Λευτέρης Στουκογεώργος

Εδώ και χρόνια στην Ιταλία διεξάγεται μια άγρια ακροδεξιά πολιτισμική επίθεση, στην οποία η Δεξιά κλείνει τα μάτια -όταν δεν κλείνει το μάτι- με στόχο την επίσημη αναθεώρηση της Ιστορίας για το τι ήταν πραγματικά ο φασισμός και ο εγκληματικός νεοφασισμός του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα. Όπως έγραψε πρόσφατα, η μεγαλύτερη εν ζωή αριστερή διανοούμενη της Ιταλίας, η Λουτσιάνα Καστελίνα: «Αν πάμε στην ουσία του φασισμού, σίγουρα βρίσκουμε την ίδια ουσία με το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο: αδιαφορία για την ανθρωπότητα και, συνεπώς, αδιαφορία για τις ανισότητες και για την ελευθερία. Εξάλλου, η στενή σχέση μεταξύ οικονομικής εξουσίας και φασισμού δεν είναι μια νέα ανακάλυψη. Σήμερα, μαζί με το αίτημα να καταστούν παράνομοι οι νεοφασιστικοί σχηματισμοί, θα πρέπει να αναζωπυρώσουμε την επιθυμία για μια εναλλακτική λύση. Το να είμαστε επαναστάτες και όχι ρεφορμιστές σήμερα έχει να κάνει με την ποιότητα της προτεινόμενης εναλλακτικής λύσης»

Όλα ξεκίνησαν όταν ο John Tye, ιδρυτής της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης Whistelbower Aid, ήρθε σε επαφή με την 37χρονη Frances Haugen, μηχανικό πληροφορικής με ειδίκευση στους αλγόριθμους και προϋπηρεσία σε Google, Pinterest και Yelp. Η Haugen ήταν product manager στο Facebook για 2 χρόνια. Πρόσφατα παρέδωσε στη Wall Street Journal εσωτερικά έγγραφα του Facebook και έδωσε σχετική συνέντευξη στο CBS. Στις 5 Οκτώβρη τα παρουσίασε σε ακρόαση ενώπιον της Γερουσίας των ΗΠΑ. Αυτά τα έγγραφα αποδεικνύουν αυτό που οι περισσότεροι χρήστες ψηφιακών πλατφορμών γνωρίζουμε, αλλά πάντα μας εκπλήσσει: η αρχιτεκτονική των πληροφοριών ευνοεί τον διχασμό, υποκινεί το μίσος και ενισχύει την παραπληροφόρηση. Η εσωτερική έρευνα του Facebook αποκάλυψε ότι αδυνατεί να ελέγξει την παραπληροφόρηση κατά των εμβολίων, παραδέχεται ότι το Instagram βλάπτει τους εφήβους και ότι υπάρχει ειδικό καθεστώς για την ελίτ. Οι ίδιοι οι ερευνητές του Facebook είχαν τεκμηριώσει τους ψυχολογικούς κινδύνους που ενέχει το Instagram (ιδιοκτησίας Facebook), σε εφήβους και ιδιαίτερα στις έφηβες. Χαρακτηριστικά αναφέρει η έρευνα: «Εμείς (το Instagram) επιδεινώνουμε τα προβλήματα για την εικόνα του σώματος για μία στις τρεις έφηβες» και «Οι έφηβοι κατηγορούν το Instagram για την αύξηση του ποσοστού άγχους και κατάθλιψης». Εσωτερικές μελέτες έδειξαν ότι, μεταξύ των εφήβων που ανέφεραν αυτοκτονικές σκέψεις ,το 13% των Βρετανών χρηστών και το 6% των Αμερικανών, το έκαναν μέσω Instagram. Επίσης Το 40% δήλωσε ότι η χρήση του Instagram τους έκανε να αισθάνονται ότι δεν είναι ελκυστικοί. Η έρευνα αποκάλυψε ότι το Facebook διατηρεί μυστικό ιδιωτικό μητρώο VIP, μέσω του προγράμματος XCheck , κάθε είδους διασημοτήτων και πολιτικών, οι οποίοι εξαιρούνται από τους αυστηρούς κανόνες δημοσίευσης περιεχομένου που διέπουν τους «θνητούς».

