Γιάννης Σιώτος

Με επιχείρημα ότι το χρέος δεν μπορεί να θεραπευτεί με περισσότερο χρέος, οι ελληνικές κυβερνήσεις…

Το 1944, ο πρόεδρος Ρούζβελτ προειδοποίησε: «Οι άνθρωποι που είναι πεινασμένοι και χωρίς δουλειά αποτελούν το υλικό από το οποίο γίνονται οι δικτατορίες». Φαίνεται ότι οι σημερινοί ηγέτες είτε αγνοούν αυτήν την προειδοποίηση είτε αδιαφορούν είτε αλαζονικά θεωρούν ότι έχουν τη δύναμη να μπορούν να αποτρέψουν μια τέτοια εξέλιξη. Απελπισμένοι, οργισμένοι, άνεργοι και χωρίς περιουσιακά στοιχεία, θα μπορούσαν εύκολα να στραφούν εναντίον εκείνων που έχουν δουλειά και οι περιουσίες τους παρέμειναν απρόσβλητες από τη λαίλαπα της πανδημίας. Οι σκηνές σαν και αυτές της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης που έφεραν τους ναζιστές του Χίτλερ στην εξουσία ή σαν τις άλλες που άνοιξαν τον δρόμο στους δικτάτορες της Νότιας Αμερικής, μπορεί να επαναληφθούν ακόμα και στη σημερινή δημοκρατική Ευρώπη. Η απόλυτη επιβεβαίωση του Ρούζβελτ έπειτα από 76 χρόνια. Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν πολιτικές οι οποίες θα περιόριζαν τον τρόμο της ανεργίας. Μία μελέτη του παρελθόντος θα ανέσυρε από τη λήθη το πακέτο των μέτρων που εφαρμόστηκαν από τον Ρούζβελτ προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι φρικώδεις συνέπειες της Μεγάλης Υφεσης. Ο Ρούζβελτ απάντησε στην οικονομική καταστροφή της εποχής του με εκτεταμένες οικονομικές πολιτικές. Προώθησε το Δεύτερο Νομοσχέδιο για τα Δικαιώματα, που είχε στόχο να προσφέρει βασική οικονομική ασφάλεια για όλους τους ανθρώπους. Πρώτο, μεταξύ των δικαιωμάτων, ήταν το δικαίωμα στην εργασία. Σήμερα, μια πρόταση για εγγύηση εργασίας βασισμένη στην ίδια λογική είναι ο μοναδικός τρόπος για να αποτραπούν τα επερχόμενα δεινά. Η εγγύηση εργασίας θα μπορούσε να παρέχει ένα ελάχιστο εργασιακό πρότυπο, που θα εξασφαλίζει: ελάχιστο μισθό, τυποποιημένες ώρες εργασίας και ασφαλιστικές καλύψεις. Αν μάλιστα η εγγύηση της εργασίας περιλαμβάνει και τους άτυπα εργαζόμενους, τότε η δυστοπική πρόβλεψη του Ρούζβελτ θα μπορούσε να αποτραπεί. Πριν από την πανδημία ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων είχε βρει καταφύγιο στην «γκρίζα οικονομία». Σε αντίθεση με τους εργαζόμενους στην επίσημη οικονομία, οι οποίοι επωφελούνται από νομική και κοινωνική προστασία, οι εργαζόμενοι της «γκρίζας οικονομίας» κέρδιζαν τα προς το ζην χωρίς δίχτυ ασφαλείας. Γυναίκες, αυτοαπασχολούμενοι, εργαζόμενοι σε πωλήσεις στον δρόμο, στην οικιακή εργασία, στις μεταφορές, στις τουριστικές δραστηριότητες, ημερομίσθιοι εργάτες εκτός μισθολογίου σε επιχειρήσεις, οικονομικοί μετανάστες... βιοπορίζονταν εκτεθειμένοι στις ισοπεδωτικές δυνάμεις της αγοράς. Η πανδημία άφησε τους ανθρώπους αυτούς χωρίς τη δυνατότητα να κερδίσουν τα απαραίτητα για να ζήσουν, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν να βουλιάξουν στη φτώχεια, στην πείνα και στην έλλειψη στέγης. Για τις ηγεσίες οι άνθρωποι αυτοί ήταν και είναι «αόρατοι». Κανείς δεν ενδιαφέρθηκε και όλοι υποδύονται ότι δεν υπάρχουν. Και όμως, η παροχή εγγύησης της εργασίας στους εργαζόμενους αυτούς δεν είναι μόνο οικονομική «βοήθεια» αλλά μέσο αυτοπροστασίας της Δημοκρατίας. Είναι τόσο πολλοί ώστε να μπορούν να αποσταθεροποιήσουν την πολιτική ισορροπία και θα είναι τόσο απελπισμένοι ώστε να ανατρέψουν την εύθραυστη κοινωνική πραγματικότητα καθώς η απελπισία θα τους αναγκάσει να αναζητήσουν διεξόδους στην «εγκληματική» οικονομία.

