Νίκος Παρασκευόπουλος

Ο φιλελευθερισμός μετά από αγώνες έχει δεχθεί ότι ο άνθρωπος (πρέπει να) είναι ελεύθερος να κάνει ο,τιδήποτε δεν βλάπτει ή δεν διακινδυνεύει  τρίτους. Έχει καθιερωθεί το λεγόμενο «δικαίωμα στη διαφορά»*: συμπεριφέρομαι οσοδήποτε διαφορετικά θέλω από τους άλλους αρκεί να μην τους προσβάλλω. Αυτό επιτάσσουν  η προστασία της αξιοπρέπειας ή του αυτοπροσδιορισμού (της αυτονομίας, κατά την Επιτροπή) και η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας.  Ο έρωτας μπορεί να βιώνεται ως  άσκηση ελευθερίας, αλλά αν η άλλη πλευρά δεν θέλει, παραμονεύει έγκλημα -ο  βιασμός. Αλήθεια, η κυκλοφορία ενός ανεμβολίαστου ανθρώπου εν μέσω πανδημίας είναι ακίνδυνη; Δεν έχουν όλοι δεχθεί, ζυγίζοντας τα δεδομένα, ότι ο κίνδυνος μετάδοσης είναι υπαρκτός  όσο η «ανοσία της αγέλης» καθυστερεί; Πρώτιστα  λοιπόν η στάση εκείνου  που καταφρονεί τον κίνδυνο των άλλων και αρνείται τον εμβολιασμό δεν φαίνεται   δικαιωματική, αφού δεν αποτελεί άσκηση δικαιώματος σε  μια  ακίνδυνη συμπεριφορά-διαφορά. Επίσης, δεν είναι  ηθική, όσο τουλάχιστον η ηθική συνδέεται με τη φιλαλληλία. Αυτή η διπλή αρνητική  κρίση  μάλιστα αφορά τον καθένα κι όχι μόνο τους εργαζόμενους στο πεδίο της περίθαλψης. Φυσικά, από τους κινδύνους μετάδοσης δεν φθάνουμε αυτόματα στη δικαίωση των  οποιωνδήποτε υποχρεωτικών μέτρων (πχ απειλή απόλυσης). Ο εξαναγκασμός του πολίτη, άμεσος ή έμμεσος,  αποτελεί ένα έσχατο μέσο παρέμβασης  του κράτους. Σωστά το Πόρισμα μετρά διάφορους παράγοντες, όπως το μέγεθος και την εγγύτητα του κινδύνου, το είδος του επαγγέλματος, προτάσσοντας  τους ήπιους τρόπους αντιμετώπισης, αποκλείοντας δυσανάλογα μέτρα κλπ.

Δεν ενδιαφέρονται άραγε η πανεπιστημιακή και η ευρύτερη κοινότητα για ακαδημαϊκή ελευθερία ή για ασφάλεια; Ούτε προβοκάτορες δεν τολμούν αυτό να το υποστηρίξουν. Ομως το θέμα δεν είναι το δέον, στα «πρέπει» όλοι συμφωνούν άνετα. Αν όχι όλοι, άλλωστε, οι συντριπτικά περισσότεροι επίσης συμφωνούν: Παιδεία με τον αστυνόμο εντός των αμφιθεάτρων και των γραφείων, όπως αντίστροφα με την εγκληματική βία και την απειλή παρούσες, είναι απλώς αδύνατη. Στον τρόπο είναι που κολλάμε, στις μεθόδους που αποκαλύπτουν πάντοτε την πραγματική κοινωνική δυναμική και τις προθέσεις. Σήμερα η ακαδημαϊκή ελευθερία δεν κινδυνεύει μόνο από παρεμβάσεις κρατικών οργάνων ή από οργανωμένες επιχειρήσεις εκφοβισμού, αλλά και από εκείνους τους ισχυρούς ιδιώτες που μέσω των χρηματοδοτήσεων προσπαθούν να χειραγωγούν την έρευνα. Η νεοφιλελεύθερη λιτότητα έχει πλήξει τη δημόσια επιχορήγηση της έρευνας, και ευτυχώς που υπάρχουν κάποιοι ανιδιοτελείς χορηγοί να αιμοδοτούν την προστασία του περιβάλλοντος ή βασικές και ωφέλιμες για όλους έρευνες ή την εύρεση π.χ. φθηνών φαρμάκων. Ανάμεσά τους όμως παρεισφρέουν και πλείστοι που κατευθύνουν σε εφαρμογές χρήσιμες για τα ανταγωνιστικά τους συμφέροντα. Η Παιδεία κινδυνεύει από όσους αντί να είναι ανοικτοί, προωθούν το κερδοφόρο και αποκλείουν το φθηνό και κοινωφελές ή ριζοσπαστικό. Εντέλει η ελευθερία, συνθήκη επιστημονικής σκέψης και παραγωγής, δεν διασφαλίζεται με απλουστευτικές αστυνομεύσεις και με δήθεν τεχνοκρατικές διαχειρίσεις. Με δυο λόγια: Η απελευθέρωση και η γνώση προϋποθέτουν μια σύνθετη προσπάθεια. Εξισωτική δυναμική και αγώνα απέναντι σε αγκυλώσεις βίαιες επιβολές και συμφέροντα. Αυτό είναι το ζητούμενο, από το οποίο αποπροσανατολίζουν –ή το χειρότερο απομακρύνουν– οι περί το άσυλο «τρύπες στο νερό».