Η άνοδος του πληθωρισμού είναι πολυπαραγοντικό φαινόμενο. Η παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα και η παράδοση just in time βρίσκονται σε κρίση από την έναρξη της πανδημίας και δεν προβλέπεται να αποκατασταθούν πλήρως ούτε το 2022. Οι διαταραχές σε προσφορά και ζήτηση, η ανισορροπία στις θαλάσσιες μεταφορές, η έλλειψη πρώτων υλών, ειδικά όσων συνδέονται με την πράσινη μετάβαση και την τρέχουσα τεχνολογική επανάσταση και, βέβαια, η υψηλή κερδοσκοπία των πολυεθνικών, συμπληρώνουν το παζλ. Ο Mohammed El-Erian προειδοποιεί ότι τα προβλήματα από την πλευρά της προσφοράς θα μπορούσαν να διαρκέσουν για ένα έως δύο χρόνια, με κίνδυνο στασιμοπληθωρισμού για την παγκόσμια οικονομία. Η Bundesbank εκτιμά ότι ο πληθωρισμός στη Γερμανία, βραχυχρόνια, θα προσεγγίσει το 5% προς το τέλος του έτους. Οι τιμές του φυσικού αερίου στην ΕΕ είναι 10 φορές πάνω από τα επίπεδα της διετίας. Η υψηλή ζήτηση δεν ικανοποιείται και ο χειμώνας στο Β. Ημισφαίριο ακόμα είναι μακριά. Η ενεργειακή φτώχεια δημιουργεί νέα επίπεδα ανισοτήτων.

Το λογικό είναι ο σχηματισμός  κυβέρνησης να αποδειχθεί μακρά διαδικασία και θα συμπέσει με την ανάληψη της Ευρωπαϊκής Προεδρίας από τον Μακρόν, ο οποίος φιλοδοξεί να πετύχει (εκεί που είχε αποτύχει το ’17) τις μεταρρυθμίσεις του, με πρώτη το Σύμφωνο Σταθερότητας χωρίς λιτότητα, που προωθούν από κοινού Γάλλοι, Ιταλοί και Ισπανοί. Οι ανισότητες και το έλλειμμα δημοκρατίας στη νεοφιλελεύθερη ΕΕ οδήγησαν στην παρακμή του εγχειρήματος. Χωρίς ριζικές αλλαγές Συνθηκών, Συμφώνου Σταθερότητας και της νεοφιλελεύθερης εργαλειοθήκης των Βρυξελλών, χωρίς  ριζοσπαστική κοινωνική και πράσινη ατζέντα, χωρίς ξερίζωμα του νεοφιλελεύθερου θεσμικού πλαισίου, χωρίς αλλαγές λειτουργίας της ΕΚΤ, οποιαδήποτε light μεταρρύθμιση είναι καταδικασμένη να αποτύχει. Από την άλλη, η ταυτόχρονη ύπαρξη  εθνικής κυριαρχίας επί των δημοσιονομικών πολιτικών, ρήτρας μη διάσωσης για τις χώρες-μέλη σε κατάσταση αθέτησης υποχρεώσεων (no bail out clause) και ανεξάρτητης Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας αποτελεί αντίφαση, με αποτέλεσμα η ΕΖ να μην είναι μια Άριστη Νομισματική Περιοχή. Οι γερμανικές και, κατόπιν, οι γαλλικές εκλογές θα καθορίσουν τη νέα κατεύθυνση και δυναμική της ΕΕ.

