Κυριάκος Πιερίδης

Η εικόνα που εκπέμπει σήμερα το Προεδρικό δείχνει να βυθίζει το Κυπριακό στην εσωστρέφεια και να το μετατρέπει σε αντικείμενο αντιπαράθεσης που ευνοεί τον εθνικισμό και τη διαίρεση. Υποτίθεται ότι η κυπριακή κυβέρνηση στόχευε να περάσει, το φθινόπωρο, σε αντεπίθεση για τα τετελεσμένα στο Βαρώσι. Ολοι οι χειρισμοί Αναστασιάδη έφεραν το αντίθετο αποτέλεσμα κι ας είχαν εντέχνως τη συγκατάθεση της πλειοψηφίας των κομμάτων που τα καθιστά μερικώς συνυπεύθυνα. Ο Ν. Αναστασιάδης προώθησε δήθεν μέτρα αντίδρασης – αφαίρεση ληγμένων διαβατηρίων από Τουρκοκύπριους αξιωματούχους, 5η διακρατική προσφυγή, κλείσιμο διόδων επικοινωνίας που συντηρούνται ακόμα, ανεξάρτητα αν θα έχουν κάποιο θετικό αποτέλεσμα. Η πρόταση Αναστασιάδη για επιστροφή στο Σύνταγμα του ’60 ήρθε… καπάκι, εξαφανίζοντας παντελώς το ζητούμενο. Κανείς δεν συζητά για την τραγική κατάληξη των Βαρωσίων. Ετσι συντελείται η τέλεια αποσύνδεση με την πραγματικότητα… Η περιβόητη πρόταση Αναστασιάδη προς Τατάρ για επιστροφή στο Σύνταγμα του ’60, ακόμα και ως απάντηση στα «δυο κράτη», γεννά πολλά ερωτήματα για τον Κύπριο πρόεδρο. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι όλα ξεκινούν από δικές του επιλογές. Οι γύρω του πολιτικοί, υπουργοί και σύμβουλοι, θεσμικοί, επικοινωνιολόγοι και άλλοι, απλώς εκτελούν. Ο Ν. Αναστασιάδης κάλεσε (31/8) και τη διαπραγματευτική ομάδα του για να εξηγήσει τι εννοούσε. Την επομένη ανέλυσε την «επιστροφή στο ’60» στο Εθνικό Συμβούλιο (1/9). Ούτε οι δηλώσεις ούτε οι αναλύσεις στάθηκαν αρκετές για να εξηγήσουν τη λογική πίσω από τον νέο επικίνδυνο ακροβατισμό για τη μορφή λύσης.

Το τελευταίο επεισόδιο με τα διαβατήρια των Τουρκοκύπριων δεν είναι μεμονωμένο. Συνδέεται με μια αλληλουχία γεγονότων που εγείρουν το καίριο ερώτημα: τι πραγματικά έχει στο μυαλό του ο Ν. Αναστασιάδης; Κατά την πρώτη θητεία του (2013- 2017) διαπραγματεύτηκε τη Διζωνική, Δικοινοτική Ομοσπονδία. Συμφώνησε σε όλο το φάσμα των συγκλίσεων που επιτεύχθηκαν από τους προκατόχους του (Χριστόφιας - Ταλάτ). Ακολούθως με τον Μουσταφά Ακιντζί έφτασαν στο πλέον προωθημένο στάδιο επίλυσης – τα έξι σημεία του Πλαισίου Γκουτέρες (Κραντ Μοντανά 2017). Μόλις διαφάνηκε η «ιστορική ευκαιρία» για τη λύση -ακριβώς έτσι την καταγράφει ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ- ο Ν. Αναστασιάδης ανέκρουσε πρύμναν. Σε συνέντευξή του στον «Πολίτη» ο διαπραγματευτής Α. Μαυρογιάννης έκανε λόγο για «ιδεοθύελλα για δυο κράτη». Με αρκετούς παράγοντες στην Κύπρο ο Ν. Αναστασιάδης έκανε τέτοιου είδους «εμπιστευτικές» συζητήσεις. Ενας από αυτούς, ο αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος, μίλησε ανοιχτά και αποκάλυψε ότι ο Ν. Αναστασιάδης τον βολιδοσκόπησε για δυο κράτη. Κατά τις μυστικές συναντήσεις με τον Τσαβούσογλου ο Τούρκος ΥΠΕΞ ισχυρίστηκε και επιμένει ότι συζήτησαν τα δυο κράτη και μετά τη Συνομοσπονδία. Εσχάτως ο Ν. Αναστασιάδης άρχισε να μιλά για αποκεντρωμένη Ομοσπονδία. Κανείς στον ΟΗΕ μέχρι σήμερα δεν ξέρει το περιεχόμενό της και ας πέρασαν 3 χρόνια. Τώρα, με αφορμή την αντιπαράθεση για τα διαβατήρια, ο Ν. Αναστασιάδης απεύθυνε δημόσια πρόταση προς τον Τατάρ για επιστροφή στο Σύνταγμα του ’60. Μάλλον ο Ν. Αναστασιάδης ξέρει πολύ καλά τι δεν θέλει: «καμία λύση» κι ας είναι η Κύπρος στα πρόθυρα της διχοτόμησης…

Πολλοί πιστεύουν ότι ο λόγος που σήμερα η Κύπρος βρίσκεται στη χειρότερη θέση από ποτέ είναι η συνειδητή απόφαση του προέδρου Αναστασιάδη να αποδεσμευτεί από την πιο ελπιδοφόρα προσπάθεια επίλυσης πριν από 4 χρόνια στο Κραν Μοντανά. Μάλιστα ο πραγματικός λόγος που οι Κύπριοι πήραν τις βαλίτσες και έφυγαν βιαστικά από το ελβετικό θέρετρο είναι όσα βλέπουν σήμερα το φως της δημοσιότητας γύρω από τη βιομηχανία των χρυσών διαβατηρίων. (...) Ο Κ. Μητσοτάκης συμφώνησε με τον Τ. Ερντογάν ότι η αποκλιμάκωση, ο διάλογος και η διατήρηση καναλιών απευθείας προσωπικής επικοινωνίας βοηθούν στη διαμόρφωση ενός τρόπου συνύπαρξης ανεξαρτήτως των διαφορών. Στον απόηχο της συνάντησης, η κυπριακή κυβέρνηση αισθάνεται πλέον ότι αυτοσχεδιάζει πάνω στη ματαιότητα ενός μοναχικού βέτο στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, όταν έρθει η συζήτηση για τη θετική ατζέντα της Τουρκίας. Αλλο όμως να το διακηρύττεις και άλλο να το πράττεις. Το πρόβλημα για τη Λευκωσία είναι η συνολική απόκλιση των διακηρύξεών της από μια πραγματικότητα που την έβαλε σε διεθνή απαξίωση. Το ευρωτουρκικό πακέτο περιλαμβάνει το σκέλος του μεταναστευτικού που δεν προσφέρει κανένα περιθώριο για παιχνίδια –πρώτη θα πληγεί η Ελλάδα– και την ομόφωνη εντολή που θα δοθεί στο Συμβούλιο για να αρχίσει η επίσημη διαπραγμάτευση της ενισχυμένης Τελωνειακής Ενωσης. Μόνο μια ριζική στροφή της Κύπρου στην ευρωπαϊκή προσέγγιση της Τουρκίας θα μπορούσε να καταστήσει την Κύπρο έγκυρο συνομιλητή και μέρος αποδεκτών λύσεων στη γλώσσα που οι Ευρωπαίοι καταλαβαίνουν. Ποιος, όμως, στις Βρυξέλλες πιστεύει τον Κύπριο πρόεδρο, μετά από όσα έχουν συμβεί;