Tο επίδικο δεν είναι η ταμπέλα της Κεντροαριστεράς, αλλά το καθαρό, τίμιο, ανόθευτο «μενού» που θα προσφέρει σε όσους θέλει να πείσει. Ο βαθμός δυσκολίας θα είναι μεγάλος, καθώς το «κοινό» στο οποίο θα απευθύνεται θα την αντιμετωπίζει με επιφυλακτικότητα -ενίοτε εχθρικά ή και απαξιωτικά- λόγω (αν)έντιμου προτέρου βίου. Αυτό άλλωστε έγινε στη Γαλλία, όπου στις προεδρικές εκλογές του 2017 ο υποψήφιος των Σοσιαλιστών έλαβε μόλις το 6% των ψήφων, ενώ στις ευρωεκλογές η πτώση ήταν ακόμη βαθύτερη. Το σίγουρο είναι ότι στις μέρες που θα έλθουν, θα υπάρξουν -τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη- πολλές ευκαιρίες για ένα νέο «κοινωνικό συμβόλαιο» που θα βασίζεται: στην αλληλεγγύη, στην κοινωνική συναίνεση, στην ειλικρινή «δεύτερη ευκαιρία», στον δίκαιο επιμερισμό, στα βάρη αλλά και στα οφέλη. Σε αυτήν την προοπτική, σημασία δεν έχει η «ομπρέλα» που θα «φιλοξενεί» τους επίδοξους συντάκτες του, καθώς και εκείνους που διατείνονται ότι θα το υλοποιήσουν. Αυτό που θα μετρήσει είναι αν οι αυστηροί και επιφυλακτικοί «κριτές» που θα βρίσκονται στον πάτο της οικονομικής πυραμίδας, λαβωμένοι -κάποιοι από αυτούς θανάσιμα- από την εφιαλτική πραγματικότητα της προηγούμενης δεκαετίας, δεχτούν ότι αυτοί που προσπαθούν να τους πείσουν δεν είναι... πωλητές.

Οι πληροφορίες που προκύπτουν από τη συλλογή των προσωπικών δεδομένων, η επεξεργασία και η αξιοποίησή τους στα χρόνια που έρχονται, θα σηματοδοτήσουν πολιτικές αλλαγές δομικής σημασίας για την κοινωνία. Κατ' αρχάς αλλάζουν τον ίδιο μας τον κόσμο, ο οποίος για χιλιετίες συγκροτήθηκε με βάση τη σημασία της αναζήτησης της αιτίας. Πλέον η αναζήτηση θα υποκατασταθεί από τη συσχέτιση. Η κατοχή της γνώσης, που σήμαινε κάποτε την κατανόηση του παρελθόντος, τείνει να σημαίνει την ικανότητα να προβλέπεις το μέλλον. Οι νέες μορφές και τρόποι διακυβέρνησης που συνδέονται με το Διαδίκτυο, την ψηφιοποίηση και κυρίως με την αξιοποίηση αυτών που οι ειδικοί αποκαλούν «μεγάλα δεδομένα», κάνουν ορατό το ενδεχόμενο η εξουσία να μετατραπεί σε Μεγάλο Αδερφό. Η σημασία των επιπτώσεων από μια συσσώρευση τέτοιων λαθών που προκύπτουν από την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων είναι τεράστια, καθώς θα επηρεάσει όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ζωής: την υγεία, την κατανάλωση, τη γνώση, τις πολιτικές ελευθερίες, ακόμα και την οργάνωση της εξουσίας. Για να το συνειδητοποιήσει κανείς, δεν έχει παρά να σκεφτεί τι επιπτώσεις μπορεί να έχει στη ζωή του η αξιολόγηση που θα πιστοποιείται με την ένδειξη «πιθανός», στην προσωπική ηλεκτρονική του μερίδα στα μεγάλα δεδομένα που τηρεί το κράτος. Το «πιθανός» καρκινοπαθής μπορεί να επηρεάσει το ασφαλιστικό προφίλ του. Το «πιθανός» τρομοκράτης μπορεί να επηρεάσει τις ελευθερίες του και το «πιθανός» εγκληματίας να τον οδηγήσει στο κοινωνικό και οικονομικό περιθώριο.

Κάθε «αυθαιρετούπολη» κρύβει ιστορίες πλουτισμού, πολιτικής εκμετάλλευσης, διαπλοκής και διαφθοράς. Ολοι κέρδιζαν από τα αυθαίρετα: οικοπεδούχοι, εργολάβοι, γραφειοκράτες και πολιτικοί. Ποτέ δεν θα μάθουμε πόσες πολιτικές καριέρες, πόσες πολιτικές φαμίλιες, πόσοι επιχειρηματικοί κολοσσοί και πόσοι προϋπολογισμοί οικοδομήθηκαν πάνω σε… αυθαίρετα. Δεν θα το μάθουμε γιατί όλοι -και το κράτος- τηρούσαν «διπλά βιβλία». Οι επενδύσεις στις αυθαίρετες κατασκευές ποτέ δεν καταγράφηκαν στο ΑΕΠ, αλλά οι φόροι βεβαιώνονταν. Η διαπλοκή και η διαφθορά καταγράφονται σε… τσακαλωμένα και θαμμένα σημειωματάρια, αλλά οι ψήφοι έκριναν εκλογικά αποτελέσματα. Τα έσοδα από τις νομιμοποιήσεις περιλαμβάνονται στον προϋπολογισμό, αλλά τα κέρδη των εμπλεκομένων στη βιομηχανία των αυθαιρέτων είναι άγνωστα: 20, 30, 40 δισ. σε σημερινές αξίες;