Πολυμέρης Βόγλης

Τα στρατόπεδα, δυστυχώς, δεν πέρασαν στην Ιστορία. Επανεμφανίστηκαν τα τελευταία χρόνια με την προσφυγική κρίση, ενώ στο επίκεντρο βρέθηκε το στρατόπεδο της Μόριας. Μετά την καταστροφή του, βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας και της Ελληνικής Λύσης προτείνουν τη δημιουργία στρατοπέδων για πρόσφυγες στη Μακρόνησο ή τη Γυάρο, κάτι που συνιστά ευθεία προσβολή στην ιστορική μνήμη της ελληνικής κοινωνίας. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Οι άθλιες συνθήκες ζωής, ο συνωστισμός, οι περιορισμοί στην ελευθερία κίνησης και οι απαγορεύσεις, η μονοτονία, η απραξία, η διαβίωση σε σκηνές, η αναμονή στην ουρά για την κάλυψη των στοιχειωδών αναγκών, οι ελλείψεις, οι κακές συνθήκες υγιεινής, η μετάδοση ασθενειών, δηλαδή όλα αυτά που αποτελούν διαχρονικά, δομικά χαρακτηριστικά των στρατοπέδων, συνθλίβουν κάθε έννοια ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Οσοι προτείνουν ως λύση τη δημιουργία στρατοπέδων-φυλακών για τους πρόσφυγες σε κάποιο ακατοίκητο ξερονήσι, φαίνεται ότι ούτε ενδιαφέρονται ούτε έχουν καταλάβει τίποτα από τη στρατοπεδική εμπειρία του 20ού αιώνα. Αυτό είναι ανησυχητικό διότι δεν αφορά μόνο το παρελθόν, αλλά το παρόν και το μέλλον. Είναι ανησυχητικό γιατί ενθαρρύνει τις κραυγές απανθρωπιάς και ρατσιστικού μίσους απέναντι στους πρόσφυγες της Μόριας, οι οποίες κατέκλυσαν το διαδίκτυο το τελευταίο διάστημα, στοχοποιώντας ακόμα και παιδιά.

Το βιβλίο ["Ω, λε φιλαλάκο! Μια ιστορία για το κίνημα, τη ζωηρή άκρα Αριστερά και τους ανθρώπους της"] είναι δοκίμιο, μιας και αφορά ιστορία του «χώρου», της «άκρας Αριστεράς» ή του «κινήματος», από τη δεκαετία του 1970 έως τις μέρες μας. Θέλω να επιμείνω στην έννοια «ιστορία», που υπάρχει και στον υπότιτλο του βιβλίου. Για τα 45 χρόνια που έχουν μεσολαβήσει από την πτώση της χούντας υπάρχουν μελέτες κοινωνικών και πολιτικών επιστημόνων, αλλά μόλις πρόσφατα έχει ξεκινήσει η προσπάθεια ιστορικοποίησης αυτών των δεκαετιών. Το βιβλίο του Ν. Γιαννόπουλου δεν είναι ιστορική μελέτη, μας δίνει όμως το υλικό, τις ιδέες, την ατμόσφαιρα για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τι συνέβη αυτές τις δεκαετίες. Προφανώς, δεν καταπιάνεται γενικά με την ελληνική κοινωνία αλλά με έναν συγκεκριμένο πολιτικό χώρο. Όμως οι μεταλλάξεις αυτού του χώρου βοηθούν να κατανοήσουμε τις αλλαγές που συνέβησαν στην «όλη» Αριστερά και την ευρύτερη πολιτική κουλτούρα στη διάρκεια αυτών των δεκαετιών. Η άκρα Αριστερά, επειδή βρισκόταν στις παρυφές του πολιτικού συστήματος, χωρίς κοινοβουλευτικές δεσμεύσεις και οικονομικούς πόρους, αντιμέτωπη με την καταστολή του κράτους και των μηχανισμών του, μετατράπηκε σε ένα είδος «πολιτικού εργαστηρίου», στο οποίο έγιναν πειραματισμοί, δοκιμάστηκαν ιδέες και πρακτικές, συγκρούστηκε το «παλιό» με το «νέο», εμφανίστηκαν διαφορετικές γενιές πρωταγωνιστών που άφησαν το δικό τους διακριτό στίγμα. Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου και μέσα από τις ιστορίες των ποικίλων πρωταγωνιστών ξεδιπλώνεται η διαδρομή ενός χώρου ή, πιο σωστά, ενός σημαντικού τμήματός του, που έχει γενικότερο ενδιαφέρον.

Στις μέρες μας μόλις τα τελευταία χρόνια καθιερώνεται σιγά - σιγά να γίνονται εκδηλώσεις για την απελευθέρωση της Αθήνας, οι οποίες βέβαια δεν υποκαθιστούν τον επίσημο εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου. Εύλογα η 28η Οκτωβρίου κατέχει κεντρική θέση στην εθνική αφήγηση και μνήμη, ωστόσο δεν θα πρέπει να ξεχνάμε τούτο: η μνήμη των χρόνων 1940-1944 (του ελληνοιταλικού πολέμου, της Κατοχής και της Αντίστασης) καθορίστηκε από τις μετέπειτα εξελίξεις. Με άλλα λόγια, ο Εμφύλιος πόλεμος αποτέλεσε το «φίλτρο» μέσα από το οποίο διαμορφώθηκε η μνήμη τόσο του πολέμου όσο και της Κατοχής. Εάν δεν είχε μεσολαβήσει ο Εμφύλιος, ίσως να είχαν εγγραφεί στην εθνική αφήγηση και μνήμη και άλλες ημερομηνίες - γεγονότα των χρόνων 1940-1944 ως εξίσου σημαντικά με την 28η Οκτωβρίου.