Στον χώρο της Αριστεράς υπάρχει βαθύς προβληματισμός. Δεν περίμεναν τέτοιο αποτέλεσμα, δεν το κατέγραφε καμία δημοσκόπηση: «Δεν καταφέραμε να πείσουμε ότι δεν είμαστε όλοι ίδιοι. Θα δούμε τι έφταιξε…», είπε ο γενικός γραμματέας του ΑΚΕΛ Αντρος Κυπριανού, που υπό το βάρος της αποτυχίας αποχωρεί από την ηγεσία. Η εκλογική αποτυχία φαινόταν από το γεγονός ότι το ΑΚΕΛ ήταν συνεχώς πίσω στις δημοσκοπήσεις. Αδυνατούσε να κεφαλαιοποιήσει από τη φθορά Αναστασιάδη. Εύκολα ο ΔΗΣΥ το τοποθετούσε επικοινωνιακά στην πλευρά του… φταίχτη, ακόμα και υπενθυμίζοντας την εποχή Χριστόφια. Ο ζωτικός χώρος επιρροής του κόμματος της κυπριακής Αριστεράς στερεύει εδώ και μια δεκαετία, κι ας είναι τόσο καιρό στην αντιπολίτευση. Η ψαλίδα που σήμερα χωρίζει το ΑΚΕΛ με τον ΔΗΣΥ μεγάλωσε, παρά τις εκλογικές απώλειες και των δύο πόλων εξουσίας. Στην περίπτωση του ΑΚΕΛ όμως, το πρόβλημα βαθαίνει γιατί παιδεύεται, χωρίς να κάνει βήματα μπροστά για να βρει συγκροτημένο πολιτικό λόγο στα ζητήματα οικονομίας. Διαπιστώνει τα σοβαρά προβλήματα των κοινωνικών ανισοτήτων, αλλά υστερεί σε πολιτικές στα πλείστα σύγχρονα φαινόμενα. Δεν ανατροφοδοτείται από ευρωπαϊκές ιδέες και πιέζεται από ένα τμήμα που το θέλει πιο σκληροπυρηνικό, αντί εργατικό κεντροαριστερό κόμμα. Η στασιμότητα και μη προσαρμογή σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία αποδείχθηκε η «αχίλλειος πτέρνα» του ΑΚΕΛ. Ακόμα και στο κεφάλαιο της διαφθοράς βρέθηκε να πληρώνει δυσανάλογο τίμημα γιατί επικοινωνιακά, ο ΔΗΣΥ κάλυψε τα νώτα του: όλοι μαζί τα φάγαμε! Mε άριστο επικοινωνιακό προγραμματισμό, ο ΔΗΣΥ και η κυβέρνηση έθεσαν μπροστά στους ψηφοφόρους ένα νέο σχέδιο κάτω από το σλόγκαν «Κύπρος, το αύριο». Από τις μηδέν δυνατότητες της κυπριακής οικονομίας, το επιτελείο Αβέρωφ Νεοφύτου ανέδειξε το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης (ΕΤΑ) ως κορυφαία πολιτική για τη χρηματοδότηση της ανάπτυξης, των επιχειρήσεων, των νέων, της πράσινης οικονομίας. Οντως το ΕΤΑ είναι «μάννα εξ ουρανού» για χώρες όπως η Κύπρος που τα τελευταία χρόνια χαρακτηρίζονται από σοβαρή υστέρηση σε μεταρρυθμίσεις και αλλαγή του μοντέλου ανάπτυξης. Πού είναι όμως η ευθύνη της κυβέρνησης Αναστασιάδη για τη μεταρρυθμιστική αποτυχία; Tα κόμματα της αντιπολίτευσης φάνηκαν θεατές και έτσι, ο ΔΗΣΥ εύκολα οικειοποιήθηκε το ΕΤΑ ως συναγερμικής έμπνευσης. Ο Αβέρωφ Νεοφύτου παρουσίασε επικοινωνιακά τον ΔΗΣΥ με σηκωμένα τα μανίκια, με μια κυβέρνηση που έκανε τα ελάχιστα σε οκτώ χρόνια για να προχωρήσουν μεταρρυθμίσεις. Τώρα υπόσχεται 58 (!) μεταρρυθμίσεις –αντιστοιχούν σε δύο για κάθε μήνα που απομένει μέχρι το 2023– και διακηρύσσει: «Η κοινωνία επέλεξε σοβαρότητα και υπευθυνότητα. Αποδοκίμασε τον ανεύθυνο λαϊκισμό. Αποφάσισε για το αύριο της χώρας μας με ακόμα μια φορά πρωταγωνιστή τον ΔΗΣΥ».

