- Η συγκέντρωση ήταν μεγάλη. Πιθανότατα πάνω από 200 χιλιάδες κόσμος με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο προσπάθησαν να προσεγγίζουν το Σύνταγμα. Η οργάνωσή του ήταν καλή υπό την έννοια ότι έγινε προσπάθεια να αποφευχθούν εξαιρετικά ακραία συνθήματα. Η συμπερίληψη του Θεοδωράκη στους ομιλητές έδειχνε την πρόνοια των οργανωτών να μην χρωματιστεί παραταξιακά η συγκέντρωση.
- Δεν ήταν κάτι που επετεύχθη. Οι επίσημοι που πλαισίωσαν τη συγκέντρωση είναι συγκεκριμένης παραταξιακής φοράς. Η σύνολη δεξιά με όλες τις οργανώσεις βάσης της ήταν εκεί: εκκλησία, ΝΔ, Χρυσή Αυγή, ΑΝΕΛ, εθνικοτοπικοί σύλλογοι, έφεδροι κλπ. Οι χιλιάδες δεν ήταν αυτοί. Πρόκειται για ανθρώπους κανονικούς, πιο συντηρητικούς σε σχέση με το μέσο όρο, όμως όχι για ακροδεξιούς. Άνθρωποι που δεν έχουν κουλτούρα συλλογικής δράσης –και άρα είναι ξεκούραστοι – και θεώρησαν ηθικό και πατριωτικό του καθήκον να δείξουν την εναντίωση τους σε σχέση με το όνομα της γειτονικής χώρας.
- Η συγκέντρωση είχε ως πιο ισχυρούς χορηγούς επικοινωνίας τον Αλαφούζο και τον Μαρινάκη. Οι συγκεκριμένοι (και) μιντιάρχες έδωσαν τα ρέστα τους για να μαζευτεί πολύς πολύς κόσμος έτσι ώστε να καταδειχτεί η αντικυβερνητική διάθεση μερίδας της κοινωνίας. Το κόστος συμμετοχής στη διαδήλωση ήταν περίπου μηδαμινό: δε θα υπήρχε καταστολή και αυτό ήταν γνωστό. Μόνο τότε μπορείς να πάρεις τα παιδιά σου σε διαδήλωση με ευκολία.
- Πράγματι η συγκέντρωση ήταν αντικυβερνητική με θέμα το Μακεδονικό και όχι με τα αιτήματα που θα ήθελαν οι «αριστεροί πατριώτες» που το πλαισίωσαν. Κάθε συγκέντρωση είναι αντικυβερνητική στην πραγματικότητα και αυτή ήταν η μεγαλύτερη που έχει γίνει από τον Ιανουάριο του 2015.
- Ο όγκος των πολιτών δε συνάντησε τις προσδοκίες των διοργανωτών. Ήταν λογικό διότι ο πήχης είχε τεθεί αδικαιολόγητα υψηλά. Δεν είναι απλό πράγμα να μαζευτούν ένα εκατομμύριο άνθρωποι και κατά τη διάρκεια των πολλών χρόνων που οι αριστεροί κατεβαίνουμε στο δρόμο δεν το έχουμε δει. Συγκροτείται συχνά μια μυθολογία γύρω από τον όγκο των διαδηλώσεων και ποτέ οι μετρήσεις δε θα μπορούσαν να είναι ακριβείς γιατί δεν έχουμε έγκυρη μεθοδολογία μέτρησης. Ποια συγκέντρωση κόσμου ήταν μεγαλύτερη το Πολυτεχνείο του 1974, η συγκέντρωση ΠΑΣΟΚ στην Αθήνα του 1981 ή του Μακεδονικού στη Θεσσαλονίκη το 1992; Καθένας πλειοδοτεί κατά εκεί που τον συμφέρει.
