Βαγγέλης Καραμανωλάκης

Διαβάζοντας το βιβλίο της Γιούλης Κόκορη αισθάνθηκα να επανέρχεται στο μυαλό μου εκείνο το βασικό…

Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές δεν γνωρίζουμε αν η πανεπιστημιακή αστυνομία με συνοδεία…

Πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων, παρακολουθήσεις, δηλώσεις νομιμοφροσύνης η μετανοίας. Θα μπορούσα να απαριθμήσω και άλλα στοιχεία…

Το 1977 ο Παύλος Μπακογιάννης δημοσίευε μια μεγάλη σειρά άρθρων στο Βήμα με υπέρτιτλο «Για…

Ας ξεκινήσουμε από τα πιο απλά: Πρώτον. Έριξε το Πολυτεχνείο τη χούντα; Προφανώς όχι. Αλλά…

Πώς θα διαβάσει άραγε ένας αυριανός ιστορικός της εκπαίδευσης το νομοσχέδιο που κατέθεσε πριν λίγες…

Αντώνης Γιανακός «Η φύλακας του αρχείου», εκδόσεις Κέδρος, 2021 Τι δουλειά έχει ένας ιστορικός να…

Διακόσια χρόνια μετά την Επανάσταση του 1821 κι η ελληνική κοινωνία μοιάζει ακόμη να έχει την ανάγκη να ακουμπήσει σε όλα αυτά τα πρόσωπα που ξαναγύρισαν στις οθόνες μας την χρονιά αυτή. Κι ο Μπουκάλας μας θυμίζει ότι οι ήρωες, είναι χωμάτινοι, γεμάτοι λάσπες και βρωμιές στα ρούχα τους, γεμάτοι αντιφάσεις. Η λαϊκότητα του Καραϊσκάκη, είναι διάφορη από εκείνη του σεφερικού Μακρυγιάννη. Είναι ζυμωμένη με τον καιρό της, βγαλμένη μέσα από την ιστορική συνθήκη και την Επανάσταση. Είναι η ιστορία ενός ανθρώπου που μπήκε σε ένα ρυάκι που φούσκωσε και έγινε ποτάμι και παρέσυρε και εκείνον και όλους τους άλλους μακριά, όπου ο καθένας άντεξε να φτάσει, εκεί που μπόρεσε να πιαστεί. Ο Μπουκάλας θέλει να μας θυμίσει ότι πέρα από τους ανθρώπους, έχουν οι κοινωνίες την υποχρέωση να αναστοχάζονται και να κατανοούν, γιατί αλλιώς το τραγικό ερώτημα με το οποίο κλείνει το βιβλίο θα παραμένει επίκαιρο. Τι εκέρδισε, αναρωτιόταν ο Νικόλαος Κασομούλης για τον τραγικό θάνατο του Καραϊσκάκη. Αυτό το σπαρακτικό ερώτημα αφορά το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας, τις διαδρομές της μέσα στο χρόνο, το παρόν της. Όλα εκείνα δηλαδή για τα οποία μας μιλάει ο Παντελής ακόμη και σήμερα μέσα από την αρθρογραφία του, με αυτά τα μικρά κείμενα που είναι φάροι μέσα στην καθημερινότητα μας.

Η Επανάσταση του 1821 αποτέλεσε ένα κορυφαίο εθνικό και κοινωνικό γεγονός, μια αλληλουχία γεγονότων καλύτερα, που οδήγησαν στη δημιουργία του πρώτου εθνικού κράτους στην νοτιοανατολική Ευρώπη, εκεί όπου κυριαρχούσαν οι πολυεθνικές αυτοκρατορίες. Ο Αγώνας συνέβαλε καθοριστικά στην αλλαγή όχι μόνο κρατικών συνόρων αλλά και ιδεολογιών, νοοτροπιών και αντιλήψεων. Οι υπήκοοι μιας αυτοκρατορίας, μέσα από τον δικό τους αγώνα, μεταβλήθηκαν σε πολίτες ενός εθνικού κράτους. Ενός κράτους για το οποίο διεκδίκησαν φιλελεύθερους δημοκρατικούς θεσμούς. Οι επαναστάτες εμπνεύστηκαν από τα ιδανικά της Αμερικανικής και της Γαλλικής Επανάστασης, ενώ, την ίδια ώρα, ο αγώνας τους ενέπνευσε χιλιάδες άλλους πολίτες σε όλο τον κόσμο, που έσπευσαν να συμπαρασταθούν με πολλαπλούς τρόπους στην ελληνική εμπειρία. Τα αιτούμενα της Ελληνικής Επανάστασης, μιας νικηφόρας επανάστασης, δεν εγγράφονται απλώς σε σελίδες σκονισμένων βιβλίων Ιστορίας. Ενέπνευσαν και εμπνέουν, ιδιαίτερα σε μια κρίσιμη στιγμή ταλάντωσης ανάμεσα στο εθνικό και στο παγκόσμιο, σε μια περίοδο έντονων μετασχηματισμών και μεταβολών. Τα ιδανικά του Αγώνα, η ελευθερία, η συνταγματική νομιμότητα, η κρατική ανεξαρτησία, η δημοκρατία, η ισότητα, αποτέλεσαν και αποτελούν μείζονα αιτήματα για οποιαδήποτε πολιτική δύναμη διεκδικεί την αλλαγή του κόσμου, την τομή με το παρελθόν. Είναι δυνατόν τα αιτήματα αυτά να μην αφορούν τη σημερινή Αριστερά, είναι δυνατόν να μην εγγράφονται στις κληρονομιές ενός πολιτικού σχηματισμού που επαγγέλλεται μια δικαιότερη και δημοκρατικότερη κοινωνία; Με μια προϋπόθεση: να αναγνωρίζει τη συνθετότητα των ιστορικών γεγονότων και να μην καταφεύγει σε εύκολες «μυθοποιήσεις» και ανιστορικές αναλογίες και ηρωοποιήσεις.

Ο Ασδραχάς δεν πίστεψε ποτέ στον ιδεολογικό αναχωρητισμό, στην ευκολία της καταγγελίας των θεσμών, σε μια εξωθεσμική παρέμβαση που θα διατηρούσε την καθαρότητα των θέσεών του ή θα απέτρεπε τους συμβιβασμούς. Αντιθέτως, σε μια βαθύτατα πολιτική επιλογή και κουβαλώντας τη βιωματική εμπειρία του αποκλεισμού της ιστορικής αντίληψης που ο ίδιος έφερε για χρόνια από την κυρίαρχη ακαδημαϊκή ιστοριογραφία διεκδίκησε παραδειγματικά την εγκαθίδρυσή της πλέον μέσα από τους θεσμούς. Ο στόχος ήταν να μετακινήσει τα όρια, αυτά τα όρια που λειτούργησαν περιοριστικά, τα όρια που θύμιζε ο Φίλιππος Ηλιού, όταν τη στιγμή της ανακήρυξής του ως επίτιμου διδάκτορα στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης, μνημόνευε τη βιβλική ρήση, την τόσο προσφιλή στους Πατέρες: Μή μέταιρε όρια αιώνια, α έθεντο οι πατέρες σου. Αυτά τα όρια θέλησε να μετακινήσει ο Ασδραχάς και οι συνοδοιπόροι του, διεκδικώντας την ασέβεια ως βασικό χαρακτηριστικό της δράσης τους.