Macro

Η επιδημία του οπίου

Οι σοροί στοιβάζονται στο εργαστήριο του ιατροδικαστή στο Ντέιτον του Οχάιο. «Οι καταψύκτες είναι συνέχεια γεμάτοι», λέει ο Κεντ Χάρσμπαγκερ, ιατροδικαστής της κομητείας Μοντγκόμερι. “Συνδέεται άμεσα με την επιδημία των οπιούχων, δεν έχω την παραμικρή αμφιβολία». Οι εγκαταστάσεις γέμισαν δυο φορές εφέτος και ο δρ Χάρσμπαγκερ προσπάθησε να νοικιάσει καταψύκτες αλλού. Αν συνεχιστεί ο ίδιος ρυθμός, εκτιμά ότι θα κάνει εφέτος 1.800 νεκροψίες σε θύματα υπερβολικής δόσης οπιούχων στο Οχάιο, υπερδιπλάσιος αριθμός από πέρυσι.

Όταν ολοκλήρωσε την ειδίκευσή του ως ανατόμος – παθολόγος το 2001, ο δρ Χάρσμπαρκερ είχε εκπαιδευτεί στη διαχείριση κρίσεων με πολύνεκρα δυστυχήματα, φυσικές καταστροφές και πανδημίες. «Τίποτα σαν αυτό εδώ, όχι μια επιδημία υπερβολικής δόσης ναρκωτικών αυτού του μεγέθους», λέει. «Όλα τα άλλα έχουν ένα τέλος, αλλά αυτό εδώ θα συνεχιστεί για πολλά χρόνια». Για να ανταποκριθεί στις ανάγκες δουλεύει υπερωρίες, ενώ προσέλαβε 12 άτομα ως έξτρα προσωπικό, ανάμεσά τους έξι παθολόγους, και ζήτησε έκτακτη χρηματοδότηση από τις τοπικές αρχές.

Το κόστος της αύξησης των θανάτων από υπερβολική δόση αποτελεί μόνο ένα από τα θέματα στον μακρύ κατάλογο με το αυξανόμενο κόστος της αντιμετώπισης της επιδημίας των οπιούχων στις ΗΠΑ, που οδήγησε τον πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ να την χαρακτηρίσει ως κατάσταση έκτακτης ανάγκης σε εθνικό επίπεδο τον περασμένο μήνα.

 

Το ανθρώπινο και το υλικό κόστος

 

Περισσότεροι από 183.000 Αμερικανοί πέθαναν από υπερβολική δόση συνταγογραφημένου οπιούχου φαρμάκου από το 1999 μέχρι το 2015. Ο αριθμός των θανάτων έχει υπερ-τετραπλασιαστεί σε ετήσια βάση στο ίδιο διάστημα, σύμφωνα με το αμερικανικό Κέντρο για τον Έλεγχο και την Πρόληψη (CDC). Η κυβερνητική υπηρεσία εκτιμά ότι σχεδόν 2,6 εκατομμύρια άνθρωποι είναι τώρα εθισμένοι σε φάρμακα-παράγωγα της οπιούχας παπαρούνας.

Τα στατιστικά στοιχεία δεν φανερώνουν τις αληθινές διαστάσεις της επιδημίας, γιατί πολλοί πεθαίνουν όχι από συνταγογραφημένα φάρμακα αλλά από παράνομα οπιούχα, όπως η ηρωίνη, στην οποία πέφτουν μετά την εξάρτησή τους από τα παυσίπονα. Το CDC αναφέρει ότι πέρυσι σημειώθηκαν 33.000 θάνατοι από αυτή την αιτία, με αποτέλεσμα η υπερβολική δόση να αποτελεί την βασική αιτία θανάτου ατόμων κάτω των 50 ετών. Σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία, ο συνολικός αριθμός των θανάτων εφέτος μπορεί να είναι μεγαλύτερος.

Η αστυνομία λέει ότι χρειάζεται περισσότερα μέσα για να αντιμετωπίσει την εγκληματικότητα που συνδέεται με τα ναρκωτικά, τα νοσοκομεία και τα ιατρικά κέντρα φτιάχνουν αποθέματα naloxone, ένα ακριβό αντίδοτο που στοιχίζει μέχρι 470 δολάρια η ένεση, και οι κατά τόπους υπηρεσίες δαπανούν περισσότερα για κέντρα θεραπείας και επανένταξης. Μόνο η πολιτεία του Οχάιο αναφέρει ότι δαπάνησε σχεδόν ένα δισεκατομμύριο δολάρια πέρυσι για την καταπολέμηση της επιδημίας.

