Μπάμπης Μιχάλης

Εκρηξη μεγατόνων θα προκαλέσει στις οικονομίες δεκάδων υπερχρεωμένων χωρών του αναπτυσσόμενου κόσμου το σφίξιμο της…

Ολοι φοβούνται αυτόν τον καιρό, αλλά ο φόβος του καθενός είναι διαφορετικός. Δεν μιλάμε για τον τρόμο που συνεχίζει να προκαλεί στην ανθρωπότητα η πορεία της πανδημίας, αλλά για τις ανησυχίες που τροφοδοτούν η εξωφρενική άνοδος του πληθωρισμού και οι ευρύτερες εξελίξεις στην ανακάμπτουσα παγκόσμια οικονομία. Οι μεγάλες αλυσίδες του λιανικού εμπορίου προειδοποίησαν έτσι πρόσφατα για ενδεχόμενες ελλείψεις αγαθών στα ράφια τους ενόψει του παγκόσμιου καταναλωτικού ντελίριου της Black Friday και των χριστουγεννιάτικων εορτών. Κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου μήπως ξεμείνουμε από… I-phones, κονσόλες παιχνιδιών και τηλεοράσεις... χιλίων τόσων ιντσών. Τα φτωχότερα νοικοκυριά από την πλευρά τους -που αποτελούν και την πλειονότητα την ανθρωπότητας- καίγονται για άλλα πράγματα. Η ακρίβεια ροκανίζει συνεχώς το πενιχρό τους εισόδημα κάνοντας τον βίο τους αβίωτο. Στη Βρετανία, 1,6 εκατομμύριο νοικοκυριά δήλωσαν πρόσφατα ότι θα αναγκαστούν αυτόν τον χειμώνα να επιλέξουν μεταξύ θέρμανσης και φαγητού. Στις ΗΠΑ, τα συσσίτια δεν επαρκούν για να γεμίσουν τα στομάχια των φτωχών. Η ακρίβεια εξαναγκάζει τις τράπεζες τροφίμων σε διανομή λιγότερων μερίδων στις φτωχές οικογένειες και τις φιλανθρωπικές οργανώσεις στη σίτιση λιγότερων πεινασμένων. Ο φόβος του πλουσιότερου ανθρώπου στον κόσμο, Ελον Μασκ, είναι όμως πολύ διαφορετικός. Η μεγαλύτερή του ανησυχία είναι μην αναγκαστεί να πληρώσει φέτος υψηλότερο φόρο. Επιχείρησε έτσι το περασμένο Σαββατοκύριακο να πιέσει την αμερικανική κυβέρνηση -που προωθεί τον νέο «φόρο των δισεκατομμυριούχων»- κινητοποιώντας εναντίον της την «κοινή γνώμη του Twitter». Ρώτησε τα 63 εκατομμύρια -«αλογομούρηδες» στην πλειονότητά τους- ακολούθους του αν πρέπει να πουλήσει το 10% των μετοχών του στην εταιρεία του Tesla για να πληρώσει τους φόρους του. Αυτοί του είπαν «πούλα». Αυτός πούλησε και η μετοχή βούτηξε. Και έχασε... 50 δισ. δολάρια σε ένα διήμερο. Ωστόσο τον Μασκ δεν τον καίει το δίλημμα φαγητό ή θέρμανση. Εχει αφάγωτα ακόμη 288 δισ. δολάρια.

