Παντελής Μπουκάλας

Οπότε τι κάνουμε, έτσι που βρεθήκαμε στριμωγμένοι ανάμεσα σε μια Τουρκία τερατωδώς κυνική και σε μια Ευρώπη τερατωδώς συμφεροντολόγα, με τα φραχτάκια και τα τειχαλάκια της; Τους κάνουμε τη ζωή δύσκολη, ακόμα πιο δύσκολη απ’ όσο ήδη είναι. Ωστε να πάρουν το μήνυμα και να το στείλουν και στην πατρίδα τους, να αποθαρρυνθούν όσοι άλλοι πονηροί ετοιμάζουν εκεί τις βαλίτσες τους. Αυτή ήταν και προ εξουσίας η γραμμή της Ν.Δ. (δηλαδή του λαλίστατου τμήματός της, εκείνου που έδινε τον τηλεοπτικό τόνο, προς άγραν ψήφων), αυτή είναι και τώρα. Και μάλιστα, παρότι το κυβερνών κόμμα κατάλαβε εμβρόντητο ότι το μεταναστευτικό είναι λέει γεωπολιτικό πρόβλημα, άρα δεν λύνεται σε μια μέρα, όπως λύθηκε π.χ. το Ελληνικό. Πώς θα τους κάνουμε τη ζωή δύσκολη; Απλό: Ούτε ΑΜΚΑ, ούτε σχολεία, ούτε εκπρόσωπος του ΟΗΕ στις επιτροπές ασύλου, ούτε όριο χρόνου στην κράτηση, ούτε αληθινό δικαίωμα προσφυγής. Και συνεχείς εξετάσεις χρηστής συμπεριφοράς, για να αποδεικνύουν σε κάθε Κύριο Μικροεξουσιάδη πόσο υποταγμένοι είναι. Αλλιώς, άουτ. Ή ουστ. Ευρώπη είναι εδώ. Δεν είναι παίξε-γέλασε.

Τι απομένει; Η προσπάθεια να «εκσυγχρονιστεί» το νόημα των επετείων, να συσχετιστεί με το παρόν έστω και με «συλλογισμούς» εξόφθαλμης αυθαιρεσίας ή και ελαφρότητας. Το παρελθόν, το ένα ή το άλλο μέγα Συμβάν, σύρεται βίαια στην κλίνη ενός Προκρούστη που παραδίδει μαθήματα Ιστορίας και μηρυκάζει πατερναλιστικές διδαχές, ενώ ο ίδιος είναι δραματικά και πεισματικά ανιστόρητος και τίποτε δεν έχει διδαχθεί από τον περασμένο χρόνο, ίσως και επειδή ουδέποτε τον επισκέφθηκε ως φιλόπονος και ανοιχτόμυαλος μελετητής. Οι κομματικοί συγγραφείς και οι λογογράφοι των αρχηγών τα ξέρουν όλα εξ επιφοιτήσεως. Είναι οι ιδιοκτήτες του Λόγου της Αληθείας. Ευτυχισμένοι άνθρωποι, δεν αμφιβάλλουν για τίποτε. Ο «εκσυγχρονισμός» του 1940 φαίνεται πανεύκολος – δανείζεσαι το ΟΧΙ και το συνάπτεις με οτιδήποτε. Και του 1821 η «επικαιροποίηση» δεν προκαλεί προβλήματα, δεν γεννάει ουσιαστικό προβληματισμό δηλαδή. Αλλά και χιλιετίες αν απέχουμε από κάποιο μέγα Συμβάν, θα ζορίσουμε τα πράγματα ώσπου να έρθουν στα μέτρα μας. Νά, όπως έγινε με τη μάχη των Θερμοπυλών και τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, που γιορτάζουμε τα 2.500 χρόνια τους με «σηματωρό και κήρυκα» την κ. Μαριάννα Βαρδινογιάννη, περίπου όπως θα γιορτάσουμε τα διακόσια χρόνια από την Επανάσταση με «σηματωρό και κήρυκα» την κ. Γιάννα Αγγελοπούλου. Τότε οι Ελληνες πολέμησαν τους Πέρσες, όχι πάντως όλοι οι Ελληνες, αφού ούτε σ’ εκείνη τη δεινή περίσταση ίσχυσε το στερεοτυπικά επαναλαμβανόμενο «όταν οι Ελληνες είναι ενωμένοι...»· ενωμένοι δεν ήταν ούτε το 1821 ούτε αμέσως μετά το ’40. Τώρα; Τώρα, είπε στο Ζάππειο ο πρωθυπουργός, στην έναρξη των εκδηλώσεων για τα 2.500 χρόνια, «οι προκλήσεις είναι διαφορετικές. Κύματα προσφύγων και οικονομικών μεταναστών πολιορκούν τις ευρωπαϊκές χώρες». Ατυχέστατος ο συσχετισμός, η εξομοίωση των εισβολέων Περσών με τους «πολιορκητές» πρόσφυγες. Δεν παραμοιάζουν με πολεμικά σκάφη οι σαπιόβαρκές τους.