Οι νέοι Ταλιμπάν (κυρίως Παστούν) δεν είναι πλειοψηφία στο Αφγανιστάν, η κατοχή της κεντρικής εξουσίας δεν τους εξασφαλίζει το μέλλον. Η ισορροπία μεταξύ υπερδυνάμεων, περιφερειακών ισχυρών γειτόνων και εσωτερικής αστάθειας είναι δύσκολο παζλ. Οι Ταλιμπάν θα βρουν ένα τεράστιο δημοσιονομικό κενό: δις αποθεματικών μπλοκαρισμένα σε ξένες τράπεζες, δέσμευση διεθνών κεφαλαίων για τη βασική λειτουργία του κράτους. Με πολύ χαμηλό ΑΕΠ (20 δις), αλλά και παραοικονομία που στηρίζεται στην παράνομη εξαγωγή χρυσού κτλ. (περίπου 2 δις) και στην παραγωγή οπίου συνολικού κύκλου εργασιών 6,5 δις (2017, UNODC), η χώρα είναι στα πρόθυρα ανθρωπιστικής καταστροφής. Το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Τροφίμων προβλέπει αύξηση της πείνας και της ακραίας φτώχειας που σημαίνει νέα προσφυγικά κύματα. Το Αφγανιστάν ήταν πάντα εξαρτημένο από το εξωτερικό, από τη Βρετανική Αυτοκρατορία, από τους Σοβιετικούς και από τους Αμερικανούς. Πριν από το 1978, η χώρα απολάμβανε κάποια σταθερότητα. Η αφγανική κοινωνία βασίστηκε σε ένα σχετικά σαφές κοινωνικό συμβόλαιο: υπήρχε ένα μικρό κράτος που κυβερνούσε τις πολυεθνικές πόλεις, ενώ η ύπαιθρος και οι επαρχίες ήταν στα χέρια των φυλετικών αρχών. Οι Σοβιετικοί ήθελαν να φέρουν τον δικό τους πολιτισμό στις επαρχίες, πυροδοτώντας, όμως, αμέσως τον εμφύλιο πόλεμο. Στην ίδια παγίδα έπεσαν αργότερα και οι Αμερικανοί. Το Αφγανιστάν σήμερα δεν είναι εκείνο των ‘90ς. Μεγάλο μέρος του πληθυσμού γεννήθηκε μετά την εισβολή των ΗΠΑ το 2001 και έχει προσδοκίες για το ελάχιστο που εγγυάται ένα κράτος: αστικά και πολιτικά δικαιώματα, σεβασμό των γυναικών, προστασία των μειονοτήτων. Η συντριβή των προσδοκιών αυτών θα δημιουργήσει προβλήματα στους Ταλιμπάν, οι οποίοι έχουν ανάγκη πολιτικής νομιμοποίησης και διεθνούς αναγνώρισης.

Πρόσφατα, στην εξαμηνιαία έκθεση προοπτικών της, η Παγκόσμια Τράπεζα προβλέπει ότι η παγκόσμια οικονομία θα αυξηθεί φέτος στο 5,6%, αναβαθμίζοντας τις εκτιμήσεις που έκανε τον Ιανουάριο (4,1%), με προβλέψεις ανάπτυξης 6,8% των ΗΠΑ και 8,5% της Κίνας. Αλλά ο «διάβολος κρύβεται» στις λεπτομέρειες. Η Παγκόσμια Τράπεζα προβλέπει ανάπτυξη μόνο 2,9% μεταξύ των χωρών με χαμηλό εισόδημα, την πιο αργή τα τελευταία 20 χρόνια (όταν παραμερίζεται η απότομη πτώση του 2020). Έτσι, η ανάκαμψη τροφοδοτείται αποκλειστικά από την ανάπτυξη χωρών με ισχυρές οικονομίες. Η Παγκόσμια Τράπεζα δήλωσε ότι περίπου το 90% των πλούσιων χωρών αναμένεται να ανακτήσουν τα επίπεδα προ-πανδημίας του ΑΕΠ έως τα τέλη του 2022. Στην πραγματικότητα ούτε το 50% των χωρών δεν θα τα καταφέρει, χωρίς αλλαγή των κανόνων του Washington consensus και η άνιση ανάκαμψη θα φέρει νέες ανισότητες. Οι μισές από όλες τις χώρες χαμηλού εισοδήματος αντιμετωπίζουν προβλήματα δημόσιου χρέους. Και το ρεκόρ του χρέους, ιδιωτικό και δημόσιο, σε όλο τον κόσμο αποτελεί απειλή για την οικονομική σταθερότητα, καθώς το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι ευάλωτο σε μια ξαφνική αύξηση των επιτοκίων. Παρόλα αυτά στη σύνοδο των G7 δεν έγινε καμία αναφορά σε διαγραφή χρέους. Ο πλανήτης κινείται σε τροχιά αμερικάνικου προστατευτισμού και μερικής κινεζό-γερμανικής παγκοσμιοποίησης. Η ψηφιακή και πράσινη οικονομία είναι ο νέος στόχος. Και αν μεν ο ψηφιακός στόχος είναι εύκολο να υλοποιηθεί, μέσω των εφαρμογών της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, ο πράσινος μετασχηματισμός θα χρειαστεί τουλάχιστον μια 10ετία για να υλοποιηθεί σε κάποιο βαθμό. Η κλιματική κρίση και η υπερθέρμανση του πλανήτη, όμως, επιταχύνονται σε τέτοιο βαθμό που απαιτούν άμεση εφαρμογή ριζοσπαστικών μέτρων για την αντιμετώπιση των φαινομένων. Ο νεοφιλελευθερισμός, του βραχυχρόνιου υπερκέρδους των ολίγων, εμποδίζει κάθε προοπτική λύσης ενός μακροχρόνιου προβλήματος που δεν αφορά το ατομικό κέρδος που ο ίδιος επαγγέλλεται, αλλά όλο τον πλανήτη. Ο «πράσινος» νεοφιλελευθερισμός είναι η μεγαλύτερη απάτη και αυταπάτη. Τα καλά νέα είναι ότι γίνονται ραγδαίες αλλαγές στο πολιτικό και κινηματικό πεδίο. Οι νέοι τρόποι σκέψης και οι προοδευτικές πολιτικές συμμαχίες θα έχουν ως στόχο μια Κοινωνική και Πράσινη Συμφωνία, ανατρέποντας το νεοφιλελεύθερο status quo. Τα άσχημα νέα είναι ότι o νεοφιλελευθερισμός εξακολουθεί να κυριαρχεί στους διεθνείς υπερεθνικούς θεσμούς (Washington Consensus, ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα) όπως και σ’ όλο το θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ. Η κευνσιανή πολιτική του Μπάιντεν και η απόρριψη του νεοφιλελεύθερου μοντέλου έχει φέρει την ευρωπαϊκή ελίτ σε αμηχανία. Το παγκόσμιο σύστημα είναι σε διαδικασία μετασχηματισμού και η γερμανική ΕΕ το ίδιο. Οι ρωγμές ανοίγουν, το νεοφιλελεύθερο Τhere Is No Alternative έχει τελειώσει, απομένει η δική μας ριζοσπαστική παρέμβαση.

