Στον σταθμό «Βενιζέλου» του μετρό Θεσσαλονίκης έχει βρεθεί ένα εντυπωσιακό μνημειακό αστικό σύμπλεγμα που σώζεται ακέραιο σε έκταση σχεδόν ενάμισι στρέμματος, καλύπτοντας όλη την κάτοψη του σταθμού. Περιλαμβάνει τον κεντρικό δρόμο της ύστερης ρωμαϊκής/πρώιμης βυζαντινής Θεσσαλονίκης σε όλο του το πλάτος (Decumanus Maximus), τη διασταύρωσή του με κάθετο δρόμο (Cardo), τετράπυλο στο σημείο συμβολής των οδών, δημόσια κτίρια, μαρμαρόστρωτη πλατεία και μεταγενέστερα καταστήματα της βυζαντινής αγοράς της πόλης. Η αποκάλυψή τους δεν πρέπει να θεωρείται έκπληξη, καθώς οι αρχαιολόγοι είχαν εγκαίρως προειδοποιήσει κατά τη χάραξη του έργου ότι στη θέση αυτή θα βρεθούν πολύ σημαντικά αρχαία.
Αυτό το εκπληκτικό σύνολο δεν είναι κινητό. Ολη του η σημασία συνίσταται στο ότι είναι μάρτυρας της αδιάσπαστης συνέχειας αστικού βίου στην περιοχή αυτή της πόλης από την αρχαιότητα έως σήμερα. Η προηγούμενη κυβέρνηση είχε βρει και προχωρούσε την τεχνικά προηγμένη λύση που έχει εφαρμοστεί με απόλυτη επιτυχία σε αντίστοιχες περιπτώσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ώστε και ο σταθμός να κατασκευαστεί στην ώρα του και το σύνολο αυτών των εξαιρετικά σημαντικών αρχαίων να παραμείνει και να αναδειχθεί στη θέση του.
Από την πρώτη στιγμή μετά τις εκλογές, ο σημερινός πρωθυπουργός, προκαταλαμβάνοντας τις αποφάσεις των θεσμικών οργάνων, ανακοίνωσε την απόφασή του να τεμαχιστεί και να αποσπαστεί όλο αυτό το σύνολο, χωρίς να μείνει τίποτα στη θέση του. Κορυφαίοι επιστήμονες δηλώνουν ότι κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με τον βομβαρδισμό του Παρθενώνα από τον Μοροζίνι το 1687.
Τμήμα του ίδιου κεντρικού αρχαίου δρόμου είχε αποκαλυφθεί και στον σταθμό της Αγίας Σοφίας. Δυστυχώς, αποσπάστηκε άρον άρον το 2012, όταν η σημερινή υπουργός Πολιτισμού ήταν γενική γραμματέας του υπουργείου, χωρίς να εξεταστεί η διατήρησή του στη θέση του σε συνύπαρξη με την κατασκευή του σταθμού. Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο έθεσε τον όρο ότι θα πρέπει να επανατοποθετηθεί κάπου στον σταθμό, όχι στην αρχική του θέση, σαν να ήταν κινητό εύρημα. Στην πορεία του έργου η «Αττικό Μετρό» δήλωσε ότι δεν υπάρχει διαθέσιμος χώρος. Ετσι, η επανατοποθέτηση δεν έγινε ούτε μπορεί να γίνει ποτέ, με αποτέλεσμα στον σταθμό της Αγίας Σοφίας εξαιτίας των αποφάσεων του 2012 να χαθεί για πάντα ο κεντρικός δρόμος της αρχαίας Θεσσαλονίκης. Είναι, λοιπόν, απολύτως δικαιολογημένος ο φόβος των επιστημόνων για τον σταθμό «Βενιζέλου» ότι άπαξ και πραγματοποιηθεί απόσπαση των αρχαιοτήτων, ούτε εκεί θα υπάρξει επανατοποθέτηση. Το 2017, αντίθετα, μετά την αποκάλυψη και άλλων αρχαιοτήτων στις εισόδους του σταθμού της Αγίας Σοφίας, από την τότε