Eνώ η ελληνική κυβέρνηση «πουλάει φούμαρα» στο ακροδεξιό της ακροατήριο, επιθεωρώντας φράχτες στον Εβρο και μοιράζοντας «πρόστιμα» 5.000 ευρώ σε θαλασσοδαρμένους πρόσφυγες, οι εξελίξεις που «τρέχουν» σε δύο μεγάλες οικονομίες της γηραιάς ηπείρου υποδεικνύουν ότι οι προσφυγικές ροές και ευρύτερα η μετακίνηση μεταναστευτικού εργατικού δυναμικού συνιστούν ένα πολύ πιο σύνθετο ζήτημα. Γερμανία και Βρετανία, για διαφορετικούς λόγους η καθεμία, καταγράφουν σοβαρή έλλειψη εργατικών χεριών αυτή τη στιγμή, παρότι στην επικράτειά τους υπάρχουν εκατομμύρια άνεργοι πολίτες και αυτό έχει άμεσες συνέπειες στη λειτουργία της οικονομίας τους. Και στις δύο, οι ξένοι -φθηνότεροι συνήθως- εργάτες αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της παραγωγικής διαδικασίας και, όπως φαίνεται, κλειδί για τη λύση του προβλήματός τους. Ο επικεφαλής του Ομοσπονδιακού Γραφείου Εργασίας της Γερμανίας, Ντέτλεφ Σέλε, ήταν ξεκάθαρος στη χθεσινή συνέντευξή του στη Suddeutsche Zeitung: «Χρειαζόμαστε 400.000 μετανάστες ετησίως, πολύ περισσότερους από όσους είχαμε ανάγκη τα τελευταία χρόνια». Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του, το εργατικό δυναμικό της μεγαλύτερης οικονομίας της Ευρώπης θα συρρικνωθεί φέτος κατά περίπου 150.000 εργαζόμενους, ενώ «τα επόμενα χρόνια θα είναι ακόμη πιο δραματικά». Κλειδί για την κάλυψη των κενών στην αγορά εργασίας, όπως είπε, είναι οι μετανάστες, η ροή των οποίων πέρυσι στη χώρα ήταν η χαμηλότερη των τελευταίων 10 ετών. Οι δηλώσεις του Σέλε προκάλεσαν τη μήνιν του βουλευτή του ακροδεξιού κόμματος Εναλλακτική Γερμανία, Ρενέ Σπρίνγκερ, ο οποίος τον αποκάλεσε «φερέφωνο των εταιρειών που επιδιώκουν με τη μετανάστευση να μειώσουν κι άλλο τους μισθούς».

Ο Τζεφ Μπέζος (Amazon) που ακολούθησε την περασμένη Τρίτη τα… χνάρια του Καραγκιόζη, ο Ρίτσαρντ Μπράνσον (Virgin) που πέταξε νωρίτερα και ο Ελον Μασκ (Tesla) που θέλει κι αυτός να εκτοξευθεί με ρουκέτα στο Διάστημα δεν προκαλούν ούτε γέλιο ούτε θαυμασμό, αλλά θυμό. Ενώ η ανθρωπότητα και συνολικά ο πλανήτης μαστίζονται από την πανδημία, την κλιματική αλλαγή, την ακραία οικονομική ανισότητα και την πείνα, οι τρεις δισεκατομμυριούχοι είπαν να βγουν μια βόλτα να δουν τα πράγματα από τη στρατόσφαιρα. Δεν πρόκειται για επίτευγμα, αλλά για αναισθησία, τρέλα, εγωισμό. Το εν λόγω «τρίο» και οι υπόλοιποι δισεκατομμυριούχοι του κόσμου αβγάτισαν τα πλούτη τους στη διάρκεια της πανδημίας. Οι Αμερικανοί δισεκατομμυριούχοι μόνο έγιναν κατά περίπου 1,8 τρισ. δολάρια πλουσιότεροι από την έναρξή της, ενώ το μονοπώλιο των μεγάλων φαρμακευτικών εταιρειών στα εμβόλια δημιούργησε 9 νέους δισεκατομμυριούχους. Ο πλουσιότερος άνθρωπος του κόσμου Τζεφ Μπέζος -που χάρη στο σαθρό φορολογικό καθεστώς πληρώνει εδώ και χρόνια ελάχιστο φόρο εισοδήματος- σχεδόν διπλασίασε την ατομική του περιουσία. Αν έβαζε το χέρι στην τσέπη -όχι πολύ βαθιά- θα είχε εμβολιαστεί όλος ο κόσμος και θα παρέμενε πλουσιότερος απ’ ό,τι πριν από την πανδημία. Προτίμησε να ξοδέψει 7,5 δισ. δολάρια για το ενδεκάλεπτο ταξίδι του στο Διάστημα. Σε αυτά τα 11 λεπτά τουλάχιστον 11 άνθρωποι πέθαναν από πείνα.