Είναι τουλάχιστον 35 οι χώρες που εφαρμόζουν φορολογία από μηδέν ως 12,5% , όπως η Ιρλανδία (12,5%), η Ουγγαρία (9%), η Τσεχία και οι Βαλτικές χώρες. Στην πραγματικότητα, μέσω της δημιουργικής λογιστικής και των φορολογικών παραθύρων, στην Ιρλανδία η φορολογία φτάνει έως το 0,005% , στο Λουξεμβούργο από το επίσημο 25% στο 0,3% και στο Βέλγιο από το 29% στο 2,9% όπως και στην Ολλανδία. Σύμφωνα με τo report του Tax Foundation , think tank στη Washington, παγκόσμια είναι 15 τα κράτη που δεν φορολογούν τα εταιρικά κέρδη, όπως οι Μπαχάμες, το Μπαχρέιν, οι Βερμούδες, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα κλπ. Κατά το Tax Justice Network, το 2020 τα corporates μετέφεραν 1,38 τρις δολαρίων σε φορολογικούς παραδείσους, ήτοι φοροδιαφυγή 245 δις. Τα 80 δις εξ αυτών αφορούν ευρωπαϊκά κράτη και περί τα 50 δις τις ΗΠΑ . Τον Ιούλη, στη Βενετία, γίνεται η συνάντηση των G-20, με οικοδεσπότη το Draghi , στην έναρξη του 6μήνου της ιταλικής Προεδρίας. Θα προηγηθεί η επίσκεψη Μπάιντεν στην Ευρώπη στα μέσα Ιούνη. Ήδη στη χθεσινή συνάντηση των ΥΠΟΙΚ των G-7 στο Λονδίνο υπήρξε συναίνεση για ελάχιστο παγκόσμιο φόρο 15%. Η αρχική πρόταση Μπάιντεν ήταν για 21% μίνιμουμ φόρο στα corporates (διπλάσιος του αντίστοιχου συντελεστή φόρου GILTI (10,5%) που εφαρμόζεται σήμερα στις ΗΠΑ). Ο συμβιβασμός στο 15% γίνεται, υπό την πίεση πολυεθνικών, χωρών φορολογικών παραδείσων και τις γνωστές ευρωπαϊκές χώρες που εφαρμόζουν το fiscal dumping. Οι νεοφιλελεύθεροι φοβούνται μεγάλη αύξηση του πληθωρισμού (στην πραγματικότητα την μείωση των κερδών των corporates), αλλά στην υφεσιακή συγκυρία ο ελεγχόμενα υψηλός πληθωρισμός με αντίστοιχη ανάπτυξη είναι μάλλον ζητούμενο, προκειμένου να αποκλιμακωθούν και τα ιδιωτικά και δημόσια χρέη. Στις ΗΠΑ, εσωτερικά, ο εταιρικός φόρος είναι στο 21% και ο Μπάιντεν θα τον ανεβάσει στο 28% (απέχει βέβαια από το 35% της προ-Τράμπ εποχής). Ο Μπάιντεν δεν θέλει φυγή κεφαλαίων από τις ΗΠΑ, θέλει να περάσει ένα μέρος του κόστους του προγράμματος του στο μεγάλο κεφάλαιο προκειμένου να αντιμετωπίσει την κρίση αλλά και να ηγεμονεύσει οικονομικά ξανά παγκοσμίως. Η πλειοψηφία των χωρών της ΕΕ είχε όφελος να συνταχτεί με την αρχική πρόταση Μπάιντεν για 21% παγκόσμιο ελάχιστο φόρο των corporates. Το 15% είναι πολύ χαμηλό λέει και ο ειδικός στη φορολογία Gabriel Zucman, καθηγητής του Μπέρκλευ Η προοδευτική Ευρώπη οφείλει να πιέσει στην αύξηση του συντελεστή τουλάχιστον στο 25% τα επόμενα χρόνια. Στο 15% ο φόρος σημαίνει 50 δις φορολογικά έσοδα για τις χώρες ΕΕ. Στο 25% ο φόρος σημαίνει 170 δις φορολογικά έσοδα. Οι μεγάλοι κερδισμένοι της υπερδεκαετούς κρίσης είναι τα corporates, που σε τελική ανάλυση, η κρίση είναι δημιούργημα τους. Σε κάθε περίπτωση, για αρχή, ήταν ένα πολύ θετικό βήμα. Και ίσως η πρόταση για φορολόγηση των χρηματιστηριακών κερδών να είναι πιο ουσιαστική, για την αντικειμενικότερη φορολόγηση των corporates.