Η ευθύνη που βαραίνει τον Κύπριο πρόεδρο για την προσχηματική συμπεριφορά του είναι πολύ μεγαλύτερη. Στην πραγματικότητα, «πέταξε» την πιο παραγωγική περίοδο για να λύσει το Κυπριακό (2015-2020), αδιαφορώντας για τη μετριοπαθή τουρκοκυπριακή Κοινότητα και παραγκωνίζοντας τον πιο προοδευτικό Τουρκοκύπριο ηγέτη, τον Μ. Ακιντζί. Στην πράξη, το μόνο που πέτυχε με την εκλογή Τατάρ είναι να βάλει τους Ελληνοκυπρίους απέναντι στην ίδια την Τουρκία και στον Ερντογάν. Το αποτέλεσμα της πολιτικής Αναστασιάδη: ερεθίζοντας τα γεωστρατηγικά ανακλαστικά της Αγκυρας στις θάλασσες, μετέτρεψε το Κυπριακό σε «εθνικό ζήτημα» εντός Τουρκίας. Οι πλείστοι στη Λευκωσία το παραδέχονται. Αλλά στο κυβερνητικό στρατόπεδο σιωπούν μπροστά στον Ν. Αναστασιάδη και στο συμφέρον της παράταξης του ΔΗΣΥ. Ενδεχομένως, μόνο ο ΥΠΕΞ Ν. Χριστοδουλίδης απέμεινε για να διασκεδάζει τις εντυπώσεις. Η πραγματικότητα είναι ακόμα πιο οδυνηρή. Η πολιτική Αναστασιάδη μετά το Κραν Μοντανά έφθειρε την ουσία της προσπάθειας επίλυσης. Η ελληνοκυπριακή πλευρά βρέθηκε στο «παρά τρίχα» να καταλήξει, με τη στήριξη ΟΗΕ – Ε.Ε., στην κατάργηση των Εγγυήσεων του ’60 και την αποχώρηση των στρατευμάτων. Ο Ν. Αναστασιάδης αποχώρησε από το Κραν Μοντανά, κάνοντας στροφή για εκμετάλλευση της ΑΟΖ με Ισραήλ και Αίγυπτο, αλλά αφήνοντας στο κενό τις προσπάθειες επίλυσης. Αυτά έφεραν το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα από όσα διακήρυσσε: την κατάληψη της κυπριακής ΑΟΖ από τα τουρκικά πολεμικά και την επιστροφή της Αγκυρας στις θέσεις Ντενκτάς. Στην κατά καιρούς κριτική που δέχτηκε για το Κραν Μοντανά, ο Ν. Αναστασιάδης απάντησε κάποια στιγμή (6/11/2018): «Δεν είμαι εγώ που έπινα ζιβανία [κυπριακό τσίπουρο] με τον Ακιντζί στη Λήδρας;» Υπονοούσε ότι είχε κάνει το πάν για να τα βρει με τον Τουρκοκύπριο ηγέτη. Οι πράξεις του Κύπριου προέδρου, όμως, άλλα καταδεικνύουν. Μετά το Κραν Μοντανά, ο