Η αυξανόμενη χρήση της τεχνολογίας αναγνώρισης προσώπου από τις τράπεζες και τις άλλες επιχειρήσεις προκαλεί ήδη τεράστιες αντιδράσεις. Την περασμένη εβδομάδα, μεταξύ άλλων, 25 ΜΚΟ κάλεσαν τις κυβερνήσεις να απαγορεύσουν τη χρήση της τονίζοντας ότι αυτή θέτει σε κίνδυνο την ιδιωτικότητα, στοχοποιεί περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες και επιβάλλει ως κοινωνικά αποδεκτή την παρεμβατική παρακολούθηση. Εκτός από το περιβάλλον Μεγάλου Αδελφού και τα σοβαρά ζητήματα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής και των ατομικών ελευθεριών που εγείρει, τεράστιοι κίνδυνοι υπάρχουν και από τις ενδεχόμενες δυσλειτουργίες των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης και τις διακρίσεις που μπορεί αυτές να τροφοδοτήσουν. Οι αλγόριθμοι αναγνώρισης προσώπου, που επεξεργάζονται τα βιομετρικά δεδομένα, εκτελούνται με βάση διαφορετικά δημογραφικά στοιχεία, με αποτέλεσμα οι διακρίσεις που έχουν εισχωρήσει σε αυτούς κατά την κατασκευή τους να ενισχύουν κοινωνικές προκαταλήψεις. Εχει διαπιστωθεί ότι ορισμένα προγράμματα υπολογιστικής όρασης είναι λιγότερο ακριβή στους έγχρωμους απ’ ό,τι στους λευκούς και αρκετές φορές οδηγούν σε λανθασμένα και άδικα αποτελέσματα. Οι λανθασμένες ταυτοποιήσεις οδηγούν με τη σειρά τους σε συλλήψεις αθώων από την αστυνομία, ενώ συνολικά υπάρχει δυσανάλογη χρήση των συστημάτων για τον έλεγχο των φτωχότερων κοινοτήτων και των μειονοτήτων.

Γκέιτς, Μπέζος, Μπάλμερ και άλλοι Αμερικανοί δισεκατομμυριούχοι, που ρητορικά τάσσονται υπέρ της υψηλότερης φορολόγησης του πλούτου, κάνουν... την πάπια στην πρόταση για φορολόγηση του μεγάλου πλούτου στην Ουάσινγκτον όπου φορολογούνται, που θα απέφερε στην Πολιτεία πρόσθετα ετήσια έσοδα 2,3 δισ. δολάρια. Αρκετοί δισεκατομμυριούχοι όπως ο Μπιλ Γκέιτς διαμηνύουν δημόσια εδώ και καιρό ότι είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν υψηλότερους φόρους προκειμένου να πληρωθεί ο λογαριασμός της πανδημίας αλλά και να μετριαστεί η τεράστια οικονομική ανισότητα. Ωστόσο, όταν μια νομοθετική διαδικασία για την υψηλότερη φορολόγησή τους ξεκίνησε στην Πολιτεία τους, αυτοί βουβάθηκαν μπαίνοντας σε περίοδο βαθιάς σιωπής.

O Τζορτζ Μπους (ο πρεσβύτερος) είχε παρομοιάσει τις θεωρίες των trickle down ecomics με οικονομικά… βουντού. Η περιβόητη ρήση αφορούσε τον ισχυρισμό των οικονομικών της προσφοράς και οικονομικής ατζέντας του Ρόναλντ Ρίγκαν (Reaganomics) ότι οι περικοπές της φορολογίας των πλουσίων θα τροφοδοτήσουν τόσο μεγάλη ανάπτυξη και τόσο υψηλά φορολογικά έσοδα που αυτά θα επαρκέσουν για τη χρηματοδότηση των απωλειών στα δημόσια ταμεία. Η μελέτη των Χόουπ και Λίμπεργκ δείχνει, ωστόσο, ότι επί πενήντα ολόκληρα χρόνια η εφαρμογή αυτής της θεωρίας και ο στενός της εναγκαλισμός από τις περισσότερες κυβερνήσεις της Δύσης δεν απέφεραν αυτά που υπόσχονταν. Η μείωση της φορολογίας των πλουσίων και των επιχειρήσεων δεν οδήγησε ούτε σε υψηλότερη ανάπτυξη ούτε σε υψηλότερα φορολογικά έσοδα ούτε σε μείωση της ανεργίας ούτε σε διάχυση της ευημερίας στη μεσαία τάξη και στα υπόλοιπα κοινωνικά στρώματα. «Με βάση την έρευνά μας, θα υποστηρίζαμε ότι η οικονομική λογική για τη διατήρηση των φόρων για τους πλούσιους σε χαμηλά επίπεδα είναι αδύναμη. Στην πραγματικότητα, αν κοιτάξουμε πίσω στην ιστορία, η περίοδος με τους υψηλότερους φόρους για τους πλούσιους -η περίοδος μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο- ήταν επίσης μια περίοδος με υψηλή οικονομική ανάπτυξη και χαμηλή ανεργία», τόνισε ο Λίμπεργκ μερικά εικοσιτετράωρα μετά τη δημοσίευση της μελέτης στo CBS MoneyWatch. Τα συμπεράσματα της μελέτης θα έπρεπε λογικά να αποτελούν χαρμόσυνο νέο για τις κυβερνήσεις που θα κληθούν σύντομα να κλείσουν τις μαύρες τρύπες που δημιούργησαν στα δημόσια οικονομικά οι εκτεταμένες δαπάνες για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Αν μη τι άλλο, τους ανάβει το πράσινο φως για να φορολογήσουν περισσότερο τους πλούσιους και να αυξήσουν τα φορολογικά τους έσοδα άφοβα, χωρίς να ανησυχούν για τυχόν επιπτώσεις στην οικονομία.

