Δημήτρης Καρέλλας

Φινλανδία 2017-19, Οντάριο Καναδά 2018-19, Στόκτον Καλιφόρνιας 2019-20, Γκιεόνγκ Ν. Κορέας 2019-21. Ο κατάλογος με…

Στον ευρύ κατάλογο των δημοσιευμάτων για τον πόλεμο στην Ουκρανία που έχει φιλοξενήσει αυτό το…

Με τίτλο «Τοπικές Εμπειρίες με Παγκόσμια Σκέψη», πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα τριήμερο εκδηλώσεων (21-23 Σεπτεμβρίου) τις…

Ο Κ. ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΣ στη ΔΕΘ εισηγήθηκε το πρόγραμμα «πρώτο ένσημο» για την αντιμετώπιση της ανεργίας των νέων 18 έως 29 χωρίς προηγούμενη εργασιακή εμπειρία. Μετά τις αρχικές ασάφειες, η μπίλια έκατσε στην ενίσχυση των άνεργων νέων με 100 ευρώ μηνιαίως επί 6 μήνες προσαύξηση στον όποιο μισθό καταφέρουν να βρουν. Το ίδιο ποσόν δίνει και στους εργοδότες, με τη γνωστή παράκληση (sic) να στηρίξουν το πρόγραμμα. Χωρίς δικλίδες ασφαλείας υπέρ των νέων (λ.χ. τι θα γίνει μετά το εξάμηνο), χωρίς άλλες υποχρεώσεις για τους εργοδότες. Οι νεοεισερχόμενοι/ες στην αγορά εργασίας συνήθως αμείβονται με τον κατώτατο μισθό. Ταυτόχρονα, οι νέοι άνθρωποι είναι πιο «συγχρονισμένοι» με τις τρέχουσες απαραίτητες επαγγελματικές γνώσεις και μακράν ικανότεροι στην προσαρμογή σε ψηφιακές δεξιότητες που, μαζί με την όρεξη για δουλειά, διασκεδάζουν ή έστω περιορίζουν τους φόβους των εργοδοτών για μειωμένη παραγωγικότητα της εργασίας. Γνωρίζοντας τη γενική συμπεριφορά των εργοδοτών και τον ισχύοντα νόμο Χατζηδάκη, εάν το «πρώτο ένσημο» λειτουργήσει ως έχει θα πρέπει να αναμένουμε αντικατάσταση μεγαλύτερων σε ηλικία και «ακριβότερων» εργαζόμενων με δικαιούχους του προγράμματος κι όχι μόνο για 6 μήνες, με αμοιβές κοντά στον κατώτατο μισθό και χωρίς δυνατότητες για προστασία από συλλογικές συμβάσεις (τριετίες, επιδόματα κ.λπ.). Οποιαδήποτε κυβέρνηση δηλώνει ότι επιθυμεί να καταπολεμήσει την ανεργία, δεν έχει παρά να επιδιώξει τη μείωση του χρόνου εργασίας σε επίπεδα όπου οι θέσεις εργασίας να μπορεί να μοιραστούν σε όσους και όσες μπορούν να εργαστούν.

