Εξαγγέλλονται πολυήμερες αποβολές, πλατφόρμες καταγγελιών και panic button αλλά βιώνουμε εκπαιδευτικό περιεχόμενο που αποκλείει τη χαρά της δημιουργίας, τον στοιχειώδη χρόνο για σχολικές ανάσες, τον διάλογο, τα μαθήματα πολιτικής παιδείας και κοινωνικού προβληματισμού.
Προ λίγων εβδομάδων πραγματοποιήθηκαν επιμορφωτικές συναντήσεις για δεκάδες εκπαιδευτικούς μεγάλων τάξεων του δημοτικού και για διευθυντές/διευθύντριες, σε περιοχή του κέντρου της Αθήνας. Θέμα: Σχολικός Εκφοβισμός – Bullying. Μέρος του περιεχομένου ωστόσο της επιμόρφωσης και όσα ακούστηκαν στην αίθουσα παρέπεμπαν σε άλλες εποχές, ήταν μηνύματα υποδόριου σεξισμού.
Τι υλικό χρησιμοποιήθηκε; Κατά δήλωση του επιμορφωτή το εκπαιδευτικό υλικό ήταν εγκεκριμένο από (κάποιο) Πανεπιστήμιο χωρίς ποτέ να διευκρινιστεί από ποιο συγκεκριμένο Πανεπιστήμιο και χωρίς να δοθεί σχετική βιβλιογραφία. Το σεμινάριο ξεκίνησε με τη ρητή δήλωση του ιδίου ότι για λόγους οικονομίας θα χρησιμοποιεί μόνο το αρσενικό γένος, αν και -όπως ο ίδιος συμπλήρωσε- η επιλογή αυτή είχε σχολιαστεί αρνητικά σε προηγούμενες επιμορφώσεις. Η γλωσσική επιλογή επιβεβαιώθηκε στην πράξη: συχνά δεν έδινε το λόγο σε νεαρές δασκάλες που ζητούσαν να μιλήσουν και, όταν μιλούσαν, εισέπρατταν mansplainning και έμφυλη υποτίμηση.
Εντυπωσιακή υπήρξε στη συνέχεια η συστηματική απαξίωση κάθε άλλης επιστήμης: «συνάδελφοι έχουμε βαρεθεί να ακούμε τους ψυχολόγους, τους κοινωνιολόγους, τις στατιστικές για αυτά που εμείς βιώνουμε στα σχολεία μας. Ας αφήσουμε επιτέλους τις θεωρίες και τις διαλέξεις στη άκρη, αρκετά με την ψυχολογικοποίηση των πάντων και την αναφορά στις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες. Εμείς οι εκπαιδευτικοί είμαστε οι μόνοι υπεύθυνοι για ό,τι συμβαίνει στο σχολείο και για αυτό και πρέπει να φροντίσουμε να λυθεί αποκλειστικά και μόνο μέσα στο σχολείο, αποφεύγοντας κάθε εμπλοκή με τη δικαιοσύνη. Δουλειά του εκπαιδευτικού είναι να πείσει τους γονείς να λυθεί το πρόβλημα μέσα «στην οικογένεια του σχολείου», να μη πάνε στον εισαγγελέα».
Οι εκπαιδευτικοί κλήθηκαν να συζητήσουν εάν το παρακάτω υποθετικό σενάριο αποτελεί ή όχι περιστατικό βίας/εκφοβισμού: «Μία ομάδα αγοριών σφυρίζουν και κάνουν χειρονομίες με σεξουαλικό υπονοούμενο σε μία μαθήτρια, καθώς περνάει από μπροστά τους». Συνιστά αυτό βία, εκφοβισμό ή όχι; Οι πιθανές πέντε επιλογές απάντησης που δόθηκαν στους εκπαιδευτικούς περιλάμβαναν διατυπώσεις όπως «Η πρόθεση των αγοριών ήταν να κάνουν πλάκα…» ή «Αν η μαθήτρια είναι υπέρβαρη και είναι επίτηδες ντυμένη “προκλητικά” με ρούχα που δεν την κολακεύουν». Είναι διατυπώσεις που μάλλον δικαιολογούν και ενθαρρύνουν τις διακρίσεις παρά τις περιορίζουν.
