Χριστόφορος Παπαδόπουλος: Η διαχείριση των συμβόλων

Πολλά χρόνια πριν, δεκαετία του ’80, ο Μιτεράν είχε πει ότι πολιτική είναι η διαχείριση των συμβόλων. Δηλαδή η διαχείριση των αναπαραστάσεων που έχει η κοινωνική πλειοψηφία για την πραγματική ζωή. Και η προσαρμογή. Η Αριστερά στην Γαλλία, και σε όλο τον κόσμο, του είχε αντιτείνει ότι αυτού του τύπου η συμβολική διαχείριση είναι συνήθως η προσαρμογή στο υπάρχον, δηλαδή η προσαρμογή στην αστική ιδεολογία, η οποία δεν έχει καμιά διάθεση να αλλάξει τα πράγματα, να αλλάξει τις πεποιθήσεις και να μετασχηματίσει τον κόσμο. Τα σύμβολα είναι ωραία όταν συντροφεύουν τα περιεχόμενα. Όταν η εικόνα δεν υποκαθιστά την πραγματικότητα και κυρίως την πράξη. Η ιστορία και οι περιπέτειες της πληθυντικής γαλλικής Αριστεράς δικαίωσαν την κριτική.

Επίσης, η διαφήμιση είναι το βασίλειο των συμβόλων, των επιθυμιών και των στερεοτύπων. Οι διαφημιστές και οι επικοινωνιολόγοι δεν κατάλαβαν ποτέ την παραπάνω κριτική, δεν ήταν η δουλειά τους εξάλλου.. Θυμάμαι από παλιά, όταν οι εταιρίες έφερναν μια πρόταση για καμπάνια στον Συνασπισμό, και αργότερα στον ΣΥΡΙΖΑ, η Πολιτική Γραμματεία της «άλλαζε τα φώτα» προκειμένου να εναρμονιστεί η μαζική απεύθυνση με το πολιτικό σχέδιο του κόμματος.

Κοιτάζοντας το σποτ με το σλόγκαν «Πάρε τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ στα χέρια σου» αναρωτήθηκα αν ήταν παράδοση στις διαφημιστικές ή αλλαγή στις συντεταγμένες της κοινωνικής απεύθυνσης του κόμματος.

Εξηγούμαι, το σποτ αναπαριστά μια νεαρή κοπέλα, όμορφη, καλοντυμένη, που δουλεύει σε ευχάριστο περιβάλλον και ζει σε κομψό διαμέρισμα με θέα. Το βιντεάκι είχε και «τοποθέτηση προϊόντος», της Apple.

Στα σόσιαλ μίντια έγινε ο κακός χαμός και το βίντεο αποσύρθηκε άρον-άρον, λίγες ώρες μετά. Τα ερωτήματα όμως παραμένουν, οι εταιρίες παραδίνουν ένα προϊόν, αφού έχουν εκμαιεύσει τις επιθυμίες του πελάτη: σε ποια κοινωνική κατηγορία απευθύνεται το μήνυμα, σε ποια ηλικιακή, σε ποια εισοδηματική.

Εύκολα συμπεραίνουμε ότι η κοινωνική απεύθυνση του μηνύματος είναι εκείνη η κοινωνική κατηγορία που δεν ζορίζεται, ασφαλής στη δουλειά και στην κατοικία, σε νεαρή ηλικιακή ομάδα, με δεξιότητες, ψηφιακές δεξιότητες. Το κάλεσμα της ταιριάζει με το «γίνε μέλος στον i-syriza», δεν απαιτούνται πολλά στο πεδίο της πολιτικής συμμετοχής, είναι αρκετή η εγγραφή, virtual μέλος. Το ερώτημα είναι ποιοι δεν αναγνωρίζουν τον εαυτό τους στο μήνυμα, ποιοι αποκλείονται επειδή θεωρούν ότι απευθύνεται σε άλλους, με τους οποίους δεν μοιράζονται την ίδια κοινωνική ταυτότητα, τις ίδιες αγωνίες, τις ίδιες ανάγκες. Οι επιθυμίες τους μπορεί να ταυτίζονται, μόνο που το κοινωνικό ασανσέρ δεν έχει ανοικτές πόρτες για τους περισσότερους και ιδιαίτερα για τις περισσότερες.

Το επόμενο σποτ της καμπάνιας δεν διάψευσε την εκτίμηση μας, το μήνυμα αφορούσε την ακρίβεια και την τρομακτική αύξηση της βενζίνης. Ο πρωταγωνιστής οδηγεί ακριβό αυτοκίνητο, ενδυματολογικά παραπέμπει σε αυτό που λέγεται ανώτερα μεσαία στρώματα, είναι χαριτωμένος, με το αίσθημα της οδυνηρής έκπληξης να καθρεφτίζεται στο πρόσωπό του με την τιμή ενός γεμάτου ρεζερβουάρ. Το καρέ σου επιτρέπει να ταυτιστείς. Στα άλλα;

Τα κόμματα αλλάζουν την κοινωνική τους απεύθυνση όταν μετατοπίζονται ιδεολογικά και πολιτικά. Για παράδειγμα, οι νέοι Εργατικοί του Μπλερ εγκατάλειψαν την εργατική τάξη της Αγγλίας, για να προσεταιρισθούν τα νέα δυναμικά στρώματα. Το αποτέλεσμα ήταν να κυριαρχήσουν οι συντηρητικοί για δεκαετίες. Η σοσιαλδημοκρατία καταποντίστηκε γι’ αυτούς κυρίως τους λόγους. Χειρότερα έγιναν τα πράγματα αλλού, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, όπου το κενό εκπροσώπησης το κάλυψε η ακροδεξιά. Στη χώρα μας, η Χρυσή Αυγή και συνολικά η ακροδεξιά απέτυχαν να εκπροσωπήσουν την εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα, παρ’ όλο που η διάχυση στο κοινωνικό σώμα εθνικιστικών και ρατσιστικών συμβολισμών ήταν έντονη. Ο ΣΥΡΙΖΑ συγκράτησε τις κοινωνικές του εκπροσωπήσεις σε εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες, όπως στις εκλογές του 2019, αφήνοντας τους αντιπάλους του άναυδους.

Οι πολιτικοί συμβολισμοί, όμως, λειτουργούν υποδόρια. Για παράδειγμα η προσυνεδριακή συζήτηση στον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ είναι δυσνόητη στους πολλούς, γίνεται με παράξενα λόγια, μεταμφιεσμένα, με συμβολισμούς που αποκωδικοποιούν οι μυημένοι. Εν τούτοις, υπάρχουν δύο κορυφαία διακυβεύματα: το θέμα της ταυτότητας και των κοινωνικών αναφορών του κόμματος, που κανείς δεν μπορεί να υπεκφύγει ή να συσκοτίζει.

Πηγή: Η Εποχή