Δεν είναι αποκλειστικό γνώρισμα των Ασιατών και των Αφρικανών η δολιότητα, όπως κηρύσσει η ψευδαίσθησή μας περί γονιδιακής φυλετικής ανωτερότητάς μας. Μπορεί να καυχιόμαστε ότι διακονούμε, μόνοι εμείς, τον πολιτισμό της ανοχής, δεν είναι όμως βέβαιο ότι θα συμφωνούσαν μαζί μας οι μετανάστες που εγκαταλείφθηκαν στα σύνορα Ελλάδας - Βουλγαρίας, απογυμνωμένοι από Βούλγαρους της ημετέρας ευρωπαϊκότητας μετέχοντες. Ποιοι ρεζιλεύτηκαν άραγε; Οι μετανάστες ή οι Βούλγαροι; Οι μετανάστες ή οι Δανοί –καθαρότατοι Ευρωπαίοι– που κατακρατούσαν τα κοσμήματα των προσφύγων;

Με πρόταση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, τη σύμφωνη γνώμη σχεδόν όλων των φορέων της πόλης και χωρίς αντιδράσεις από την ανάδοχο εταιρεία, είχε επιλεγεί να μείνει στη θέση του το μνημειακό σύνολο, τα 84 μέτρα της πρωτοβυζαντινής Εγνατίας, σαν ανοιχτό μουσείο μύησης στα Πρώιμα Βυζαντινά χρόνια, που θα το ζήλευε και η Κωνσταντινούπολη. Δεν είναι άραγε ένα σχολείο μνήμης και ομορφιάς τα εκθέματα που στεγάζει ο σταθμός του μετρό στο Μοναστηράκι, μαζί με ένα τμήμα της κοίτης του Ηριδανού; Μολαταύτα, στην πρόσφατη επίσημη ομιλία του στη Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης ο πρωθυπουργός αιφνιδίασε τους πάντες, αποκηρύσσοντας τη διατήρηση κατά χώραν και ανακοινώνοντας την επιστροφή στην απορριφθείσα μέθοδο της απόσπασης και επανατοποθέτησης, η οποία και σε χρόνο θα κοστίσει και σε χρήμα. Και επιπλέον θα εκθέσει σε σοβαρούς κινδύνους τις αρχαιότητες. Τόσο εύκολο είναι άραγε να διαλυθεί όχι ένα μνημείο, αλλά ένα τοπίο ολόκληρο, να μετακινηθεί και έπειτα να μεταφερθεί και πάλι στον τόπο όπου βρέθηκε, και όχι απλώς να επανατοποθετηθεί αλλά στην ουσία να ανακατασκευαστεί; Πόσο το σκέφτηκε ο κ. Κυριάκος Μητσοτάκης πριν καταλήξει στη λύση αυτή, άγνωστο. Γνωστό είναι ότι δεν συσκέφτηκε με κανέναν από τους εμπλεκομένους. Οι υφιστάμενοί του πάντως τον χειροκρότησαν ενθουσιωδώς. Λογικό. Οι κάμερες γράφουν, οι κομματάρχες και οι οπαδοί ελέγχουν. Αλλωστε, με τον ίδιο αυθόρμητο ενθουσιασμό θα τον χειροκροτούσαν κι αν έλεγε τα ακριβώς αντίθετα. Ετσι συνηθίζεται.

Ψυχή και καρδιά έχουν και οι Βραζιλιάνοι, και οι Τσέχοι, και οι Νεοζηλανδοί, και οι παίκτες που εκπροσωπούν το Λίχτενσταϊν ή τις Φερόες νήσους· όπου «ψυχή» η αγάπη για τη φανέλα, το πείσμα, ο αθλητικός εγωισμός, και το κυνήγι της προσωπικής διάκρισης βέβαια. Στο ρήμα «εκπροσωπούν» είναι το κουμπί. Οι αθλητές εκπροσωπούν τη χώρα τους στο άθλημά τους και για το άθλημά τους. Δεν είναι «γενικοί αντιπρόσωποι» του έθνους τους, για να θυμηθούμε έναν όρο της αγοράς. Η νίκη ή η ήττα τους είναι κατ’ αρχάς και εντέλει δική τους, όχι της πατρίδας τους. Ο πιθανός θρίαμβός τους δεν πιστοποιεί ότι στη χώρα τους κυκλοφορούν αποκλειστικώς ακμαία γονίδια, η δε ήττα τους δεν είναι τεκμήριο εθνικού μαρασμού. Τέτοιες υπερβολές και «παραναγνώσεις», το ξέρουμε, οδήγησαν σε πάμπολλες χώρες στο «εθνικό ντοπάρισμα», στην «υπέρ πατρίδος» χρήση αναβολικών.