Αν θα είχαν βρεθεί πριν τον Ιούλιο 2019 όπλα στη φυλακή, και μάλιστα με τη συχνότητα που ανακαλύπτονται σήμερα, τα καθεστωτικά Μέσα θα είχαν γεμίσει εντυπωσιακά πρωτοσέλιδα που θα κατακεραύνωναν την τότε κυβέρνηση. Οι ένοχοι της εισαγωγής των όπλων, όποιοι κι αν ήταν, θα ζωγραφίζονταν σαν παράγωγα της κυβερνητικής αδιαφορίας για την ασφάλεια – αν όχι της υπόθαλψης των ταραξιών από αριστερούς συνοδοιπόρους. Ομως τότε η πραγματική προσοχή ήταν περισσότερη και τα φαινόμενα πολύ λιγότερα. Οπως επίσης λιγότεροι ήταν οι θάνατοι, οι αυτοκτονίες και οι δολοφονίες μέσα στη φυλακή. Τώρα που τα περιστατικά περισσεύουν, κανείς δεν αναζητά κυβερνητικές ευθύνες για την εισαγωγή των όπλων και τη βία στους χώρους κράτησης. Κανείς βέβαια δεν έχει το θράσος να δηλώσει «φταίνε οι προηγούμενοι», αφού έχουν περάσει 14 μήνες από την αλλαγή φρουράς και από το δήθεν θαυματουργό πέρασμα των φυλακών στην αρμοδιότητα του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη. Αλλά με πολλή άνεση και επικοινωνιακή κάλυψη, οι ευθύνες αποσιωπώνται και οι υπεύθυνοι καμαρώνουν για τα ευρήματα της αβλεψίας τους. Φυσικά όλοι γνωρίζουν ότι κανείς από τους καμαρωτούς δεν είναι τυχαίος και ανίδεος. Το δέντρο της Ιστορίας βγάζει καρπούς.