Το ΚΒΕ ή Βασικό Εισόδημα Ανευ Ορων ή απλώς Βασικό Εισόδημα, αναφέρεται σε μια τακτική, περιοδική καταβολή χρημάτων ατομικά σε κάθε άνθρωπο μιας επικράτειας, ανεξάρτητα από ηλικία, καταγωγή, ιθαγένεια, επαγγελματική κατάσταση, οικονομικούς πόρους κ.λπ. Και χωρίς τους συνήθεις όρους και τις προϋποθέσεις που συνοδεύουν τα σημερινά προγράμματα κοινωνικής αρωγής, όπως είναι η υποχρέωση για ενεργητική αναζήτηση θέσεων εργασίας ή για παροχή κοινωφελούς εργασίας. (i) Από τα παραπάνω, διαφαίνεται ότι το ΚΒΕ δεν είναι κάποιο σχήμα ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος ούτε και επίδομα ανεργίας, δεν υποκαθιστά τον βασικό μισθό και, εκτός αν είσαι ο κ. Πισσαρίδης και οι όμοιοί του, δεν προορίζεται να καταργήσει άλλες βασικές κοινωνικές παροχές. Στην πραγματικότητα, βρίσκεται λίγο πιο πέρα από τη «συνήθη» κοινωνική αλληλεγγύη και πολύ εγγύτερα σε ένα από τα θεμελιώδη δικαιώματα, αυτό της αξιοπρεπούς διαβίωσης, όπως προσπάθησε να το περιγράψει ειδικά το άρθρο 25 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του 1948. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Βασικού Εισοδήματος μπορούν να ανιχνευτούν τουλάχιστον από τον 15ο αιώνα και η κεντρική ιδέα είναι απλή: ο συνολικά παραγόμενος πλούτος, αποτέλεσμα μόχθου και διανοητικής προσπάθειας της συντριπτικής πλειονότητας της κοινωνίας, οφείλει να επιτρέπει σε όλες και όλους να έχουν πρόσβαση στα βασικά αγαθά. Και είναι φανερό πως όλα τα συστήματα, δημόσια και ιδιωτικά, που οικοδομήθηκαν ανά τους αιώνες για να υλοποιήσουν αυτή την ιδέα απέτυχαν, περισσότερο ή λιγότερο. Με αποκορύφωμα τη σημερινή κατάσταση με τις τεράστιες περιουσίες στα χέρια ενός μικρού ποσοστού πληθυσμού κάθε χώρας καθώς η νεοφιλελεύθερη κοινωνία του 1/3 φτωχών και αποκλεισμένων ανθρώπων στη Δύση τείνει να γίνει 1/2, ενώ στις άλλες χώρες τα πράγματα είναι ήδη εκεί και χειροτερεύουν. Ακούγονται ήδη οι καγχασμοί: «Σε κάθε άνθρωπο; Και στους εκατομμυριούχους;» Να μια εξαιρετική ευκαιρία να συζητήσουμε για την ακόμα πιο απλή ιδέα που λέγεται δίκαιο και διαφανές φορολογικό σύστημα που θα «βλέπει» τον πραγματικό, συνολικό πλούτο. Σε ένα τέτοιο σύστημα, οι πλούσιοι θα έπρεπε να χρεώνονται πολύ πολύ περισσότερα από όσα θα πιστώνονταν διά του ΚΒΕ. Εκτός κι αν η απόκρυψη πλούτου θεωρείται πια η μοναδική… κανονικότητα. Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΤΙΡΡΗΣΗ είναι σοβαρότερη: «Δηλαδή, όποιος/α θέλει θα ζει με το Βασικό Εισόδημα χωρίς να προσφέρει;». Κατ’ αρχάς, πρέπει επιτέλους να συμφωνήσουμε ότι το σημερινό επίπεδο του πλούτου των κοινωνιών είναι αποτέλεσμα της συνολικής παραγωγικής διαδικασίας μέχρι σήμερα και, επομένως, δεν σχετίζεται με την εργασία των σημερινών εργαζόμενων. Αρα, όλοι και όλες θα έπρεπε να έχουν πρόσβαση στον συσσωρευμένο πλούτο σε τεχνολογία, υποδομές, πολιτισμό – πράγμα που σημαίνει τη ριζική αναδιανομή του, ανεξαρτήτως αν κάποιος/α σήμερα εργάζεται ή όχι.