Αντιμέτωποι με την προοπτική αύξησης της φορολογίας για την κάλυψη των δαπανών, οι πολιτικοί σε τοπικό επίπεδο αποφάσισαν, αντίθετα, να ανακτήσουν τουλάχιστον ένα μέρος των χρημάτων από εκείνους τους οποίους κατηγορούν ως υπεύθυνους για το ξέσπασμα της κρίσης: τις φαρμακοβιομηχανίες που έφτιαξαν και διοχέτευσαν στην αγορά τα φάρμακα, καθώς και τις εταιρείες λιανικής και τα φαρμακεία που τα διένειμαν.

Πέρυσι, τουλάχιστον 30 πολιτείες, πόλεις και κομητείες είτε κατέθεσαν αγωγές εναντίον φαρμακοβιομηχανιών και διανομέων είτε προσέλαβαν δικηγόρους με μια διαδικασία που αποτελεί πρελούδιο για δυναμική προσφυγή στη Δικαιοσύνη, σύμφωνα με την ανάλυση δικαστικών εγγράφων και κυβερνητικών αρχείων που έκαναν οι “Financial Times”. Η απόπειρα να καταστούν υπεύθυνες οι εταιρείες παρομοιάζεται με τις προσφυγές στη Δικαιοσύνη που έκαναν αμερικανικές πολιτείες εναντίον των καπνοβιομηχανιών, που είχε ως αποτέλεσμα τον διακανονισμό ύψους 200 δισεκατομμυρίων το 1998.

« Η υπόθεση θα μπορούσε να είναι τόσο μεγάλη όσο ήταν εκείνη κατά των καπνοβιομηχανιών», λέει η Τζόντι Άβεργκουντ, της δικηγορικής εταιρείας Cadwalader, Wickersham & Taft , προσθέτοντας ότι οι υπερβολικές δόσεις προκαλούν σήμερα περισσότερους θανάτους από όσους προκαλούν μαζί τα τροχαία δυστυχήματα και οι ανθρωποκτονίες με χρήση πυροβόλων όπλων. Ο Ρίτσαρντ Άουσνες, καθηγητής στη Νομική Σχολή του Κεντάκι, προβλέπει ότι και οι 50 πολιτείες θα αναλάβουν νομικές ενέργειες, μαζί με «χιλιάδες άλλες μικρότερους θεσμικούς φορείς, όπως κομητείες και πόλεις» και ότι τα δικαστικά έξοδα για τις εμπλεκόμενες εταιρείες θα είναι «πολύ σημαντικά».

 

Το πρότυπο του Οχάιο

 

Δικηγορικές εταιρείες προτείνουν να αναλάβουν τη δουλειά με ένα μεγάλο ποσοστό, συνήθως γύρω στο ένα τρίτο του διακανονισμού ή των αποζημιώσεων που θα επιδικαστούν. Αν αποτύχουν οι προσφυγές, δεν θα πληρωθούν. Ο Τζόζεφ Τσιάτσιο, δικηγόρος της Napoli Shkolnik, λέει ότι η εταιρεία του συναντά σχεδόν καθημερινά τοπικούς αξιωματούχους οι οποίοι θέλουν να πάρουν αποζημιώσεις για ποσά που έχουν δαπανήσει, ώστε να ελαφρύνουν το βάρος των φορολογούμενων. «Δεν υπάρχει ούτε μια περιοχή που να μην έχει επηρεαστεί», λέει ο δικηγόρος. Η εταιρεία του εκπροσωπεί πέντε κομητείες που έχουν υποβάλει αγωγές.

Ορισμένες προσφυγές αφορούν τους κατασκευαστές. Άλλες επικεντρώνουν στους διανομείς. Μερικές στοχεύουν και τους δύο. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι ενάγοντες υποστηρίζουν ότι οι φαρμακοβιομηχανίες χρησιμοποίησαν επιθετικές τακτικές πωλήσεων για να αυξήσουν τα κέρδη τους από τα οπιούχα, υποβαθμίζοντας παράλληλα τους κινδύνους, ή ότι εταιρείες λιανικής και φαρμακεία δεν ανέφεραν τον μεγάλο αριθμό χαπιών που κατέληγαν στη μαύρη αγορά.