Αν το αίτημα των βουλευτών ΝΔ και ΚΙΝΑΛ γινόταν δεκτό, στο μέλλον κανείς μάρτυς δεν θα βρισκόταν να καταθέτει με κρυμμένα χαρακτηριστικά. Ποιος δεν θα φοβόταν για την ασφάλειά του, με την απειλούμενη αποκάλυψη και την πιθανότατη εκδίκηση των εντός ή εκτός εισαγωγικών μαφιόζων; Πώς θα μπορούσε έτσι να καταπολεμηθεί το σοβαρό έγκλημα; (...) Ούτε η ελευθερία, λοιπόν, ούτε η ασφάλεια ενδιαφέρουν πραγματικά τη σημερινή κυβέρνηση. Κατ’ ακολουθία ούτε η δικαιοσύνη που τις υπηρετεί ως αξίες. Τότε όμως τί; Και γιατί; Αντικειμενικά στόχος της παραπάνω πολιτικής μπορεί να είναι μόνο η εμπέδωση και διαιώνιση μιας ολιγαρχίας χωρίς δικαιικά όρια. Αυτό επιβεβαιώνουν οι προσπάθειες χειραγώγησης (δίωξης, εκφοβισμού ή αντίστροφα προαγωγής) δικαστών και ιδίως εισαγγελέων, καθώς και οι διαρκείς υπενθυμίσεις της κυβερνητικής βούλησης ως προς την έκβαση επίδικων υποθέσεων. Εκτός όμως από το γενικό στόχο, διάφανοι πολιτικά είναι και οι ειδικότεροι. Η εκδικητικότητα όσων πολιτικών λαχτάρησαν με το σκάνδαλο Novartis έχει σ’ αυτό το σημείο δευτερεύουσα θέση. Το κύριο είναι ο παραδειγματισμός και ο εκφοβισμός του μέσου εισαγγελέα και του δικαστή ενώπιον μελλοντικών δικαστικών κρίσεων. Φθάνουμε έτσι στην τηλεγραφική απάντηση του παραπάνω ερωτήματος (γιατί;): ● Οι πολίτες, με τη νεοφιλελεύθερη πολιτική, την ανεργία και το νέο δανεισμό της χώρας, θα πιεστούν σκληρά. Οι διαδηλώσεις και οι λαϊκές συγκεντρώσεις θα έχουν συχνότητα και ένταση. Πολλές υποθέσεις θα φθάσουν στη δικαιοσύνη, κι αλίμονο αν ακολουθήσουν καταδίκες αστυνομικών για καταχρηστική καταστολή ή αθωώσεις διαδηλωτών! Οι δικαστές πρέπει να πάρουν το μήνυμα να είναι στοργικοί με το τον αυταρχισμό και βαρήκοοι με τις συνταγματικές επιταγές. ● Επίκεινται πλέον οι πρόσθετες οικονομικές εισροές από την Ευρώπη. Ο λαός θα πληρώσει με λιτότητα το νέο μεγάλο χρέος, αλλά εν τω μεταξύ η κυβέρνηση θα έχει το όφελος της διαχείρισης. Οι ευκαιρίες της θα είναι πλουσιοπάροχες: οι απευθείας αναθέσεις σε αρεστούς, οι λίστες προνομιούχων «δικαιούχων», τα μυστικά κονδύλια που εξαπλώνονται, θα αποτελέσουν εργαλεία ή στην καλύτερη περίπτωση συνθήκες διαφθοράς. Αλίμονο (και πάλι) αν η ανεξάρτητη δικαιοσύνη θα σπεύδει διαρκώς να ελέγχει, προκαλώντας φθορά στην κυβέρνηση και στα συμφέροντα που θα την στηρίζουν. Κυρίως γι’ αυτό σπεύδουν σήμερα και (προ)δικάζουν υπουργοί.

Σήμερα η διαδήλωση, αγαθό αναγνωρισμένο από Συντάγματα και Διεθνείς Συνθήκες –κατακτήσεις αγώνων και πολιτισμού– αντιμετωπίζει νέους δομικούς κινδύνους. Η πρόσφατη νομοθεσία της χώρας μας τρέπει το δικαίωμα-κανόνα σε εξαίρεση, θέτοντας αυστηρές προϋποθέσεις οργάνωσης και συμμετοχής που συνιστούν το γνωστό φαινόμενο του κρυφού εμποδίου. Πρόφαση της νομοθετικής παρέμβασης αποτελούν οι δυσκολίες της αγοράς στις μέρες και στους τόπους των πορειών ή συγκεντρώσεων. Το πρόσχημα ολοφάνερο, αφού σήμερα ιδίως είναι σαφές ότι η έλλειψη πελατείας στην αγορά δεν έχει ως αίτιο τις διαδηλώσεις αλλά την οικονομική κρίση. Κι ας μην αποσιωπήσουμε τον νέο συστημικό κίνδυνο. Η ανάπτυξη της εξ αποστάσεως εργασίας, εκπαίδευσης κ.λπ. λόγω τεχνικής εξέλιξης ή πανδημιών, προσέθεσε ένα νέο, αργόσυρτο αλλά πολύ απειλητικό, αντικίνητρο για τις μαζικές λαϊκές συγκεντρώσεις. Η δημοκρατία έγκαιρα πρέπει να εντάξει στα σύμβολά της τον άγνωστο διαδηλωτή.

Οποιος θέλει να θυμώσει τους μεν, αναφέρεται στην κυβέρνηση των «αρίστων». Οποιος τους δε, στο «ηθικό πλεονέκτημα της Αριστεράς». Πριν διανοηθούμε συμψηφισμούς, όμως, χρειάζεται να προσέξουμε τα γεγονότα. Το άρθρο δεν ισοπεδώνει, ίσα ίσα προσπαθεί να διακρίνει και να τονίσει μια υπεροχή. Υπάρχει, βέβαια, εδώ η παραλλαγή «θεσμικό» πλεονέκτημα αντί «ηθικού». Σημαντική η διαφορά: Οσα θα αναφερθούν προκύπτουν πάντως από γνωστά γεγονότα, καθόλου απόρρητα ή χρωματισμένα, που είναι δεκτικά απάντησης χωρίς ρευστές ηθικολογίες αλλά με επιχειρήματα. Αν υπάρχουν, βέβαια.

