Πριν από έναν χρόνο περίπου («Εφ.Συν.», 12.1.2021, «Εσωκομματική κριτική και Αριστερά»), είχα αναφερθεί στο ιδρυτικό κείμενο της «Ομπρέλας», εκτιμώντας πως η εμφάνιση τούτου του διατασικού εσωκομματικού σχηματισμού χαρακτηριζόταν κυρίως από ένα θετικό και ένα αρνητικό στοιχείο. Το πρώτο είχε να κάνει με την έμπρακτη αμφισβήτηση του αρχηγισμού – δεδομένου ότι στην «Ομπρέλα» συμμετείχαν περίπου όλες οι τάσεις του κόμματος πλην των «προεδρικών». Το δεύτερο συνίστατο στο ότι, κατά την άποψή μου, εκείνο το κείμενο δεν ήταν αρκετά αιχμηρό ως εσωκομματική κριτική – ότι δεν διατυπωνόταν κατά επαρκώς ευθαρσή και συγκεκριμένο τρόπο κάποια αντίθεση προς την ηγεσία ως προς την πασοκοποίηση και τη συστηματική υποβάθμιση της εσωκομματικής δημοκρατίας. Οπως έγραφα χαρακτηριστικά: «[…] δεν νομίζω ότι θα είχε [ο πρόεδρος] καμιά ιδιαίτερη αντίρρηση ως προς το περιεχόμενο [του κειμένου]».
Οπως συμβαίνει με τα κοινωνικο-πολιτικά φαινόμενα εν γένει, έτσι και στις εσωκομματικές αντιπαραθέσεις και διαμάχες, συχνά προκύπτουν οι διαφορές της μιας πλευράς ως αντίδραση σε πρωτοβουλίες της άλλης. Η (όποια) «ατολμία» που πιθανόν να διέκρινε την «Ομπρέλα», όσον αφορά τη διατύπωση συγκεκριμένων και σαφώς αντιπαραθετικών προς την ηγεσία θέσεων, φαίνεται πως τώρα τείνει να ξεπεραστεί από τη στιγμή που ο Αλέξης Τσίπρας αποφάσισε να «υπερβεί τα εσκαμμένα». Η πρότασή του για εκλογή του προέδρου και της Κεντρικής Επιτροπής από τη «βάση» του κόμματος και όχι από το Συνέδριο, κρίθηκε –και σωστά– ότι αποτελεί πρόκληση. Δεδομένου ότι ερμηνεύτηκε –και σωστά– ως απόπειρα από την πλευρά του για θεσμοποιημένη πλέον κατοχύρωση του αρχηγικού χαρακτήρα του κόμματος.
Εχει κάποιο ενδιαφέρον η συγκεκριμένη αντιμετώπιση αυτής της πρότασης του Α. Τσίπρα από την «Ομπρέλα». Οπως φαίνεται τόσο στο «Κείμενο συμβολής» που δημοσιοποιήθηκε πρόσφατα όσο και σε συνεντεύξεις σημαντικών στελεχών της, η στόχευση της «Ομπρέλας» στην προκειμένη περίπτωση συνίσταται στην αντιστροφή της καταγγελίας για «εσωστρέφεια». Μέχρι τώρα, η συνήθης πρακτική, όπως προβαλλόταν και από τα καθεστωτικά μέσα αλλά και από τους αντι-ΣΥΡΙΖΑ «φίλους» του ΣΥΡΙΖΑ, ήταν να εγκαλούν οι «προεδρικοί» για «εσωστρέφεια» όσους/ες διαμαρτύρονταν για την υπονόμευση της εσωκομματικής δημοκρατίας. Τώρα η «Ομπρέλα» διατείνεται πως ο πρόεδρος με την πρότασή του εισάγει «καινά δαιμόνια», που αναπόφευκτα θα οδηγήσουν το κόμμα σε συζητήσεις και διαμάχες που δεν απασχολούν άμεσα το κοινό στο οποίο απευθύνεται ο ΣΥΡΙΖΑ. Πρόκειται για μια κίνηση τακτικής, που μακάρι να ευοδώσει, αρκεί να μην εγκαταλειφθεί για χάρη της η αυτονόητη –ελπίζω!– άρνηση της πρότασης του προέδρου (και στα δύο της σκέλη).
Στο προηγούμενο άρθρο μου στην «Εφ.Συν.», είχα αναφερθεί κυρίως στις υλικές-οργανωτικές διαστάσεις του κινδύνου για την εσωκομματική δημοκρατία που περικλείει η εν λόγω πρόταση. Η προώθηση του αρχηγοκεντρικού προτύπου όμως ενέχει και μια εξαιρετικά σημαντική ιδεολογική διάσταση. Ο ίδιος ο αρχηγισμός θα μπορούσαμε να πούμε πως αποτελεί ιδεολογία. Οπως ισχύει και με άλλες ιδεολογίες (π.χ. με τον εθνικισμό), ο αρχηγισμός, στις διαφορετικές εκδοχές του, μπορεί να συναρθρώνεται με μηχανισμούς, φορείς και θεσμούς περίπου ολόκληρου του πολιτικού φάσματος. Από τον φασισμό και τον ναζισμό μέχρι την προσωπολατρία του σταλινισμού, διά μέσου του γκολισμού στη μεταπολεμική Γαλλία και του παπανδρεϊσμού στη μεταδικτατορική Ελλάδα.
Σύμφωνα με την αλτουσεριανή θεωρία, το σημαντικό πολιτικό διακύβευμα της κάθε ιδεολογίας είναι ότι συγκροτεί τα άτομα ως υποκείμενα. Οτι δεν πρόκειται δηλαδή απλώς για κάποιες απόψεις που πιστεύουν σε θεωρητικό επίπεδο, αλλά για τη συγκρότηση ολόκληρης της σκέψης, της προσωπικότητας και της επιθυμίας τους και κατά συνέπεια για την καθοδήγηση των πράξεων που απορρέουν από δαύτες. Αν, μάλιστα, η συγκεκριμένη ιδεολογία είναι επαρκώς κυρίαρχη, τείνει να παραμερίσει τις όποιες άλλες ιδεολογίες με τις οποίες σχετίζονται τα άτομα, ανάλογα με την περίπτωση.
Ο αρχηγισμός σε ένα αριστερό κόμμα, ιδίως όταν προβάλλεται μετ’ επιτάσεως, τείνει να παραμερίσει την ίδια την αριστερή ιδεολογία. Στην περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ, αν η αριστερή ιδεολογία του ορίζεται από τις αξίες της δημοκρατίας, της αλληλεγγύης, της δικαιοσύνης, της ελευθερίας και της ισότητας (για να θυμηθούμε το –ήδη ξεχασμένο;– «νέο σήμα» του ΣΥΡΙΖΑ), ο αρχηγισμός συγκροτεί την υποκειμενικότητα των μελών και υποστηρικτών του και καθοδηγεί τις πράξεις τους όχι σύμφωνα με αυτές, αλλά σύμφωνα με το είδωλο ενός αρχηγού που έχει πάντα δίκιο και που η οποιαδήποτε αμφισβήτησή του αποτελεί ταμπού. Οι λεκτικοί (προς το παρόν) τραμπουκισμοί εναντίον στελεχών ή μελών που «τόλμησαν» να διαφωνήσουν με την πρόταση του προέδρου δεν είναι πράξεις «κακών ανθρώπων». Είναι αναπόφευκτη απόρροια της ιδεολογίας του αρχηγισμού.
Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
