Παντελής Μπουκάλας

Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ως ηγέτης μιας χώρας που πολεμάει εισβολείς υπέρτερους στρατιωτικά και αδίστακτους, είναι…

Οπως υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που, από απόγνωση ή αθεράπευτη εμπιστοσύνη στο δίποδο είδος μας, πιστεύουν…

Στον τρίτο χρόνο πια της πανδημίας, ελάχιστη σημασία δίνουμε σε αριθμούς, ποσοστά και διαγράμματα, πόσοι…

Αν υπάρχουν όντως παράλληλα σύμπαντα, κι αν είναι άπειρα, ίσως σε ένα, το πολύ σε…

Μια στο τόσο, όταν το σύμπαν συνωμοτεί υπέρ μας, μαθαίνουμε τα μυστικά ορισμένων πολιτικών και…

Γιατί, λοιπόν, τρελάθηκε με τα δημοτικά τραγούδια ο Σολωμός, και ειδικά με τα κλέφτικα, και έλεγε στους μαθητές του, στους γνωρίμους, του να σπεύσουν στον λαό και να συγκεντρώσουν τα δημοτικά τραγούδια, γιατί θα αρχίσουν να χάνονται; Διότι είχε ήδη αρχίσει να καταλαβαίνει ότι και η Ελλάδα θα μπει σταδιακά σε έναν γραπτό πολιτισμό. Οι ποιμένες θα πάψουν να είναι τόσο πολύ ποιμένες, θα αρχίσουνε να κατηφορίζουν από τα βουνά. Ελπίζανε όλοι ότι θα φτιάξουμε κράτος, που σημαίνει ότι θα φτιάξουμε σχολεία, θα διδάξουμε γραφή και ανάγνωση, τα τραγούδια θα αποτυπωθούν πια σε κάποιες σελίδες και οι παλιές γενιές που τα τραγουδούσαν θα χάνονταν σιγά σιγά ή θα ξεχνούν. Το κακό με τα δημοτικά μας τραγούδα είναι ότι δεν ξέρουμε πώς τραγουδιόντουσαν τα περισσότερα, διότι δεν καταγραφόταν η μουσική. Η εικόνα που έχουμε, ότι στις Εκλογές ο Νικόλαος Πολίτης παραδίδει το αυθεντικό κείμενο, είναι λαθεμένη, κι αυτό έχει επισημανθεί πολύ πολύ νωρίς. Αυτή τη νοθεία, λοιπόν, του δημοτικού τραγουδιού, που την βλέπουμε κυρίως εστιασμένη στο κλέφτικο, την βλέπουμε να είναι καταρχάς στο επίπεδο της γλώσσας, κάποιος ευπρεπισμός που γίνεται ουδέτερος και ανούσιος. Επικίνδυνος είναι όταν αρχίζει να εντάσσει τραγούδια λογίων στο σώμα των γνήσιων δημοτικών. Αυτό έγινε για παράδειγμα με το πασίγνωστο τραγούδι που γενιές γενιών Ελληνόπουλα το διδαχτήκαμε: «Μάνα, σου λέω δεν μπορώ τους Τούρκους να δουλεύω». Είναι ένα ωραίο ποίημα, αλλά είναι δημιούργημα ενός λογίου. Το έφτιαξε ο Παύλος Λάμπρος, πατέρας του Σπυρίδωνος Λάμπρου, πρωθυπουργού της Ελλάδας κάποια στιγμή. Ο Παύλος ήταν λόγιος και έφτιαξε το τραγούδι αυτό έχοντας κάποια άλλα δημοτικά στη μνήμη του. Ο Νικόλαος Πολίτης στις Εκλογές εξηγεί γιατί δεν θα μπορούσε να είναι δημοτικό αυτό το τραγούδι, διότι ο απλός λαός δεν ξέρει το ρήμα δουλεύω με την έννοια τού «είμαι υπόδουλος». Το ξέρει μόνο με την έννοια «εργάζομαι». Ένα άλλο πείραγμα, μου φαίνεται πιο βαρύ, έγινε σ΄ ένα πολύ όμορφο τραγούδι που επίσης το διδασκόμαστε, με την παραγγελιά της μάνας: «Βασίλη, κάτσε φρόνιμα να γίνεις νοικοκύρης». Ίσως σε αυτό το τραγούδι βασιζότανε ο Λάμπρος για να φτιάξει το δικό του. Ο Βασίλης όμως δεν θέλει να κάτσει φρόνιμα να γίνει νοικοκύρης. Γιατί δεν θέλει να γίνει «σκλάβος των Τουρκών, κοπέλι των γερόντων», έτσι είναι η πρώτη καταγραφή του τραγουδιού. Ο Ζαμπέλιος, λοιπόν, το 1852 δημοσιεύει το τραγούδι και το «δεν θέλω να γίνω σκλάβος των Τουρκών, κοπέλι των γερόντων» δεν το αφήνει έτσι, άθικτο, γιατί είναι ενοχλητικό για τον κοινό μύθο. Διαγράφει λοιπόν τους «γερόντους», τους κοτζαμπάσηδες, και στη θέση τους βάζει «τα σκυλιά», τους Τούρκους και πάλι. Αυτό μπορεί να ευνόησε την εθνική μας μυθολογία, δεν βοήθησε καθόλου όμως την εθνική μας αυτογνωσία. Μπορούμε να μάθουμε πάρα πολλά από τα δημοτικά τραγούδια, αλλά ανάλογα με τα ερωτήματα που θα τους θέσουμε. Σ’ αυτά θα μας απαντήσουν με τον τρόπο τους, με την απλότητά τους, με τη σεμνότητά τους, με τις μετρημένες λέξεις τους, χωρίς φανφάρα. Δεν υπάρχει φανφάρα στο δημοτικό. Ο ήρωας είναι έτοιμος να χάσει τη ζωή του ένδοξα. Και όσο πιο κοντά ερχόμαστε στο ’21 τόσο πιο έτοιμος εμφανίζεται να την χάσει, διότι εννοεί τη ζωή του μόνο ελεύθερη. Αν δεν είναι ακέραιη, δηλαδή ελεύθερη, την θεωρεί ισότιμη του θανάτου. Αυτό είναι το μήνυμα τελικά των κλέφτικων τραγουδιών. Η ζωή μου είναι ακέραιη όταν είναι ελεύθερη, αλλιώς είναι ανάξια λόγου, δεν την ζω ούτε εγώ ούτε τα παιδιά μου ούτε οι φίλοι μου. Οπότε φτιάξτε μου ένα κιβούρι, ανοίξτε μου και ένα παράθυρο να μπαινοβγαίνουν τα πουλιά, της άνοιξης τ’ αηδόνια.

