Όσοι/ες αποχώρησαν από τον ΣΥΡΙΖΑ μετά την εκλογή Κασσελάκη έχουν υποστεί ένα ψυχολογικό σοκ ανυπολόγιστων διαστάσεων. Η καταστροφή του κόμματος της Αριστεράς, που ανάγκασε όσους παραμένουν αριστεροί να το εγκαταλείψουν, είναι ένα πολιτικό γεγονός με τόσο μεγάλες διαστάσεις που είναι δύσκολο να συνειδητοποιηθούν.
Πρόκειται για διαστάσεις που προσδιορίζουν κατά μέγα μέρος και τη δυσκολία δημιουργίας του νέου φορέα. Η μη συνειδητοποίησή τους μάλλον αποτελεί και το πιο βασικό υποκειμενικό πρόβλημα σε τούτο το ούτως ή άλλως εξαιρετικά δύσκολο –και για αντικειμενικούς λόγους– εγχείρημα.
Για νιοστή φορά, επισημαίνω το γεγονός πως δεν πρόκειται για διάσπαση. Τούτη τη φορά θα επιμείνω περισσότερο στην κυριολεκτική σημασία της λέξης «διάσπαση». Δεν «διασπάστηκε» ο ΣΥΡΙΖΑ σε δύο κομμάτια. Δεν έχουμε να κάνουμε με «ΣΥΡΙΖΑ Κασσελάκη» αφ’ ενός και «ΣΥΡΙΖΑ 6+6 και Ομπρέλας» (ή όπως αλλιώς) αφ’ ετέρου. Ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν και παραμένει ένας και αυτόν τον έναν ΣΥΡΙΖΑ έχει καταλάβει ο Κασσελάκης και τον έχει καταστρέψει ως αριστερό πολιτικό κόμμα. Μαζί με το κόμμα, έχει καταλάβει το όνομα, τα γραφεία της Κουμουνδούρου, τα κομματικά ΜΜΕ («Αυγή», «Στο Κόκκινο», «left.gr»).
Οσοι εξακολουθούν να παραμένουν στο κόμμα του Κασσελάκη είναι επισήμως οι «συριζαίοι» και οι οργανώσεις, έστω αποψιλωμένες μετά τις ομαδικές αποχωρήσεις, έστω υπολειτουργούσες και με πλασματικό αριθμό μελών, εξακολουθούν θεσμικά να είναι οι «οργανώσεις μελών του ΣΥΡΙΖΑ». Επί πλέον, όσο ο αριθμός των βουλευτών εξακολουθεί να παραμένει μεγαλύτερος από εκείνον του ΠΑΣΟΚ, το κόμμα που ακόμα είναι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ακόμα και το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης.
Τα γεγονότα και οι αντικειμενικές καταστάσεις που αναφέρω πιο πάνω είναι οι υλικές συνθήκες μιας άνευ προηγουμένου ταυτοτικής κρίσης όσων έφυγαν από τον ΣΥΡΙΖΑ παραμένοντας αριστεροί – και μάλιστα επειδή παραμένουν αριστεροί. Μεταφερόμαστε λοιπόν στο πεδίο της υποκειμενικότητας. Στο πεδίο εκείνο όπου συγκροτούνται τρόποι σκέψης και βούλησης που καθοδηγούν αναλόγως τις πράξεις των ανθρώπων. Με όρους κοινωνικής και πολιτικής θεωρίας, μεταβαίνουμε στο επίπεδο της ιδεολογίας.