- Ωστόσο μπορεί να τολμηθεί μια αναλογία. Το Φλεβάρη του 2012 η συγκέντρωση εκείνη ήταν περίπου λιγότερο από διπλάσια, χωρίς χορηγούς επικοινωνίας, με δεδομένο το κόστος της κινητοποίησης (ξύλο, δακρυγόνα, συλλήψεις) και χωρίς επαρχιώτες. Σε μια άλλη συγκυρία όπου ο συγκρουσιακός κύκλος του αντιμνημονιακού αγώνα έφτανε στην κορύφωσή του οι κινητοποιούμενοι ενάντια στη ψήφιση του δευτέρου μνημονίου εύκολα ξεπέρασαν τους χθεσινούς συγκεντρωμένους. Τούτο είναι αρκετά ενδεικτικό της ηγεμονίας των αριστερών αιτημάτων στο επίπεδο των κινητοποιήσεων. Ταυτόχρονα όμως φανερώνει μια δυνατότητα που χάθηκε μέχρι σήμερα για μεγάλες κινητοποιήσεις με προοδευτικό πρόσημο. Ευθύνες γι’ αυτό δεν έχει μόνο ο ΣΥΡΙΖΑ αλλά και συνολικά οι επιτελεστές των προοδευτικών κινητοποιήσεων.
- Το πρόβλημα της δεξιάς ηγεμονίας και στο επίπεδο του δρόμου χρειάζεται κανείς να το σκεφτεί περισσότερο. Κινητοποιήσεις από τη πλευρά του κινήματος μαζικές δεν υπάρχουν και ταυτόχρονα η δεξιά δεν είναι παράταξη που εκφράζεται μέσα από κινητοποιήσεις στην Ελλάδα. Και αυτά όπως και όλα είναι δυναμικά. Μια νέα γενιά στα σχολεία μπορεί να μεγαλώνει με την πολιτική βεβαιότητα πως οι κυβερνώντες προδίδουν τη Μακεδονία. Τα πολιτικά αντανακλαστικά τους γυμνάζονται σε σχέση με αυτήν την προσλαμβάνουσα και όχι π.χ. με ένα κυρίαρχο αντιμπατσικό αίσθημα μιας άλλης περιόδου. Από την άλλη οι πολίτες που είχαν κινητοποιηθεί τα χρόνια της αντιμνημονιακής καμπάνιας –και ιδιαίτερα οι νέοι από αυτούς – που δεν ψήφισαν ή στήριξαν τον ΣΥΡΙΖΑ το Σεπτέμβρη του 2015 έχουν αποδράσει από την συλλογικοποίηση των αγωνιών τους. Η ιδιώτευση αυτού του κομματιού έχει να κάνει και με το ότι κανένας πολιτικός οργανισμός προοδευτικής σκοπιάς δε μπορεί να τους εκφράσει. Με αυτόν τον τρόπο η κοινωνία γέρνει πιο δεξιά.
- Οι κυβερνήσεις δεν πέφτουν τόσο εύκολα από τις συγκεντρώσεις, όμως μπορεί και να ταρακουνηθούν. Το δεδομένο πολιτικό κόστος που θα πληρώσει η παρούσα κυβέρνηση αν λύσει το ονοματολογικό είναι διαδικασία καθημερινού αναστοχασμού που προκύπτει εύλογα και ενδεχομένως να καθορίσει και την εξέλιξη των διαπραγματεύσεων. Η πανηλίθια εθνική στάση Σαμαρά το 1992 κατάφερε κάτι παρόμοιο.
- Από την άλλη, ένας άλλος κόσμος υπάρχει όσο κι αν προσπαθούν ΜΜΕ και οι συν αυτώ να τον κρύψουν. Τα στέκια και οι καταλήψεις περιφρουρούνταν σκληρά από την Παρασκευή κιόλας. Αντιφασιστικές μοτοπορείες έγιναν, ενώ η συγκέντρωση στα Προπύλαια είχε πάνω από χίλιους ανθρώπους εντός ενός σχεδόν πραγματικού κλουβιού από αστυνομικούς. Δεν έχουν τελειώσει όλα, ίσα ίσα. Το πρόβλημα είναι ότι ο αναγκαίος αναστοχασμός στον ευρύ αυτό πολιτικό χώρο, που δεν είναι μόνο αντιεξουσιαστικός, δε συμβαίνει και οι τελετουργίες βοηθούν μόνο στην αναπαραγωγή όχι σε μια θετική ασυνέχεια.
- Ας μην κλαίμε για τον Μίκη. Όταν σε τρολάρει ο ναζιστής Κασιδιάρης από το twitter έχεις κάνει κάτι πολύ λάθος. Η ανάγκη όλων μας για αποδοχή δε μας κάνει νούμερα κι αυτό έπρεπε να το είχε σκεφτεί το περιβάλλον του.