Η έκθεση υπογραμμίζει ότι η Κίνα και η Ανατολική Ασία ευρύτερα, παρότι χτυπήθηκαν νωρίτερα από την πανδημία, αποδείχθηκαν πιο επιδέξιες και αποτελεσματικές στη διαχείρισή της έναντι της Ευρώπης και της Αμερικής και αυτό θα λειτουργήσει προς όφελός τους τα επόμενα χρόνια. (...) Αναμένει ότι τόσο η Κίνα -το ΑΕΠ της οποίας προβλέπεται να αυξηθεί κατά 2% φέτος και κατά 5% το 2021- όσο και η Ινδία -που θα καταγράψει ύφεση 3% φέτος και ανάπτυξη 8% το 2021- θα επιτύχουν τις καλύτερες επιδόσεις απ’ όλες τις οικονομίες του κόσμου. Αντίθετα, τη μεγαλύτερη καθίζηση από τις μεγάλες οικονομίες του κόσμου αναμένεται ότι θα έχουν οι Ιταλία (-11%), Γερμανία (-8%), Βραζιλία (-8%) και Ισπανία (-8%). Για τις ΗΠΑ αναμένεται ύφεση -5% φέτος και στη συνέχεια μέτρια σχετικά ανάκαμψη +3% το 2021 και +1,9% το 2022. Το αμερικανικό ΑΕΠ δεν πρόκειται να αγγίξει τα προ κρίσης επίπεδα πριν από το 2023 ενώ ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης θα προσεγγίσει μεταξύ 2022 και 2024 το 1,9% και στη συνέχεια θα επιβραδυνθεί στο 1,6%. Η Κίνα αντίθετα αναμένεται να καταγράψει από το 2021 ώς το 2025 μέσο ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 5,7% και εν συνεχεία, από το 2026 έως το 2030, 4,5%. Η διαφορετική δυναμική θα οδηγήσει την κινεζική οικονομία ταχύτερα στην κορυφή της παγκόσμιας κατάταξης, το 2028 αντί για το 2033 που ήταν η προηγούμενη εκτίμηση του CEBR, και τις ΗΠΑ στη δεύτερη θέση. Ο μέσος Κινέζος όμως θα συνεχίσει -με βάση το κατά κεφαλήν εισόδημα- να είναι φτωχότερος σε σχέση με τον μέσο Αμερικανό, καθώς ο πληθυσμός της Κίνας είναι 4πλάσιος του αντίστοιχου των ΗΠΑ. Η άλλη μεγάλη οικονομία της ηπειρωτικής Ασίας, η Ινδία, που πέρυσι ξεπέρασε τη Βρετανία και έγινε η 5η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, θα οπισθοχωρήσει εξαιτίας των επιπτώσεων της πανδημίας. Ωστόσο ώς το τέλος της δεκαετίας θα είναι η 3η μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη, καθώς θα ξεπεράσει ξανά τη Βρετανία (2024) αλλά και τις Γερμανία (2027) και Ιαπωνία (2030).