Οι πολιτικές συμμαχίες απαιτούν κόμματα. Και για λογαριασμό της Ριζοσπαστικής Αριστεράς που μπορεί να κληθεί να εφαρμόσει στην αρχή ένα πρόγραμμα παραδοσιακής σοσιαλδημοκρατίας (μη ξεχνάμε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ υποχρεώθηκε να εφαρμόσει ένα πρόγραμμα σοσιαλφιλελεύθερης κοπής), ένα κόμμα που κατ’ αρχάς δεν πρέπει να είναι σοσιαλδημοκρατικό. Και να εξηγήσουμε τι πραγματικά είναι ένα σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. Για τη σημερινή θλιβερή εικόνα της διεθνούς σοσιαλδημοκρατίας αυτό που επέδρασε καθοριστικά δεν ήταν η προώθηση κοινωνικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων, ούτε η προθυμία της να αντισταθεί στο φασισμό ή τις φασιστικές πρακτικές. Αυτό που την καθόρισε ήταν η, αρχικά ασυνείδητη και μετά τελείως συνειδητή, άρνηση της δυνατότητας υπέρβασης του καπιταλιστικού συστήματος. Η επιμονή σε μια πορεία που τη μετέτρεπε από παράγοντα αποσταθεροποίησης του συστήματος σε παράγοντα σταθεροποίησης του, ειδικά σε περιόδους κρίσεων. Μια αλλαγή που δεν ήρθε από το πουθενά, τουλάχιστον για όσους/ες δεν έχουν εγκαταλείψει την άποψη ότι το κοινωνικό καθορίζει τη συνείδηση. Η σταδιακή μεταστροφή των σοσιαλδημοκρατών κομμάτων ολοκληρώθηκε μέσα από μια πορεία ενσωμάτωσης των στελεχών τους στις κανονικότητες των αστικών καθεστώτων. Η εργατική γραφειοκρατία στα συνδικάτα, οι διοικήσεις σε όλο και περισσότερους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης, οι διοικήσεις των κατά καιρούς κρατικοποιημένων / εθνικοποιημένων τομέων στη βιομηχανία ή και τις τράπεζες, άλλαξαν σε βάθος τη σύνθεση αυτών των κομμάτων. Από τη στρατολόγηση στελεχών προερχόμενων από τις μαζικές οργανώσεις του εργατικού κινήματος πέρασαν στα διευθυντικά στελέχη των δημόσιων ή μικτής ιδιοκτησίας νομικών προσώπων (ηλεκτρισμός, δημόσιες συγκοινωνίες, νοσοκομεία, ιδρύματα μελετών κ.α), στα οποία προστέθηκαν οι γραφειοκράτες/τεχνοκράτες του δημόσιου τομέα. Η βασική επιδίωξη όλων αυτών ήταν και είναι η εργασιακή ασφάλεια και η σύνταξη, η μισθολογική ασφάλεια με τις προαγωγές. Αυτό που προσέφεραν ήταν η "επαγγελματική επάρκεια" που, είναι αλήθεια, ήταν πολύ καλύτερη από εκείνη των στελεχών των αστικών κομμάτων. Ο μηχανισμός των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων προσέλκυε όλο και περισσότερες τέτοιες κατηγορίες ανθρώπων, με υλικά συμφέροντα διαφορετικά από την οργανωμένη, αλλά και την εκλογική βάση τους. Η διατήρηση των «προνομίων» αυτών των ανθρώπων εξαρτάται ουσιαστικά από την παραμονή του κόμματος σε θέσεις εξουσίας, κυβερνητικές ή άλλες. Έτσι, η θητεία σε διευθυντικές θέσεις στον κρατικό μηχανισμό ή τον ευρύτερο δημόσιο τομέα από υποτιθέμενο μέσο για ισχυροποίηση της οργάνωσης των εργαζόμενων μετατράπηκε σε αυτοσκοπό. Και εφόσον οι θέσεις εξουσίας εξαρτώνται από τις εκλογές, η εκλογική νίκη αντί παντός τιμήματος έγινε με τη σειρά της αυτοσκοπός. Η αναπόφευκτη κατάληξη μιας τέτοιας πορείας, το πραγματικό τίμημα, ήταν ο μετασχηματισμός της πολιτικής ζωής η οποία απο-ιδεολογικοποιήθηκε, μετατρέποντας την αντιπαράθεση επί προγραμμάτων και ιδεών σε «μάχες» ανάμεσα σε ηγέτες. Και η πεισματική παραμονή σε κυβερνητικές θέσεις ακόμα και σε περιόδους κρίσεων, δίχως αμφισβήτηση της κατεστημένης δομής εξουσίας, έφθασε μέχρι την εφαρμογή προγραμμάτων λιτότητας ενάντια στην ίδια την εκλογική βάση αυτών των κομμάτων - και άγρια καταστολή όταν η ίδια αυτή βάση, φυσιολογικά, αντιδρούσε. Και, για να κλείσει ο κύκλος, ολοένα και περισσότεροι «μεσαίοι», καμιά φορά και μεγάλοι, καπιταλιστές αποφάσισαν να ενταχθούν σε εκείνα τα σοσιαλδημοκρατικά σε κόμματα που είχαν κυβερνητικές προοπτικές, προκειμένου να αποκτήσουν όταν αυτά αναλάμβαναν την κυβέρνηση υπουργικά χαρτοφυλάκια, να διαχειρίζονται προγράμματα: ευκαιρία για μπίζνες. Ο κίνδυνος να επαναληφθούν κατά γράμμα αυτές οι δραματικές εξελίξεις και σε οποιοδήποτε άλλο κόμμα της Αριστεράς, μπορεί να αντιμετωπιστεί, χωρίς εξασφαλισμένη πάντα την επιτυχία, μόνο με μια σειρά κανόνων που θα επιτρέπουν τον έλεγχο του συνόλου των δραστηριοτήτων ενός κόμματος από το σύνολο των μελών του. Αυτό ισχύει ειδικά για ένα κόμμα της Ριζοσπαστικής Αριστεράς, που υποτίθεται ότι έχει εγγεγραμμένες στο DNA του τις ενστικτώδεις αντιγραφειοκρατικές συμπεριφορές των εργαζομένων και των κινημάτων τους. Κανόνες όπως ο έλεγχος της κοινοβουλευτικής ομάδας από το κεντρικό πολιτικό όργανο του κόμματος· η λογοδοσία των δημοτικών παρατάξεων (πλειοψηφικών ή μειοψηφικών) στη κεντρική κομματική οργάνωση του αντίστοιχου Δήμου‧ η τακτική εναλλαγή σε θέσεις πολιτικής ευθύνης‧ ο περιορισμός των συνεχών θητειών των βουλευτών, δημάρχων, συμβούλων, πολιτικών στελεχών‧ η συχνή επεξεργασία των κεντρικών πολιτικών κατευθύνσεων στα όργανα και στις οργανώσεις των μελών‧ η δυνατότητα αντιπαραθέσεων επί προγραμματικών και άλλων θεμάτων δια του οργανωμένου ελεύθερου διαλόγου, ο οποίος συνήθως υποβοηθείται από τη δημιουργία τάσεων ή ρευμάτων‧ η πιστή τήρηση αυτών των καταστατικών κανόνων‧ η σχεδιασμένη διαδικασία ανάδειξης στελεχών‧ η συνεχής προσπάθεια ιδεολογικής συναντίληψης που προϋποθέτει και σχέδιο επιμόρφωσης μελών και στελεχών. Και τέλος, η οικοδόμηση δικτύων αντικουλτούρας για την τόνωση των δεσμών συλλογικότητας, αλληλεγγύης, συλλογικής συνείδησης.