Μεταξύ εκείνων που κατονομάζονται συχνότερα ως εναγόμενες είναι φαρμακοβιομηχανίες όπως οι Purdue Pharmaceuticals, Johnson&Johnson, Allergan, Mallinckrodt, Endo και Teva, διανομείς όπως οι McKesson, AmerisourceBergen και Cardinal Health, αλυσίδες φαρμακείων όπως οι Walgreens και CVS. Όλες οι εταιρείες είτε αρνούνται τις κατηγορίες είτε αρνήθηκαν να σχολιάσουν, αν και πολλές πρόσθεσαν ότι αναγνωρίζουν τη σοβαρότητα της κρίσης και θέλουν να έχουν ρόλο στην επίλυσή της.

Σε αγωγή που υπέβαλε τον Μάιο η πολιτεία του Οχάιο, η οποία έχει γίνει πρότυπο για πολλούς από τους δικαστικούς αγώνες που θα ακολουθήσουν, ο γενικός εισαγγελέας της πολιτείας υποστηρίζει ότι οι φαρμακοβιομηχανίες χρησιμοποίησαν «πολλαπλές οδούς για να διασπείρουν ψευδείς και παραπλανητικές δηλώσεις» για το είδος των ασθενών που θα μπορούσαν να λάβουν οπιούχα. Πολλοί ειδικοί στον πόνο λένε ότι τα φάρμακα θα έπρεπε να χορηγούνται μόνο σε ασθενείς στο τελευταίο στάδιο ή σε εκείνους που υποφέρουν από οξύτατα επεισόδια πόνου, αλλά οι φαρμακοβιομηχανίες επιχείρησαν να προωθήσουν τα χάπια σε ασθενείς με χρόνιες παθήσεις, όπως πόνοι στη μέση ή στον λαιμό, σύμφωνα με την αγωγή. Επισημαίνει τις διαφημίσεις που παρήγαγε η Endo, οι οποίες περιελάμβαναν εικόνες ανθρώπων που εργάζονταν σε «δουλειές που απαιτούν φυσική αντοχή», όπως εργάτες στις κατασκευές και σεφ, οδηγώντας στο συμπέρασμα ότι το φάρμακό της, το Opana ER, ήταν κατάλληλο για εκείνους με μακροχρόνια προβλήματα πόνου. Η αγωγή υποστηρίζει επίσης ότι οι φαρμακοβιομήχανοι ξόδεψαν μεγάλα ποσά -σχεδόν 170 εκατομμύρια δολάρια το 2014- ώστε οι αντιπρόσωποι πωλήσεων να πείσουν τους γιατρούς να χρησιμοποιούν οπιούχα για χρόνιους πόνους, ενώ κατέβαλαν αμοιβές σε «δήθεν ανεξάρτητους ειδικούς» που προωθούσαν τα φάρμακα σε συνέδρια και υποβάθμιζαν τους κινδύνους εθισμού.

Ακόμα και μετά τη μείωση του αριθμού των καπνιστών, ο απολογισμός των θανάτων από τον καπνό υπερβαίνει κατά πολύ τον αριθμό των ανθρώπων που σκοτώνονται από την επιδημία του εθισμού. Σύμφωνα με το CDC, οι ετήσιοι θάνατοι που σχετίζονται με τον καπνό ανέρχονται σε 480.000. Αλλά πολλοί πιστεύουν ότι η οικονομική επίπτωση της κρίσης των οπιούχων -που θα ήταν ένας από τους παράγοντες για το ύψος αποζημιώσεων ή ενός συμβιβασμού- θα είναι κατά πολύ μεγαλύτερη. Το κόστος του καπνίσματος περιορίστηκε κυρίως σε ιατρικούς λογαριασμούς, αλλά ο εθισμός στα φάρμακα αφορά ευρύ φάσμα δημόσιων υπηρεσιών, από την παιδική φροντίδα μέχρι τις φυλακές και την αστυνόμευση. «Η υφή της βλάβης είναι διαφορετική», λέει ο κύριος Άουσνες. «Αν προσβληθείς από καρκίνο των πνευμόνων, δεν ζεις για πολύ καιρό, αλλά ο εθισμός μπορεί να είναι θέμα 20 και περισσότερων ετών. Υπό μια έννοια, είναι πιο μόνιμος».