Η κανονικοποίηση του κακοποιητικού/σεξιστικού λόγου και της εκφοβιστικής πράξης στο χώρο του σχολείου κορυφώθηκε με τη δραματοποίηση ενός «ελαφρού» (όπως χαρακτηρίστηκε από τον επιμορφωτή) περιστατικού: «Μαθήτρια απορρίπτει τον συμμαθητή της κι εκείνος την παρενοχλεί σεξουαλικά, στέλνει υβριστικά μηνύματα στην ίδια και σε φίλους, απειλεί τηλεφωνικά.». Έτσι, κατά τη διάρκεια της δραματοποίησης και τη στιγμή που ο εκπαιδευτικός που υποδύεται τον μαθητή/εκφοβιστή εξομολογείται ότι «του αρέσει το συγκεκριμένο κορίτσι», ο επιμορφωτής παρεμβαίνει λέγοντας «Ακούστε τον, αυτό που λέει δεν είναι υποτιμητικό, αντιθέτως μπορεί να είναι και τιμητικό, αυτή τη στιγμή ο μαθητής κάνει κατάθεση ψυχής». Σα να βλέπει κανείς τίτλους παλιών εφημερίδων μετά από γυναικοκτονία: «Τη σκότωσε γιατί την αγαπούσε»!
Και τελευταίο: Σε τι θα πρέπει να αποσκοπεί η παρέμβαση των εκπαιδευτικών σύμφωνα με τον επιμορφωτή και τη μεθοδολογία της επανορθωτικής δικαιοσύνης που παρουσιαζόταν; Να πείσουν τους γονείς του θύματος να αποδεχτούν τις εξηγήσεις του θύτη και να λήξει το θέμα εντός σχολείου!
Δεν έχουν σημασία τα στοιχεία του συγκεκριμένου προσώπου: έχει κριθεί κατάλληλος να επιμορφώνει για θέματα τόσο δύσκολα όπως ο ενδοσχολικός εκφοβισμός κι αυτό αρκεί. Σκοπός δεν είναι να στιγματιστεί το πρόσωπο αλλά η πολιτική που οδηγεί στις επιλογές τέτοιων προσώπων.
Είναι η ίδια πολιτική που ανέχεται τη στοχοποίηση και τον εκφοβισμό εκπαιδευτικών όταν αγγίζουν θέματα έμφυλης ισότητας. Θυμίζουμε την περσινή υπόθεση με την προβολή της ταινίας «Αγόρια στο ντους»: το Υπουργείο και το αρμόδιο Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής «ένιπταν τας χείρας των» και επέτρεπαν σε ακροδεξιά τρολ να κατατρομοκρατούν. Είναι η ίδια πολιτική που αρνείται πεισματικά να ανοίξει το θέμα της σεξουαλικής αγωγής, της συναίνεσης και των έμφυλων σχέσεων και ταυτοτήτων. Την ίδια ώρα πυκνώνουν οι γυναικοκτονίες και τα περιστατικά παιδικής κακοποίησης.
Είναι η ίδια πολιτική που δεν προκρίνει την παρουσία ψυχολόγων στα σχολεία και δεν πλαισιώνει τους εκπαιδευτικούς, ενώ ο αρμόδιος υπουργός εξαγγέλλει με καμάρι συνενώσεις σχολικών μονάδων. Εξαγγέλλει δηλαδή τη δημιουργία σχολικών μεγαθηρίων-εκτροφείων εκφοβισμού. Φτιάχνουμε σχολικά συγκροτήματα χιλιάδων μαθητών και μετά κάνουμε ημερίδες κατά του εκφοβισμού.
