρίζω προφανώς τη Μαρία Μοντεσόρι, τον Σελεστέν Φρενέ, τον Πάουλο Φρέιρε, αλλά στο θέμα της εκπαίδευσης είναι το σύνολο της κουλτούρας μου που μου χρησιμεύει ως αναφορά.
• Το ιδεώδες του Διαφωτισμού για την εξύψωση του ατόμου και της κοινωνίας μέσω της κουλτούρας αμφισβητείται όλο και περισσότερο. Του προσάπτουν ότι αρνείται τη διαφορετικότητα των μαθητών και των ικανοτήτων στο όνομα της οικουμενικότητας. Αυτό το μοντέλο ισχύει ακόμη και σήμερα, καθώς εκφράζονται άλλες, πιο συγκεκριμένες διεκδικήσεις, όπως το να επιτρέπεται σε κάθε νέο να βρίσκει τον δρόμο του και να εντάσσεται στην αγορά εργασίας;
Δεν τίθεται θέμα να επιλέξουμε μεταξύ μιας ουμανιστικής γνώσης και μιας ωφελιμιστικής τεχνογνωσίας. Χρειάζεται να συνδυάσουμε τη μια με την άλλη σε όλα τα επίπεδα της μάθησης. Προσθέτω ότι το σχολείο δεν οφείλει μόνο να προσαρμόζεται στις επαγγελματικές ή τεχνικές ανάγκες μιας κοινωνίας. Οφείλει επίσης να προσαρμόζει τις ανάγκες μιας κοινωνίας σε εκείνες της κουλτούρας.
Το να εγγράφεται στην εποχή του είναι αναγκαίο, αλλά οφείλει πάντα να αντισταθμίζεται από την πρόσβαση σε μια μακραίωνη κουλτούρα, που περνάει μέσα από τις ανθρωπιστικές σπουδές, τη λογοτεχνία, την ιστορία ή ακόμη και από τις αρχαίες γλώσσες.
• Θα ευχόσασταν να εξελιχθούν τα σχολικά προγράμματα, για παράδειγμα ενσωματώνοντας νέες γνώσεις ή δεξιότητες;
Αν πάρουμε στα σοβαρά αυτήν την ιδέα τού να διδασκόμαστε να ζούμε, νομίζω ότι υπάρχουν θεμελιώδεις ελλείψεις στα προγράμματα. Συγκεκριμένα, λείπει μια διδασκαλία γι’ αυτό που είναι η γνώση, οι μηχανισμοί της, τα εμπόδιά της, οι δυσκολίες της. Η γνώση δεν είναι μια αντικειμενική φωτογραφία της πραγματικότητας έτοιμη για χρήση. Είναι μια διαδικασία μετάφρασης και ανασύστασης, κατά την οποία κινδυνεύει κανείς πάντα να κάνει λάθος.
Επομένως, μια από τις πρωταρχικές ανάγκες του ζην, σε όλες τις εποχές της ζωής, είναι να γνωρίζουμε τις πιθανές πηγές των λαθών και των αυταπατών μας. Η διαύγεια είναι μια μάχη για την οποία χρειάζεται να εξοπλίσουμε τα πνεύματα. Δεν είναι τρομερό να κάνουμε λάθος στο σχολείο. Μπορεί επίσης να κάνουμε λάθος, με πιο δραματικές συνέπειες, στην επιλογή του επαγγέλματός μας, στην επιλογή των φίλων μας, στις ερωτικές μας επιλογές, στην πολιτική μας επιλογή.
Ο κίνδυνος του λάθους και της αυταπάτης είναι κάτι που θα συνοδεύει πάντα την ανθρωπότητα. Υπάρχει και ένα άλλο θέμα που μου φαίνεται αναγκαίο να εισαχθεί στην εκπαίδευση: εκείνο της κατανόησης του άλλου. Η σημασία του είναι πλανητική. Είμαστε αδιάκοπα σε επαφή με τους πολιτισμούς όλων των χωρών του κόσμου, τους οποίους πρέπει να κατανοούμε.