 

«Γενεσιουργό αίτιο»

 

Οι δικηγόροι δεν θα δυσκολευτούν να αποδείξουν ότι οι πελάτες τους ξοδεύουν μεγάλα χρηματικά ποσά για να αντιμετωπίσουν την κρίση των οπιούχων, σύμφωνα με την κυρία Άβεργκουν. «Τα κόστη είναι αστρονομικά, απειλούν να οδηγήσουν στη χρεοκοπία πολλές κομητείες», λέει. Αλλά θα είναι πολύ πιο δύσκολο να αποδειχτεί ότι ευθύνονται οι φαρμακευτικές εταιρείες και οι διανομείς. Οι νομικοί σύμβουλοι των εταιρειών λένε ότι οι ενάγοντες θα δυσκολευτούν να αποδείξουν ότι οι ενέργειες των φαρμακοβιομηχανιών -παραλείψεις ή οτιδήποτε- ήταν η βασική αιτία ή «γενεσιουργό αίτιο» της επιδημίας.

«Υπάρχουν πολλοί κρίκοι στην αλυσίδα» είπε δικηγόρος που εργάζεται για μια από τις φαρμακοβιομηχανίες. «Ναι, οι φαρμακευτικές εταιρείες σχεδίασαν, παρασκεύασαν και διέθεσαν στην αγορά τα φάρμακα, αλλά τα ενέκριναν ρυθμιστικές αρχές, τα συνταγογράφησαν γιατροί και τα πήραν ασθενείς. Για να αποδειχθεί γενεσιουργό αίτιο πρέπει να αποδειχθεί ότι κανένας από τους άλλους κρίκους δεν είχε συμβολή”. Η κυρία Άβεργκουν συμφωνεί. «Υπάρχει τεράστιο αιτιολογικό κενό», λέει. Για τον λόγο αυτό, μια καλύτερη αναλογία του δικαστικού αγώνα για τα οπιούχα ίσως είναι οι ανεπιτυχείς προσπάθειες να μηνυθούν οι κατασκευαστές όπλων, γιατί «παρεμβάλλονται πολλά στοιχεία ανάμεσα στον κατασκευαστή και στο θύμα», προσθέτει. Επιπλέον, πολλοί θάνατοι δεν προκαλούνται από υπερβολική δόση χαπιών με ιατρική συνταγή, αλλά από ηρωίνη με fentanyl, συνθετικό οπιούχο, εκατό φορές πιο ισχυρό από τη μορφίνη. Παρ’ ότι σχεδόν τέσσερις στους πέντε εξαρτημένους από την ηρωίνη λένε ότι εθίστηκαν πρώτα σε αναλγητικά, τα παράνομα ναρκωτικά αποτελούν τους κύριους παράγοντες θανάτων και εγκληματικότητας και αυτό θέτει σε κάποια απόσταση τις φαρμακοβιομηχανίες και την επιδημία.

«Σε αντίθεση με τις καπνοβιομηχανίες, τα δικά μας προϊόντα είναι φάρμακα που εγκρίνονται από την Aμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA), χορηγούνται με ιατρική συνταγή και διατίθενται από φαρμακεία, για ασθενείς που υποφέρουν από πόνο», δήλωσε εκπρόσωπος της εταιρείας Purdue και πρόσθεσε ότι αρνείται «σθεναρά» τις κατηγορίες αλλά μοιράζεται τις «ανησυχίες αξιωματούχων του Δημοσίου για την κρίση των οπιούχων». Η Purdue απάντησε στην αγωγή της πολιτείας του Οχάιο και ζήτησε την απόρριψή της υποστηρίζοντας ότι η έγκριση του φαρμάκου με απόφαση της FDA και οι προειδοποιήσεις ασφαλείας στην ετικέτα αποτελούν επαρκείς λόγους για να μην διωχθεί.