Σύμφωνα με τον Αλτουσέρ, τα άτομα συγκροτούνται ως υποκείμενα μιας ιδεολογίας διά μέσου της πρακτικής τους ένταξης σε αντίστοιχους μηχανισμούς. Η αριστερή ιδεολογική ταυτότητα όσων συμμετείχαν στον ΣΥΡΙΖΑ, όλα αυτά τα τελευταία εξαιρετικά κρίσιμα για την Αριστερά χρόνια της διεθνούς και εγχώριας καπιταλιστικής κρίσης, είχε συγκροτηθεί στον κομματικό μηχανισμό του ΣΥΡΙΖΑ και στις πρακτικές –ατομικές και συλλογικές– που τον χαρακτήριζαν. Για να το θέσω λίγο πιο συγκεκριμένα. Το τεράστιο σοκ που ανέφερα στην αρχή και που δεν μπορεί να συνειδητοποιηθεί στο πλήρες του μέγεθος συνίσταται στο ότι τα μέλη του ΣΥΡΙΖΑ που αποχώρησαν έμειναν ξαφνικά με τη μονόδρομη επιλογή να ξεκινήσουν την πραγματική πολιτική τους πρακτική από το μηδέν, στήνοντας εξ αρχής ένα νέο κόμμα, χωρίς όμως να έχουν αποβάλει, χωρίς να μπορούν να αποβάλουν, τη συριζαϊκή ιδεολογική τους ταυτότητα.
Εχω αναφερθεί παλαιότερα στην ιδεολογική διάσταση του αρχηγισμού που προσδιόριζε σε μεγάλο βαθμό την ιδιάζουσα ιδεολογία του ΣΥΡΙΖΑ σε εσωκομματικό επίπεδο. Ας πούμε πως αυτή με την αποχώρηση έχει ξεπεραστεί εκ των πραγμάτων – δεδομένου πως δεν υπάρχει κάποιος που προβάλλεται ως «χαρισματικός ηγέτης» αντίστοιχος με τον Αλέξη Τσίπρα. Υπήρχε όμως και μια άλλη διάσταση στην εσωκομματική ιδεολογία, που συνυπήρχε «αγαστά» με τον αρχηγισμό, συμπληρώνοντας και κατά έμμεσο τρόπο ενισχύοντάς τον. Αναφέρομαι στην ιδεολογία των τάσεων. Τούτη όχι απλώς δεν έχει ξεπεραστεί, αλλά βλέπουμε πως σε μεγάλο βαθμό έχει προσδιορίσει και τον χαρακτήρα των αποχωρήσεων. Αποχώρησε πρώτα η «Ομπρέλα» και κατόπιν περιμέναμε μέχρι να αποχωρήσει και η τάση των «6+6». Είναι επομένως αναμενόμενο πως αυτή η ιδεολογία εξακολουθεί να επηρεάζει τη σκέψη και τη συμπεριφορά των αποχωρησάντων.
Ακόμη και στο ίδιο το τιτάνιο εγχείρημα της συγκρότησης του νέου κόμματος, η συριζαϊκή ιδεολογία των τάσεων εξακολουθεί να συνοδεύει την υποκειμενικότητα των συμμετεχόντων σε αυτό. Τούτη διακρίνεται από δύο κύρια χαρακτηριστικά που εν προκειμένω λειτουργούν ως τροχοπέδη απέναντι στο νέο εγχείρημα: δυσπιστία μεταξύ των ανηκόντων σε διαφορετικές (συριζαϊκές) τάσεις αφ’ ενός, και ενδοτασιακή δυσπιστία μεταξύ των απλών μελών και των εκάστοτε (άτυπων) ηγεσιών των τάσεων αφ’ ετέρου. Τα χαρακτηριστικά αυτά ήταν εν μέρει δικαιολογημένα όταν οι τάσεις λειτουργούσαν ως συμπλήρωμα και έμμεσο στήριγμα του αρχηγισμού στον παλαιό ΣΥΡΙΖΑ. Οχι όμως πια. Οχι όταν το ζητούμενο είναι η δημιουργία ενός αριστερού κόμματος που θα έχει απαλλαγεί όχι μόνον από τον αρχηγισμό, αλλά και από την ιδεολογία που προβάλλει τις τάσεις ως υποκατάστατο της αληθινής εσωκομματικής δημοκρατίας.
Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι ομότιμος καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