Είναι δηλώσεις και πράξεις που σε τρομάζουν με τη σοβαρότητά τους κι άλλες που σε τρομάζουν με την ελαφρότητά τους. Κι όταν αφορούν όλες τους πτυχές του ίδιου κολοσσιαίου προβλήματος, της πανδημίας, δεν ξέρεις από ποιας την πόρτα θα εισβάλει πρώτα ο πανικός και η αποκαρδίωση: από την πόρτα της εξωφρενικά ασόβαρης κατανόησης των πραγμάτων ή της εξαιρετικά σοβαρής. Οι δηλώσεις των αρμοδίων του ΠΟΥ για τη νέα, αφρικανική παραλλαγή, με τις 32 μεταλλάξεις στην ακίδα του ιού, και οι δηλώσεις πολλών επιστημόνων, όπως του κ. Γιώργου Παυλάκη, για το πόσο ακριβά πληρώνουμε τον λαθεμένο χαρακτηρισμό «πανδημία των ανεμβολίαστων», συνηχούν σαν τελεσίγραφο: «Ξεχάστε τα Χριστούγεννα. Κυβερνώντες και κυβερνώμενοι, ξεχάστε την ανεμελιά, το “αύριο βλέπουμε”, το “έχουμε καιρό”». Οχι, δεν έχουμε καιρό. Ούτε για να αργοπορούμε άλλο τον εμβολιασμό μας, όσοι ζούμε στις ευτυχισμένες χώρες του πρώτου ή του δεύτερου κόσμου, ούτε για να καθυστερούμε την ενίσχυση των φτωχών χωρών με μάσκες, απολυμαντικά και πρωτίστως εμβόλια. Οι φαρμακοεταιρείες θησαύρισαν ήδη. Ας κάνουν και καμιά «φιλάνθρωπη δωρεά» στους μη έχοντες, για την ψυχή των CEO τους και των λογιστών τους. Ας μην παρακολουθούν από ασφαλή απόσταση τους μαστιζόμενους πένητες σαν πειραματόζωα που δεν κοστίζουν τίποτε. Οσο αφήνουμε τον ιό να γλεντοκοπάει, να δοκιμάζει, να εφευρίσκει διεξόδους και όπλα, καμιά ασπίδα μας δεν θα είναι ακαταμάχητη. Ακαταμάχητες είναι μόνο οι ψευδαισθήσεις μας. Και καταστροφικές. Αυτά είναι τα βαριά και τ’ ασήκωτα. Οσο για τα ασόβαρα, αλυσίδα ολόκληρη, από την αρχή της πανδημίας, με πρώτους κατασκευαστές κρίκων ανοησίας τον Τραμπ, τον Τζόνσον, τον Μπολσονάρο, τον Ερντογάν. Κι έπειτα ήρθαν οι θρησκευτικού τύπου ακρότητες: «Η μάσκα ντροπιάζει τον Θεό», «τα εμβόλια είναι συνωμοσία των παγκοσμιοποιητών» κ.τ.λ. Πλούσια και η καθαυτό ελληνική παραγωγή ανόητα κυνικών αποφάνσεων. Και ενώ νομίζαμε ότι τα πρωτεία ανήκουν στον κ. Γεωργιάδη και στο «Μη σώσουν να εμβολιαστούν», ιδού νέος μνηστήρας της πρωτιάς σε ρηχή ωμότητα, ο βουλευτής της Ν.Δ. κ. Μπάμπης Παπαδημητρίου. «Ψευδοπρόβλημα οι διασωληνώσεις εκτός ΜΕΘ», απεφάνθη. Μα ναι, και ο θάνατος ένα ψευδοπρόβλημα είναι. Και εφόσον «κάποιος μπαίνει στη ΜΕΘ όταν έχει χάσει κάθε ελπίδα», ένα ψευδοπρόβλημα είναι και οι ίδιες οι ΜΕΘ. Ενας κανονικός φιλελεύθερος θα ζητούσε να καταργηθούν. Απαιτήστε το επιτέλους, κ. βουλευτά.