Η λογική του ΚΒΕ πρέπει να δοκιμαστεί. Η καθολικότητα και η άνευ κριτηρίων/όρων κάλυψη μπορεί να εφαρμοστεί σε μια ιδιαίτερου ενδιαφέροντος πληθυσμιακή ομάδα: τους νέους και τις νέες, άνω των 18 ετών που ολοκληρώνουν κάθε είδους σπουδές (δευτεροβάθμιας, τριτοβάθμιας, επαγγελματικής, τεχνολογικής εκπαίδευσης κ.λπ). Υπολογίζουμε τον ετήσιο αριθμό των νέων, από 19 έως και 25 ετών που κάθε χρόνο αποφοιτούν σε περίπου 150.000, εκ των οποίων περίπου 85.000 είναι πτυχιούχοι ανώτατης εκπαίδευσης, μαζί με τους κατόχους μεταπτυχιακών τίτλων σπουδών. Ένα επίδομα 400 ευρώ μηνιαίως θα συνέβαλε στην ψύχραιμη προσπάθεια εξεύρεσης μισθωτής εργασίας, την πιθανή προετοιμασία για μια συνεταιριστική δραστηριότητα, τη διερεύνηση της δυνατότητας έναρξης επαγγελματικής ή επιχειρηματικής δραστηριότητας, τη μερική συγκράτηση του brain drain, κυρίως δε στην επίδειξη ουσιαστικής κοινωνικής αλληλεγγύης στο πιο ελπιδοφόρο και ταυτόχρονα πιο χτυπημένο από τις αλλεπάλληλες κρίσεις τμήμα της ελληνικής κοινωνίας, που προσπαθεί να βρει τη θέση του στην αγορά εργασίας. Ο ετήσιος προϋπολογισμός ενός τέτοιου μέτρου υπολογίζεται στα 720 εκατομμύρια. Καθώς οποιαδήποτε περαιτέρω μείωση των δημόσιων επενδύσεων στα συστήματα κοινωνικής προστασίας προκειμένου να εξοικονομηθούν πόροι δεν είναι αποδεκτή, το ποσό θα μπορούσε να αναζητηθεί στην ισόποση τουλάχιστον μείωση των στρατιωτικών δαπανών. Και εν όψει του γεγονότος ότι η σημερινή κυβέρνηση Μητσοτάκη αυξάνει θεαματικά αυτές τις δαπάνες, μοιάζει αναπόφευκτη μια συζήτηση για τη φύση και την αναγκαιότητα τέτοιων αντικοινωνικών δαπανών.