Στο εσωτερικό κάθε οικογένειας, κάθε οργάνωσης, τα φαινόμενα έλλειψης κατανόησης είναι πολλά. Ιδού λοιπόν τα δυο τωρινά κενά: η γνώση και η ανθρώπινη κατανόηση. Να αποφεύγουμε στο μέγιστο δυνατό τα λάθη, που μερικές φορές μπορεί να είναι θανάσιμα, και να κατανοούμε τον άλλον χωρίς να τον περιφρονούμε, να γνωρίζουμε ότι ο άλλος είναι ταυτόχρονα όμοιος με μας και διαφορετικός από μας.
• Χρειάζεται να διατηρήσουμε την οργάνωση της διδασκαλίας κατά επιστημονικό κλάδο ή να προχωρήσουμε προς άλλες πιο διακλαδικές προσεγγίσεις;
Αγγίζετε τον πυρήνα του προβλήματος της εκπαίδευσης. Μία από τις πιο επείγουσες ανάγκες είναι να ξαναβρούμε το νόημα των μεγάλων προβλημάτων. Ευτυχώς ή δυστυχώς, όλα τα μεγάλα θέματα είναι διεπιστημονικά, με συνέπεια να καταλήγουν να παρακάμπτονται από τα προγράμματα διδασκαλίας. Πάρτε για παράδειγμα το ζήτημα της ανθρώπινης ύπαρξης.
Τι είναι μια ανθρώπινη ύπαρξη; Η απάντηση δεν διδάσκεται πουθενά, ενώ αγγίζει βαθιά την ταυτότητά μας.
Βρίσκεται κατακερματισμένη στη βιολογία, την ψυχολογία, την κοινωνιολογία, τη λογοτεχνία, την ιστορία κ.λπ. Κατακερματίζοντας τις γνώσεις μέσα από τους επιστημονικούς κλάδους, διαμορφώνουμε ειδικεύσεις, αλλά ατροφεί η ικανότητά μας να συνδέουμε αυτές τις γνώσεις και επομένως να εξετάζουμε τα προβλήματα σφαιρικά. Γι’ αυτό νομίζω ότι πρέπει να κάνουμε πιο συχνά χρήση της παιδαγωγικής διεπιστημονικότητας.
Οταν μελετάει κανείς τον Γαλιλαίο, θα έπρεπε να απευθύνεται ταυτόχρονα στον καθηγητή φυσικής, τον καθηγητή ιστορίας και τον καθηγητή φιλοσοφίας. Η κρίση του 1929 αφορά εξίσου τους οικονομολόγους, τους κοινωνιολόγους και τους ιστορικούς. Θα μπορούσαμε να πολλαπλασιάσουμε τα παραδείγματα.
• Μέχρι ποιο σημείο μπορούμε να παντρέψουμε τον στόχο «να μάθουμε να ζούμε» με τη σχολική μορφή;
Να μάθουμε να ζούμε δεν σημαίνει να δίνουμε συνταγές. Οι ανθρωπιστικές σπουδές παίζουν έναν ρόλο. Η λογοτεχνία είναι μια εξαιρετικά συγκεκριμένη πρόσβαση στη γνώση της ανθρώπινης ύπαρξης. Η φιλοσοφία είναι η εκμάθηση της ικανότητας του στοχασμού, είναι ένα εργαλείο για να στοχαζόμαστε σε δεύτερο βαθμό για όλα όσα γίνονται στη ζωή.
Ο κινηματογράφος, το θέατρο, η ποίηση, η τέχνη και η μουσική μοιράζονται επίσης το πάθος και τη συγκίνηση μέσα από τα οποία περνάει η γνώση. Γνωρίζουμε ότι οι ιδέες δεν μεταβιβάζονται παρά μόνον μαζί με το πάθος.
Αν δεν υπάρχει πάθος, το πνεύμα αποξηραίνεται. Με άλλα λόγια, χρειαζόμαστε διαρκώς μια διαλεκτική λόγου/πάθους. Χρειάζεται να το θυμίζουμε με έμφαση, γιατί υπάρχει η τάση η διδασκαλία των ανθρωπιστικών σπουδών να εκτοπίζεται από μια επιστημονική και επιστημονικοτεχνική κουλτούρα, ενώ αυτές οι δυο κουλτούρες θα έπρεπε να επικοινωνούν διαρκώς.
Συντάκτης: Θανάσης Γιαλκέτσης
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών από Sciences Humaines