Η χώρα μας; Θα μπορούσε –ή μάλλον θα ’πρεπε– να τα πάει καλύτερα, πολύ καλύτερα, τίποτε όμως δεν αποκλείει να τα πάει και χειρότερα, άλλωστε η κρίση ζημιώνει κατεξοχήν τις γυναίκες. Σύμφωνα λοιπόν με τον ετήσιο Δείκτη Ισότητας των Φύλων, όπως τον προσδιορίζει το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων, η χώρα μας κατατάσσεται τελευταία ανάμεσα στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ενώ, σε οικουμενικό πλέον επίπεδο και σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, το 2021 η Ελλάδα βρίσκεται στην 98η θέση ανάμεσα σε 156 χώρες. Ακριβώς μία θέση κάτω από την Αιθιοπία, 92 θέσεις κάτω από τη Ναμίμπια, 60 κάτω από τη Βουλγαρία και 73 θέσεις κάτω από την 25η Αλβανία. Το 2020 η χώρα μας ήταν 84η, το δε 2018, 78η. Σε ένα χρόνο δηλαδή κατρακυλήσαμε 14 σκαλοπάτια, ενώ αν μετρήσουμε από το 2006, τα σκαλοπάτια φτάνουν τα 29. Πώς προκύπτει ο δείκτης; Με την κατάταξη των χωρών σε τέσσερις τομείς: υγεία, εκπαίδευση, οικονομία και πολιτική. Στην Ελλάδα το χάσμα μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι μεγαλύτερο όσον αφορά τη συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική και στην οικονομία. Και είναι κάπως μακριά η 8η Μαρτίου, για να ψευτοπαρηγορηθούμε με κίβδηλα διαγγέλματα.