Οι «Φρουροί του Δάσους» ηττήθηκαν. Οχι μόνο επειδή αρκετοί σκοτώθηκαν σ’ έναν πόλεμο εκ προοιμίου άνισο, αλλά και επειδή στη χώρα τους από τον Νοέμβριο του 2018 ηγεμονεύει κάποιος που καμαρώνει να τον αποκαλούν «Λοχαγό Αλυσοπρίονο»: ο ακροδεξιός Ζαΐρ Μεσσίας Μπολσονάρο. Μεσσίας είναι το ενδιάμεσο όνομά του, αλλά κάπως έτσι πρέπει να νιώθει, ένας Εκλεκτός, όπως το πρότυπό του, ο Ντόναλντ Τραμπ. Για τον Μπολσονάρο, οι φυλές του Αμαζονίου είναι «παράσιτα», οι Αφρικανοί μετανάστες «απόπατος», η κλιματική κρίση «μύθος» και οι Ευρωπαίοι πολιτικοί που (λένε ότι) ανησυχούν για την καταστροφή του Αμαζονίου «αποικιοκράτες». Οι μη κυβερνητικές οικολογικές οργανώσεις; «Μνησίκακοι που σκορπούν φωτιές επειδή η κυβέρνηση τους έκοψε τα κονδύλια». Αυτή την εξήγηση έδωσε ο μεσσιανίσκος για τις 80.000 πυρκαγιές στον Αμαζόνιο, διπλάσιες από του περυσινού Αυγούστου. Σίγουρα, αρκετές είναι φυσικές, ενταγμένες στους παμπάλαιους ρυθμούς της φύσης, και για μερικές φταίει η ξηρασία, για την οποία μάλλον δεν ευθύνεται μόνο η φύση. Οι υπόλοιπες όμως είναι έργο των χειρών των γαιοκτημόνων, που λύθηκαν εντελώς επί Μπολσονάρο· η «αναπτυξιακή» και παρασιτοκτόνα ρητορική του μεταφράζεται σε εντολή καταβρόχθισης του δάσους από τα βιομηχανικά λόμπι, που δούλεψαν υπερεντατικά για να τον ενθρονίσουν και πλέον απαιτούν την ανταμοιβή τους.

Ρωτάμε «έγκυρους κύκλους», «έμπειρες διπλωματικές πηγές», «καλά ενημερωμένα τραπεζικά στελέχη» και βέβαια το «στενό περιβάλλον» του ενός ή του άλλου πολιτικού. Από προχθές σε όλους αυτούς τους άκρως ενημερωμένους παράγοντες προστέθηκε η «Διάχυτη Πληροφόρηση». Την πρόσθεσε ο γραμματέας της Ν.Δ. Λευτέρης Αυγενάκης, συνεντευξιαζόμενος στον ΣΚΑΪ: «Υπάρχει ο φόβος και η αίσθηση, δεν νομίζω ότι θα γίνουν συντονισμένες ενέργειες από πλευράς ΣΥΡΙΖΑ, αλλά υπάρχει διάχυτη η πληροφόρηση, ότι κάποιοι είναι αποφασισμένοι ακόμα και να αλλοιώσουν τα εκλογικά αποτελέσματα». «Φόβος, Αίσθηση, Διάχυτη Πληροφόρηση». Αντικειμενικά πράγματα. Δημιουργούν μιαν εντύπωση επιστημονικότητας αρκετά πειστικότερη από την εντύπωση που θα προκαλούσες αν έλεγες «κάπου πήγα, κάποιον είδα, κάτι μου είπε να σας πω».

Μπορεί κανείς να είναι και άθεος και θρήσκος; Η απάντηση συναρτάται με τη σημασία που αποδίδει ο καθένας στους όρους θρησκευτικότητα και πίστη, κυρίως δε με το αν χρειάζεται ή όχι την ύπαρξη υπερφυσικού Δημιουργού για να αποδεχθεί ότι το σύμπαν έχει νόημα ότι, απλούστερα, η ίδια η ζωή, η δική μας και όλων των πλασμάτων, έχει νόημα και δεν είναι μια ουρανομήκης φάρσα, η σκιά του κενού.