Το Καθολικό Βασικό Εισόδημα δεν είναι απλώς ένα ακόμα πρόγραμμα κοινωνικής πρόνοιας, αφιερωμένο στην καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Έχει πάρει τη μορφή ιδέας, ενός είδος κλειδιού που θα ξεκλειδώσει σοβαρότατα ζητήματα όχι μόνο στην κοινωνική πολιτική αλλά και στη συγκρότηση των ίδιων των σύγχρονων κοινωνιών. Και μάλιστα με όλα τα ενδεχόμενα στο τραπέζι : αναδιανομή εισοδημάτων και δύναμης υπέρ των πολλών ή μέχρι και την πλήρη κατάργηση κοινωνικών κατακτήσεων δεκαετιών. Όπως κάθε ιδέα, όσο και αν αυτή αποτελεί αντικείμενο διαλόγου και σφοδρών αντιπαραθέσεων, πρέπει να μετατραπεί σε πραγματική πολιτική ή έστω δράσεις για να μπορεί να αποτιμηθεί, να γίνει αποδεκτή, ως έχει ή με τροποποιήσεις, ή να απορριφθεί – ίσως μέχρι την επόμενη φορά. Πολλά λοιπόν θα εξαρτηθούν από τα ποσά που θα διατεθούν για την εφαρμογή ενός ΚΒΕ, την πηγή χρηματοδότησης του και τις επιπτώσεις στις εφαρμοζόμενες γενικές πολιτικές από την υιοθέτηση του.

Ομάδες μελών που συγκροτούν μια πλατφόρμα κοινών πολιτικών απόψεων/προτάσεων (επιτέλους, φτάσαμε στην τάση) και την υποβάλουν ανοικτά στο σύνολο του κόμματος εν όψει ενός συνεδρίου είναι ο καλύτερος δυνατός τρόπος για αποφευχθεί ο κατακερματισμός απόψεων. Εξίσου καλό θα ήταν, εφόσον δεν υπάρξει σύγκλιση, η κάθε πλατφόρμα που θα τεθεί προς ψήφιση από τους/τις συνέδρους να εκλέξει αναλογικά με τις ψήφους της έναν αριθμό μελών στο ανώτερο όργανο. Ιδανικότερο θα ήταν η τάση να αυτοδιαλυθεί αμέσως μετά το τέλος του συνεδρίου και οι εκλεγέντες βάσει της πλατφόρμας της τάσης να συνεισφέρουν συνθετικά στην υλοποίηση των αποφάσεων της πλειοψηφίας η οποία συνηθέστατα συναποτελείται από διάφορες τάσεις. Υπάρχει κίνδυνος "σκλήρυνσης" των τάσεων και πολέμου μεταξύ τους; Φυσικά υπάρχει και διευκολύνεται πολύ από την ύπαρξη επαγγελματικών κομματικών στελεχών (και όχι μόνο τέτοιων -αλλά είναι ευρύτερη συζήτηση) που επιθυμούν τη διατήρηση του στάτους κβο εφόσον τους/τις περιλαμβάνει. Υπάρχει κίνδυνος μια τάση να επιλέξει την για κάποιο διάστημα δημόσια παρουσία ή και τη διαρκή δημόσια παρουσία (φτάσαμε και στις φράξιες), δημιουργώντας σύγχυση για τη "γραμμή του κόμματος"; Φυσικά υπάρχει. Αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι πως οι, για οποιοδήποτε λόγο, αποφασισμένοι/ες θα κάνουν ό,τι θεωρούν σωστό, είτε κρυφά είτε φανερά. Εναπόκειται στον πολιτικό οργανισμό να αποφασίσει αν προτιμάει έναν ανοιχτό διάλογο με κανόνες επί των διαφορών ή τη δηλητηριώδη ατμόσφαιρα των φημών, των συσκοτίσεων και των αποκλεισμών. Πρόκειται ξανά για θέμα αποτελεσματικότητας.