κυβέρνηση προχώρησε ο συνολικός ανασχεδιασμός του σταθμού, προκειμένου οι προσβάσεις να προσαρμοστούν στα αρχαία που βρέθηκαν. Ετσι, επιτεύχθηκε να διατηρηθεί για να αναδειχθεί στη θέση του το μνημειακό σύμπλεγμα έκτασης μισού στρέμματος, που βρέθηκε σε εξαιρετική κατάσταση διατήρησης στη βόρεια είσοδο με μαρμαρόστρωτη πλατεία και μεταγενέστερα βυζαντινά καταστήματα. Ενδεχόμενη απόσπαση του συμπλέγματος θα είχε σημάνει τον τεμαχισμό και την καταστροφή του, η οποία αποφεύχθηκε με την κατά χώραν διατήρηση. Παράλληλα, αποφασίστηκαν οι ελάχιστες αναγκαίες για την κατασκευή των εισόδων αποσπάσεις και επανατοποθετήσεις συνολικής έκτασης μόνο 170 τ.μ. που αφορούσαν μικρά τμήματα μεμονωμένων αρχαίων, συγκεκριμένα κρηναίου οικοδομήματος στη βόρεια είσοδο και πλακόστρωσης με τμήμα στυλοβάτη στη νότια είσοδο.
Με δεδομένο ότι διατηρήθηκε στη θέση του το μνημειακό σύμπλεγμα της βόρειας εισόδου, που αποτελεί και τα δύο τρίτα των αρχαιοτήτων που βρέθηκαν, οι απολύτως σημειακές, μικρής έκτασης αποσπάσεις και επανατοποθετήσεις μεμονωμένων αρχαίων στον σταθμό της Αγίας Σοφίας δεν έχουν καμία σχέση με την ανυπολόγιστη καταστροφή που θα προκαλέσει ο τεμαχισμός και η ολοκληρωτική απόσπαση του μοναδικού μνημειακού συνόλου σχεδόν δεκαπλάσιας έκτασης στον σταθμό «Βενιζέλου».
Το να υποστηρίζεται ότι η δεύτερη περίπτωση είναι ίδια με την πρώτη δείχνει είτε ελλιπή γνώση του ιστορικού και των επιστημονικών δεδομένων του έργου είτε επιχείρηση διαστρέβλωσής τους, όπως είναι το να ισχυρίζεται κανείς ότι η ατυχέστατη αφαίρεση του αρχαίου δρόμου το 2012 έγινε δήθεν από την επόμενη κυβέρνηση.
Στον σταθμό της Αγίας Σοφίας, η κυβέρνηση του 2015-2019 αλλάζοντας την τακτική απομάκρυνσης των αρχαίων που είχε ακολουθηθεί στο παρελθόν έκανε πράξη τη στρατηγική «και μετρό και αρχαία». Το ίδιο προχωρούσε και στον σταθμό «Βενιζέλου», αξιοποιώντας τις προηγμένες δυνατότητες του επιστημονικού και τεχνικού προσωπικού της χώρας.
Είναι απολύτως εφικτή, η πιο ασφαλής και χωρίς καθυστερήσεις για το έργο λύση, η κατασκευή του σταθμού «Βενιζέλου» να γίνει διασώζοντας ακέραιο, αυθεντικό, αμετακίνητο στη θέση του το μοναδικό μνημειακό σύνολο που έχει βρεθεί εκεί. Με τον τρόπο αυτό δεν θα χαθούν όπως με την απόσπαση, αλλά θα διαφυλαχθούν τα κριτήρια για την ένταξή του στα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO και θα υπάρξουν συναρπαστικές δυνατότητες ανάπτυξης για τη Θεσσαλονίκη.
Είναι αυτό που ζητούν να γίνει η κοινωνία των πολιτών της πόλης και κορυφαίοι επιστήμονες αδιαμφισβήτητου κύρους στην Ελλάδα και παγκοσμίως.
Να τους ακούσουμε.
Ο Κώστας Στρατής είναι αρχαιολόγος, MSc στις αποκαταστάσεις μνημείων, πρώην υφυπουργός Πολιτισμού.
Πηγή: Καθημερινή