Ο συγκεκριμένος επιμορφωτής δεν είναι λοιπόν μια αποτυχία του συστήματος. Είναι το αντίθετο, είναι ο θρίαμβος των αντιφάσεων του συστήματος. Όταν επισείει σε κάθε πρόβλημα την ατομική ευθύνη του εκπαιδευτικού που οφείλει να λύνει τα θέματα εντός σχολείου, όταν απαξιώνει την επιστημονική στήριξη από ψυχολόγους, ο επιμορφωτής «κάνει ταληράκια» τις επιλογές της ηγεσίας του Υπουργείου Παιδείας: μετάθεση των ευθυνών στους εκπαιδευτικούς, άρση ευθύνης από οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο στην ιεραρχία, αυστηροποίηση των σχολικών ποινών ως λύση για κάθε πρόβλημα.
Εξαγγέλλονται πολυήμερες αποβολές, πλατφόρμες καταγγελιών και panic button αλλά βιώνουμε εκπαιδευτικό περιεχόμενο που αποκλείει τη χαρά της δημιουργίας, τον στοιχειώδη χρόνο για σχολικές ανάσες, τον διάλογο, τα μαθήματα πολιτικής παιδείας και κοινωνικού προβληματισμού. Πώς γίνεται να «επιμορφώνουμε» εκπαιδευτικούς σε ζητήματα σχολικού εκφοβισμού χωρίς προηγουμένως ανάλυση, αναζήτηση αιτιών και τρόπους πρόληψης του φαινομένου, χωρίς τεκμηρίωση από τη σύγχρονη βιβλιογραφία και έρευνα όλων των ανθρωπιστικών επιστημών;
Τελευταίο σημείο: κάποιοι/ες από τους/τις εκπαιδευτικούς που παρακολουθούσαν την επιμόρφωση έβρισκαν απολύτως κανονικά όσα αντιδραστικά έλεγε ο επιμορφωτής, γελούσαν με τα «σεξιστικά χωρατά», σκουντιόντουσαν με νόημα όταν γινόταν λόγος για μαθήτριες προκλητικά ντυμένες. Θλιβερό πραγματικά. Αυτούς τους δασκάλους ο συγκεκριμένος επιμορφωτής ουσιαστικά τους χτυπάει με νόημα στην πλάτη λέγοντας: «Μεγάλε, μη ντρέπεσαι, δεν είσαι σεξιστής (και δεν πειράζει αν είσαι) οι άλλοι είναι μυγιάγγιχτοι. Μας έχει φάει η πολιτική ορθότητα».
Οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί δε μιλούσαν. Πού άραγε οφείλεται αυτή η παθητική στάση των εκπαιδευτικών; Πόσο περιοριστικά, εκφοβιστικά ακόμα, μπορεί να λειτουργεί η διαρκής ματαίωση, η μετάθεση της ευθύνης για κάθε νόσο στους ίδιους τους εκπαιδευτικούς, η επερχόμενη αξιολόγηση; Μήπως η σιωπή δεν είναι αστοχία αλλά άνωθεν επιδίωξη; Αλήθεια, τι εκπαιδευτικούς πραγματικά θέλει η παρούσα κυβέρνηση;
Το συγκεκριμένο παράδειγμα επιμόρφωσης (δε συνέβη μια φορά, είναι επαναλαμβανόμενο μοτίβο) αντί να ανοίγει ρήγματα στις παγιωμένες στερεοτυπικές αντιλήψεις, τις ενισχύει, τις τσιμεντώνει. Καταπολεμούμε δήθεν τον εκφοβισμό διδάσκοντας σεξισμό και πατριαρχία. Αυτά διδάσκουμε στους δασκάλους και στις δασκάλες των παιδιών μας στο όνομα των θεσμών της πολιτείας. Και στο όνομα της αριστείας βεβαίως!
Κωστής Παπαϊωάννου