Η πανδημία του κορονοϊού και οι αλλαγές που επιφέρει στην παραγωγική διαδικασία μεγεθύνουν ακόμη περισσότερο τις μεγάλες αντιθέσεις που βιώσαμε τα τελευταία χρόνια. Νωρίτερα αυτήν την εβδομάδα, το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός προέβλεψε ότι σε 5 χρόνια από σήμερα οι μισές δουλειές θα πραγματοποιούνται από ρομπότ και μηχανές καθώς όλο και περισσότερες μεγάλες επιχειρήσεις αρπάζουν την ευκαιρία που τους προσέφεραν τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης για να εφαρμόσουν τα επιτεύγματα της τεχνητής νοημοσύνης και να μειώσουν το εργασιακό κόστος. Ερευνα της McKisney αποκάλυψε προχθές ότι πάνω από τις μισές μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις της Ευρώπης κινδυνεύουν να βάλουν λουκέτο ώς τον επόμενο Σεπτέμβριο αν κάτι δεν αλλάξει προς το καλύτερο, οδηγώντας πάνω από 50 εκατομμύρια Ευρωπαίους εκτός αγοράς εργασίας. Το ΔΝΤ προειδοποίησε την προηγούμενη εβδομάδα ότι η πανδημία μπορεί να βυθίσει φέτος περισσότερους από 90 εκατ. ανθρώπους στην ακραία φτώχεια και την πείνα. Tην ίδια στιγμή, όμως, μια πολύ μικρή μερίδα της ανθρωπότητας βιώνει την κρίση ως επενδυτική ευκαιρία και αβγατίζει τον πλούτο της σαν να μην έχει συμβεί τίποτα, συνεισφέροντας όλο και λιγότερα στα κοινά. Για πρώτη φορά εδώ και έναν αιώνα οι 400 πλουσιότερες οικογένειες των ΗΠΑ φορολογούνται με συντελεστή χαμηλότερο από αυτόν της μεσαίας τάξης. Η κυβέρνηση Τραμπ αλλά και οι υπόλοιπες κυβερνήσεις του κόσμου -που έχουν στην πλειονότητά τους παραδοθεί στα ισχυρά οικονομικά συμφέροντα των ελίτ- φέρουν σημαντικές ευθύνες γι’ αυτήν την πορεία, την οποία και δεν δείχνουν διατεθειμένες να ανακόψουν. Αντίθετα, τεντώνουν όλο και πιο πολύ το σχοινί, ενισχύοντας απροκάλυπτα το άνοιγμα της ψαλίδας και την ανισότητα, πριμοδοτώντας τον διαχωρισμό και οδηγώντας με μαθηματική ακρίβεια τις κοινωνίες στη βία, στη σύγκρουση, στο φόβο... Πού αλήθεια τελειώνει αυτός εφιάλτης; Θα καταφέρει η ανθρωπότητα να ξεφύγει από αυτή την παγίδα;

Σύμφωνα με πρόσφατο δημοσίευμα των Times, κορυφαίοι σύμβουλοι του Λευκού Οίκου είχαν εκφράσει τις ανησυχίες τους για την πορεία του κορονοϊού, στις 24 Φεβρουαρίου, σε ιδιωτικές τους συναντήσεις με μέλη του διοικητικού συμβουλίου του γνωστού συντηρητικού think tank Hoover Institute. Μεταξύ αυτών και ο επικεφαλής οικονομικός σύμβουλος του Λευκού Οίκου Λάρι Κάντλοου. Συγκεκριμένα ο Κάντλοου, ενώ ώρες νωρίτερα καθησύχαζε μέσω του CNBC τον κόσμο και δεν συντρέχει κανένας κίνδυνος εξάπλωσης του ιού, στα μέλη του Hoover είπε ότι κάτι τέτοιο ίσχυε μέχρι τώρα, αλλά πλέον κυβέρνηση δεν γνωρίζει ποια θα μπορούσε να είναι η εξέλιξη της επιδημίας. Η πληροφορία αυτή αποδείχτηκε χρυσάφι για τους λύκους των αγορών και τα λοιπά αρπακτικά που μυρίζονται κέρδη στην υποτιμητική κερδοσκοπία. Το μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Hoover και σύμβουλος hedge fund Γουίλιαμ Κάλαναν έσπευσε άμεσα να κοινοποιήσει την πληροφορία που είχε από τον Κάντλοου με email στον μεγιστάνα των hedge funds Ντέιβιντ Τέπερ της Appaloosa Management, τους υπαλλήλους του και τουλάχιστον έναν πελάτη του. Η πληροφορία πέρασε σε τουλάχιστον δύο άλλους εξωτερικούς επενδυτές που με τη σειρά τους τη μοιράστηκαν με άλλους. Μέσα σε 24 ώρες τουλάχιστον επτά επενδύτες σε 4 εταιρείες διαχείρισης κεφαλαίων είχαν ενημερωθεί για κάποια εκδοχή της πληροφορίας αυτής και έσπευσαν να αναπροσαρμόσουν τις θέσεις τους παίζοντας πλέον στην πτώση της αγοράς. Στις 26 Φεβρουαρίου ξεκίνησε το μεγάλο σορτάρισμα και οι τιμές των μετοχών άρχισαν να βυθίζονται σε μια συνεχή πτώση, η οποία διήρκεσε ένα μήνα. Σε αυτό το διάστημα, ο δείκτης υψηλής κεφαλαιοποίησης Dow Jones του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης έχασε πάνω από 10.000 μονάδες, βουτώντας από τα επίπεδα των 28.990 μονάδων (την Παρασκευή 21η Φεβρουαρίου)- στις 18,591 μονάδες (τη Δευτέρα της 23ης Μαρτίου). Η τεράστια πτώση έφερε πολλά λεφτά στην παραπάνω παρέα.