Η συνεργασία Αριστεράς, Πράσινων και αντι-νεοφιλελεύθερης Σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη είναι το προοδευτικό ΤΙΝΑ (There Ιs Νo Αlternative) με κοινωνική και πράσινη ατζέντα. Είναι το μόνο σενάριο που δίνει ελπίδες ριζοσπαστικής αλλαγής του νεοφιλελεύθερου Συμφώνου Σταθερότητας και των Συνθηκών που δεσμεύουν τις χώρες σε πολιτικές που ευθύνονται για τα σημερινά δεινά της ΕΕ. Το ζήτημα είναι ότι αυτή η στρατηγική δεν έχει ακόμη μεταφραστεί σε κρίσιμη μάζα. Είναι περίοδος των τομών και όχι των μεταρρυθμίσεων και όσα διακυβεύονται απαιτούν τη συμμετοχή των λαών προκειμένου το όραμα του Κοινωνικού και Πράσινου Μετασχηματισμού να γίνει πραγματικότητα. Ο νεοφιλελευθερισμός πεθαίνει. Το μόνο ερώτημα είναι εάν o θάνατος του θα επέλθει άμεσα ή αργοπορημένα και πόσα ακόμη αδιέξοδα θα αφεθεί να επισωρεύσει στις κοινωνίες. Το δυστύχημα για την Ελλάδα, είναι ότι, σε αυτή την κρίσιμη συγκυρία, έχει μια κυβέρνηση αναχρονιστική, η οποία, από τη μία, παραμένει προσκολλημένη στον αδιέξοδο και αποτυχημένο νεοφιλελευθερισμό (έκθεση Πισσαρίδη, Ελλάδα 2.0) και, από την άλλη, φλερτάρει ανοικτά με την alt.right. Τα ποσά του Ταμείου Ανάκαμψης , του νέου Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου ( ΕΣΠΑ) 2021-27 αλλά και του εθνικού σκέλους του ΠΔΕ θα κρίνουν τη θέση της χώρας την επόμενη δεκαετία και τον βαθμό σύγκλισης με την ΕΕ. Με τις κλασσικές συνταγές αποτυχίας, η χώρα θα πέσει πιο χαμηλά στον παγκόσμιο και ευρωπαϊκό καταμερισμό εργασίας και θα χαθεί ακόμα μια ευκαιρία αναβάθμισης της κοινωνικής της ευημερίας.

Μελέτη του οικονομολόγου Λευτέρη Στουκογεώργου για την περιοδική έκδοση του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς, "Με Ευρυγώνιο Φακό"