 

Νομικά εργαλεία

 

Το κατά πόσον μπορούν να πεισθούν δικαστήρια ενόρκων ότι οι φαρμακοβιομηχανίες ευθύνονται πλήρως για την κρίση ίσως αποδειχθεί μάταιη συζήτηση, καθώς νομικοί προβλέπουν ότι το πιθανότερο είναι να υπάρξει εξωδικαστικός συμβιβασμός. «Θα ήταν λάθος εάν δεν αναζητούσαμε τρόπους για να τελειώσουμε αυτό το θέμα νωρίτερα» είπε δικηγόρος ο οποίος εργάζεται για φαρμακευτικό όμιλο. “Δεν υπάρχει στη δική μας πλευρά κάποιος που χτυπά το τραπέζι και φωνάζει ‘κανένας συμβιβασμός’”, λέει.

Η διαμάχη επικεντρώνεται στο ύψος ενός συμβιβασμού. Οι πολιτείες και οι κομητείες επισημαίνουν το αδιάψευστα υψηλό τίμημα της κρίσης, ενώ οι δικηγόροι των εταιρειών αντιτείνουν ότι η βιομηχανία των οπιούχων είναι πολύ μικρή σε σύγκριση με εκείνη του καπνού. Οι πωλήσεις καπνού στις ΗΠΑ απέφεραν πέρυσι 94,4 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ οι πωλήσεις των συνταγογραφημένων οπιούχων έφτασαν τα 8,5 δισεκατομμύρια δολάρια. Ούτε υπάρχει κάποια βεβαιότητα ότι οι φαρμακοβιομήχανοι θα πληρώσουν στο πλαίσιο συμβιβασμού ποσά ανάλογα με εκείνα που πλήρωσαν οι καπνοβιομηχανίες το 1998.

 

Καταχρεωμένοι «δωρητές»

 

Η Johnson & Johnson, η μεγαλύτερη από τις εναγόμενες εταιρείες, έχει βαθιές τσέπες, αλλά πούλησε τη θυγατρική της των οπιούχων το 2015 στη Depomed, ενώ η Purdue δεν αποκαλύπτει τα οικονομικά αποτελέσματά της. Οι εταιρείες που κυριαρχούν στη βιομηχανία των οπιούχων με ετικέτα -Endo, Depomed και Mallinckrodt- έκλεισαν την περυσινή χρονιά με συνολικά χρέη πάνω από 14 δισεκατομμύρια δολάρια και έχουν από τα υψηλότερα επίπεδα δανεισμού στον κλάδο του φαρμάκου.

Ακόμα και στην περίπτωση που οι δυο πλευρές καταλήξουν σε έναν αριθμό (συνολικό ύψος αποζημίωσης), οι αγωγές θα πρέπει να ενταχθούν σε μια συνολική συμφωνία βάσει της οποίας θα υπάρξει μια φόρμουλα για να μοιραστούν τα μετρητά οι εναγόμενοι, με βάση τον αριθμό των θανάτων από υπερβολική δόση ή τις συνταγές που είχαν χορηγηθεί. Δικηγόροι και των δυο πλευρών λένε ότι είναι δύσκολο να εκτιμηθεί πόσο θα διαρκέσει ο δικαστικός αγώνας, αν και συμφωνούν ότι θα εξελιχθεί επί χρόνια. Νομικοί των εταιρειών ελπίζουν ότι θα πετύχουν διακανονισμό «κοινωνικού χαρακτήρα», με το οποίο θα συμβάλουν στην αντιμετώπιση της κρίσης δωρίζοντας φάρμακα για την καταπολέμηση του εθισμού, καθώς και χρήματα, χωρίς όμως να αναγνωρίζουν ότι φέρουν νομική ευθύνη.

Εν τω μεταξύ, ο δρ Χάρσμπαργκερ θα συνεχίσει να στέλνει στις τοπικές αρχές τους λογαριασμούς για τις αυτοψίες που κάνει σε θύματα υπερβολικής δόσης. «Βρίσκομαι σε αλλόκοτη θέση», είπε, καθώς είναι ένας από τους λίγους που θα ωφεληθούν -τουλάχιστον οικονομικά- από την κρίση. «Η δουλειά μου μεγαλώνει, το ίδιο και το εισόδημά μου».

David Crow

Πηγή: Η Αυγή