Ν. Αναστασιάδης πάγωσε τις επαφές με τον Μουσταφά Ακιντζί, υποσκάπτοντας συστηματικά το Πλαίσιο Γκουτέρες από 6 σημεία – αυτό που αποδέχτηκε ρητώς πρόσφατα στην άτυπη διάσκεψη της Γενεύης (25/4/2021). Από τις εμπιστευτικές συζητήσεις που κράτησε στο αρχείο του ο ΟΗΕ, διαφαίνεται η άρνησή του να συνυπογράψει το Πλαίσιο Γκουτέρες ως στρατηγική συμφωνία (συνάντηση Αναστασιάδη – Ακιντζί, 16/4/2018) για επανεκκίνηση των διαπραγματεύσεων. Στη συνέχεια απέρριψε και τη δημόσια έκκληση Ακιντζί στις 3/5/2018 να το πράξει. Χρειάστηκε να περάσει ένας ολόκληρος χρόνος για να ξαναβρεθεί με τον Ακιντζί (9/8/2019), όταν πια ο προοδευτικός Τουρκοκύπριος ηγέτης μπήκε στη μέγκενη της αντίδρασης της Τουρκίας. Μια ύστατη συνάντηση Αναστασιάδη – Ακιντζί συγκάλεσε στο Βερολίνο (25/11/2019) ο γενικός γραμματέας. Σε εμπιστευτικά έγγραφα φαίνεται να έγινε από τον ΟΗΕ επαλήθευση της θέσης της Τουρκίας επί όσων αφορούν την ασφάλεια, δηλαδή την κατάργηση του μονομερούς δικαιώματος επέμβασης, την αντικατάσταση της Συνθήκης Εγγυήσεως και τη δραστική μείωση και αποχώρηση των στρατευμάτων. Σε κανένα στάδιο όμως ο Ν. Αναστασιάδης δεν βγήκε δημόσια να στηρίξει όσα και εκείνος συμφώνησε για την πολιτική ισότητα (εκ περιτροπής προεδρία, μία ψήφος), στηρίζοντας τη συμβιβαστική πολιτική Μ. Ακιντζί. Η τουρκοκυπριακή πλειοψηφία που στήριξε τον Ακιντζί κλονίστηκε σιγά σιγά από την κωλυσιεργία Αναστασιάδη. Τώρα ο Ν. Αναστασιάδης συνομιλεί με τον Ερσίν Τατάρ, ο οποίος δεν αποδέχεται τις κρίσιμες συγκλίσεις που επιτεύχθηκαν με τη συμβολή των Τουρκοκυπρίων προοδευτικών ηγετών: στο συνταγματικό, τις συμφωνίες Χριστόφια – Ταλάτ για το σύστημα διακυβέρνησης (εκ περιτροπής προεδρία με διασταυρούμενη ψήφο), τις εξουσίες και αρμοδιότητες της ομοσπονδιακής κυβέρνησης. Στο εδαφικό, με την κατάθεση του Χάρτη Ακιντζί με τη Μόρφου, τη δημογραφική ισορροπία (4:1) και την πλήρη εφαρμογή του ευρωπαϊκού κεκτημένου.

Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, δύο κορυφαίοι, η καγκελάριος Μέρκελ και ο πρόεδρος Μακρόν, την Πέμπτη (20/8) συνόψισαν την κοινή στάση τους για την Τουρκία: εκτόνωση των εντάσεων – σεβασμός του Δικαίου. Η Μέρκελ ηγείται μιας σοβαρής μεσολαβητικής προσπάθειας στον ελληνοτουρκικό διάλογο, ενώ ήταν πολύ σαφής όταν συναντήθηκε τον Ιούλιο με τον Κύπριο πρόεδρο: Η Κύπρος να ακολουθήσει, βάζοντας ξανά προτεραιότητα στον ΟΗΕ. Ο Μακρόν, επί της ουσίας, συμφωνεί με το Βερολίνο για ενιαία θέση και «συνεκτική» σχέση με την Τουρκία: «Οι θέσεις μας δεν είναι αντικρουόμενες, είναι συμπληρωματικές…». «Αν η Γερμανία και η Γαλλία ενώσουν τις δυνάμεις τους θα έχουμε μια καλή λύση που θα κάνει εφικτή τη συνεργασία», συμπλήρωσε η Μέρκελ. Η Λευκωσία δεν φαίνεται να αντιλαμβάνεται πώς λειτουργεί ο γαλλογερμανικός άξονας, ιδίως την περίοδο αυτή που διακυβεύονται πολύ περισσότερα για την Ε.Ε. (οικονομική ανάκαμψη, ενοποίηση, Brexit κτλ). Μονοθεματικός και απομονωμένος στη δική του αντίληψη περί διπλωματίας, ο πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης θεώρησε ότι κερδίζει την εύνοια του Παρισιού (Open, 30/6): «Ο Μακρόν είναι μια αχτίδα ελπίδας… Γνωρίζω ότι ένα υποβρύχιο και άλλα έξι κατασκευάζονται από την Τουρκία με γερμανική βοήθεια. Αναλογίστηκε ποτέ η Γερμανία τι εκτρέφει;»

Οι Ευρωπαίοι εταίροι -πρώτοι η γερμανική προεδρία και ο ύπατος εκπρόσωπος Ζ. Μπορέλ- διαμορφώνουν στη συντριπτική πλειονότητά τους μια πληρέστερη εικόνα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα ανταποκριθούν λεκτικά στην επείγουσα κατάσταση, αλλά δεν αγνοούν ότι τα γεγονότα οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στη σύγκρουση. Βλέπουν πιο καθαρά το προφανές, την ανάγκη ελληνοτουρκικού διαλόγου, όπως ορίζει το διεθνές δίκαιο, ενώ όσοι εμβαθύνουν πραγματικά και συζητούν μια νέα σχέση με την Τουρκία, την αδήριτη ανάγκη επίλυσης του Κυπριακού. Ομως η Αθήνα και η Λευκωσία συνεχίζουν να ταλαντεύονται ως προς τα πραγματικά περιθώρια και τα μέσα αντίδρασής τους. Με ένα παράξενα ήρεμο τρόπο στην Κύπρο, που είναι εντελώς ανοχύρωτη στην ΑΟΖ, η κυβέρνηση Ν. Αναστασιάδη διατείνεται ότι ετοιμάζει σχέδιο αποτροπής με τη συνδρομή της Γαλλίας με την υλοποίηση εξοπλιστικού προγράμματος. Ασχέτως αν τα μέσα που διαθέτει η Λευκωσία είναι πενιχρά, η οικονομία εύθραυστη όσο ποτέ και ταπεινωτικά υποβάλλεται σε παραβιάσεις στην ΑΟΖ. Επί του εδάφους δε, καμία απάντηση δεν έχει για τον σταδιακό εποικισμό των Βαρωσίων. Ολα μαζί αν ειδωθούν, συνιστούν τη χειρότερη επιδείνωση από το 1974. Αντίθετα, η Τουρκία διακηρύσσει ότι βρίσκεται «στο πεδίο και στη διπλωματία» και εκφράζει ετοιμότητα για διάλογο. Μπορεί το κλίμα των ημερών μέσα από τα ΜΜΕ να αποσπά την κοινή γνώμη στην Κύπρο και την Ελλάδα από την ουσία, αλλά οι θέσεις και οι πράξεις της συμβαδίζουν, γι’ αυτό λαμβάνονται πολύ σοβαρά υπ’ όψιν. Ακόμα και ο τρόπος που εκφέρονται, με πιο χαρακτηριστικό δείγμα την αναμετάδοση των δηλώσεων Ερντογάν από το πρακτορείο «Ανατολή» με ελληνικούς υποτίτλους: «Δεν θα συναινέσουμε στην προσπάθεια να μας φυλακίσουν στις παραλίες μας μέσω νησιών μερικών τετραγωνικών χιλιομέτρων, αγνοώντας ένα γιγάντιο κομμάτι γης όπως είναι η Τουρκία… Ελάτε όλες οι χώρες της Μεσογείου να ενωθούμε και να βρούμε μια φόρμουλα αποδεκτή από όλους, που θα προστατεύει τα δικαιώματα όλων…».