Οι σημερινοί Λευκοί Κυρίαρχοι, απόγονοι των αυτοκρατοριών που θεμελίωσαν την ισχύ τους στον δουλεμπορικό ξεριζωμό λαών από τον γενέθλιο τόπο τους και στην εκρίζωση γηγενών φυλών από την ίδια τη ζωή, πιστεύουν ακόμα πως η Ιστορία τούς οφείλει, επειδή έθεσαν τη μηχανή της σε ταχεία λειτουργία, τη λειτουργία της «προόδου». Στην πραγματικότητα, αυτοί θα οφείλουν εσαεί στους λαούς που «εκπολίτισαν», και στον βίο των οποίων συνέχισαν να εμπλέκονται ακόμη και όταν κατέκτησαν με αγώνες την ελευθερία τους, όπως οι Αϊτινοί. Ισπανοί, Γάλλοι, Αμερικανοί, όλοι οι Δυτικοί, οφείλουν τώρα να συντρέξουν την Αϊτή, θύμα ενός επιπλέον φονικότατου σεισμού. Και η Ελλάδα οφείλει στους Αϊτινούς. Για διαφορετικούς λόγους. Υπόδουλη η ίδια στους αιώνες που οι Δυτικοί επεξέτειναν τις αυτοκρατορίες τους, έλαβε ένα πολύτιμο δώρο από την Αϊτή τον Φλεβάρη του 1822: την πρώτη αναγνώριση της Ελληνικής Επανάστασης και της ανεξάρτητης Ελλάδας. Ανταποκρινόμενος στην επιστολή του Αδαμάντιου Κοραή, ο Ζαν Πιερ Μπουαγιέ, κυβερνήτης του Χαϊτίου, εκτός από τη θερμότατη επιστολή του έστειλε και ένα καράβι με εθελοντές και 45 τόνους καφέ. Ποια η ανταπόκριση της Ελλάδας σήμερα, μετά τον σεισμό, και μάλιστα στα 200 χρόνια της Επανάστασης; Μια ανάρτηση του υπουργείου Εξωτερικών στο Τουίτερ: «Οι σκέψεις μας είναι με όλους όσους δοκιμάζονται από τον ισχυρό σεισμό που έπληξε την Αϊτή. Εκφράζουμε θερμά συλλυπητήρια στις οικογένειες των θυμάτων. Στις δύσκολες αυτές στιγμές, η Ελλάδα συμπαραστέκεται στον λαό και την κυβέρνηση της Αϊτής». Ψύχρα. 37 λέξεις όλες κι όλες.  70 χαρακτήρες, το ένα τέταρτο των επιτρεπομένων. Ελειψε ένα όντως συγκινημένο πρωθυπουργικό μήνυμα; Μια αποστολή διασωστών; Ενα καράβι με 45 τόνους ειδών πρώτης ανάγκης και απτής συμπαράστασης; Αν όχι τώρα, πότε;

Οι άνθρωποι φτιάχνουν λέξεις όταν τις χρειάζονται οι ιδέες και τα αισθήματά τους, ενώ συχνά πλουτίζουν με νέα σημασία λέξεις παλαιές. Ο όρος «γυναικοκτονία», με το νέο νόημά του, δεν είναι παραξενιά των «δικαιωματιστών». Δηλώνει, με τρόπο μοναδικό και αναντικατάστατο, τη δολοφονία γυναικών που συντελείται ακριβώς επειδή είναι γυναίκες, όντα κατώτερα, εκ φύσεως πονηρά και προδοτικά, υποχρεωμένα να υπακούουν και να υπηρετούν. Δεν είναι φιλολογικό το ζήτημα. Πολιτικό είναι. ΄Η μάλλον πολιτισμικό: Αντέχει το πολιτισμικό μας μοντέλο την αυτοκριτική και την αυτοανατροπή του; Εστω στο επίπεδο της ρητορικής;