Οι απόψεις που θεωρούσαν ότι η απόκτηση της γνώσης είναι μια παθητική διαδικασία, όπου ο ένας μιλάει κι ο άλλος ακούει, είναι έωλες. Η γνώση είναι μια δυναμική σχέση. Εκτός από την οπτική και την ακουστική πρόσληψη χρειάζεται μάλιστα κάποτε και η κινητική. Χρειάζονται επίσης διάλογος και παρρησία για να αποκτηθεί. Η δημοκρατία το ’χε καταλάβει πριν από 2.500 χρόνια, οι μετανεωτερικοί ακόμη να το υποψιαστούν. Αν ο διάλογος ως μη αναμεταδόσιμος κ.λπ. θα περιορίζεται κατά το εξ αποστάσεως μάθημα, θα αναθεματίζουμε μετά τους μαθητές σαν ξύλα απελέκητα, ανίκανοι εμείς να αναγνωρίσουμε την ευθύνη και τον αυταρχισμό των δικών μας φαεινών μεθόδων. Ας περάσουμε και στην παρρησία τώρα. Πόση αυθορμησία και πόσο θάρρος θα έχει ένας μαθητής να πει κάτι που μπορεί να είναι «βλακεία»; Ο πραγματικά καλλιεργημένος άνθρωπος ξέρει ότι κι από το λάθος προκύπτει εφεύρεση, ο μέσος πολίτης όμως αυτολογοκρίνεται και προτιμά να σιωπά. Ο διάλογος προϋποθέτει ελευθερία και εμπιστοσύνη των συμμετεχόντων. Μέσα στο πλαίσιο μιας οικογένειας ή μιας αίθουσας, το παροδικό λάθος ξεπερνιέται και διορθώνεται. Μέσα σε ένα αμφιθέατρο, όπου π.χ. διδάσκονται οι Πολιτικές Επιστήμες, η άποψη λέγεται και ακούγεται επίσης χωρίς φόβο. Αν όμως καταγράφεται και ακούγεται από αόριστο αριθμό τρίτων, καθώς μάλιστα το μυστήριο της ψηφιακής επεξεργασίας δεν φοβίζει επίσημους και ανεπίσημους χάκερ, η σιωπή ξαναγίνεται χρυσός και η γνώση μονοπώλιο. Κρίμα τις κάμερες, εκτός κι αν είσαι ο προμηθευτής τους.

Μια οικογένεια σπεύδει πρώτα να φροντίζει τα πιο ευάλωτα μέλη της. Ανάλογα η ευρύτερη κοινωνία θα έπρεπε κατά προτεραιότητα να ασχολείται με όσους βρίσκονται στην πιο δύσκολη θέση. Να προωθήσει μέτρα διασποράς των μεταναστών που βρίσκονται σε κέντρα των νησιών, καθώς και θεσμούς σταθμισμένης αποσυμφόρησης των υπερκορεσμένων φυλακών. Κι αν ο ανθρωπισμός για τους κρατούντες σήμερα δεν αποτελεί υπολογίσιμο επιχείρημα, ας σκεφτούν το συμφέρον των «δικών τους»: Ο ανέλεγκτος συνωστισμός των στοιβαγμένων μεταναστών αργά ή γρήγορα θα μεταδίδεται στον περίγυρο. Και, παραδίπλα, οι κρατούμενοι, όταν φτάσει η κανονική ώρα της απόλυσής τους, θα αισθάνονται ότι τίποτε πια δεν τους συνδέει με την κοινωνία που τους στέρησε την στοιχειώδη ανθρώπινη μεταχείριση. Η αύξηση της εγκληματικής υποτροπής και αντίστοιχα η υπόσκαψη της ασφάλειας θα είναι η ευνόητη, προγραμματισμένη θαρρείς, συνέπεια.

Η αγορά στηρίζεται στον πελάτη, η δημοκρατία στην ψήφο, η Τεχνητή Νοημοσύνη στον αλγόριθμο, όχι στον άνθρωπο - μονάδα. Η δημοκρατία δηλαδή είναι ασύμβατη με ένα σύστημα που μονοπωλεί τη γνώση, παράγει και ασκεί την εξουσία. Στο καθεστώς αυτού του συστήματος οι προγραμματιστές και γενικά οι διαχειριστές των σέρβερς θα σχηματίσουν αναπόφευκτα μια ελίτ. Αν μάλιστα δημιουργηθεί ένα «Διαδίκτυο όλων των πραγμάτων», τότε ο συγκεντρωτισμός και η ολιγαρχία θα μπορούν να φθάσουν σε έναν παγκόσμιο ολοκληρωτισμό.