Συμπληρώνονται φέτος 100 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση, γεγονός που προκάλεσε πολλές εκδηλώσεις και επετειακά αφιερώματα, κυρίως από το χώρο της αριστεράς. Η Οκτωβριανή Επανάσταση είναι ένα γεγονός τεράστιας σημασίας για να μνημονεύεται μόνο από τους αριστερούς και τις αριστερές, άλλαξε το ρου της σύγχρονης ιστορίας και επηρέασε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, ανάμεσα τους και την τέχνη-κουλτούρα. Αυτό ήταν το αντικείμενο του διεθνούς συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε πραγματοποιήθηκε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο με τίτλο «Τέχνη και Ιδεολογία – 100 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση».
Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε στις 2 και 3 Νοεμβρίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο με οργανωτική επιτροπή τις Κατερίνα Αλεξιάδη, Ελένη-Έρση Μπάκου, Έλλη Παπαγρηγορίου, Μαρία Τσακίρη και Αλσένα Κοκαλάρι, απόφοιτες του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών «Πολιτιστική Διαχείριση» του τμήματος Επικοινωνίας Μέσων και Πολιτισμού του Πάντειου Πανεπιστήμιου, και την υποστήριξη του Ινστιτούτου «Νίκος Πουλαντζάς». Την Πέμπτη πριν την έναρξη των εργασιών προβλήθηκαν στον κινηματογράφο «Αλκυονίδα» οι ταινίες «Οκτώβρης» του Άιζενστάιν και «Μάνα» του Πουντόβκιν. με πρόλογο της καθηγήτριας του Παντείου, Μαρίας Παραδείση.
Στο συνέδριο έγιναν 30 περίπου εισηγήσεις, χωρισμένες σε 8 συνεδρίες, ενώ δόθηκαν και 4 κεντρικές ομιλίες από τις προσκεκλημένες καθηγήτριες Παναγιώτα Μήνη, Πηνελόπη Πετσίνη, Μαρία Τσαντσάνογλου και Μπρίτζετ Φάουλερ.
Οι τίτλοι των συνεδριών, με ομιλητές απ’ όλη την Ευρώπη, τη Ρωσία και την Τουρκία, αντανακλούν την ποικιλία των θεμάτων που αναλύθηκαν στις εργασίες του συνεδρίου: ιστορική μνήμη και αναπαραστάσεις του σοβιετικού παρελθόντος, επιρροή της σοβιετικής τέχνης σε άλλες χώρες, ζητήματα αισθητικής και κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις, μουσειακές πρακτικές κατά τη σοβιετική και μετασοβιετική περίοδο, επιρροές και επίδραση στην Ελλάδα, κινηματογράφος, νέα μέσα και πολιτική, πολιτιστική πολιτική και πολιτιστική παραγωγή και κατανάλωση, κυρίαρχη ιδεολογία και κινηματογράφος.
Η πορεία των ανησυχιών
Παρακολουθώντας κανείς το συνέδριο, παρακολουθούσε την πορεία από τη ρωσική πρωτοπορία των προεπαναστατικών και πρώτων επαναστατικών χρόνων, στην προλεταριακή κουλτούρα (proletkult) των πρώτων χρόνων, και από εκεί στην επικράτηση του σοβιετικού ρεαλισμού τα χρόνια της εδραίωσης του Στάλιν με τρόπο περίπου ανάλογο αυτού που ο Στάλιν επικράτησε και στο κόμμα. Μπορούσε, δηλαδή, να παρακολουθήσει τις ανησυχίες των μπολσεβίκων, αλλά και των καλλιτεχνών, προφανώς, που δραστηριοποιούνταν στις πρώτες δεκαετίες του σοσιαλιστικού εγχειρήματος μέσα από την ίδια την τέχνη αλλά και τους καλλιτεχνικούς θεσμούς. Μπορούσε να φτιαχτεί μια «γνήσια» προλεταριακή κουλτούρα και θα πάταγε κάπου ή θα ήταν εντελώς νέα; Η ρωσική πρωτοπορία και τα σύγχρονα ρεύματα εξέφραζαν τη σύγχρονη εποχή της μηχανής; Θα την καταλάβαιναν τα τεράστια αμόρφωτα στρώματα της ρωσικής υπαίθρου; Ποιος ήταν ο ρόλος της λαϊκής τέχνης; Θα μπορούσαν να ενσωματωθούν στοιχεία της πλούσιας έντεχνης ευρωπαϊκής παράδοσης ή έπρεπε η νέα προλεταριακή κουλτούρα να είναι αμόλυντη από τα δημιουργήματα των αστών; Μα δεν υπήρχαν και καλλιτέχνες που ήταν ικανοί να προωθήσουν τις ιδέες του σοσιαλισμού πριν την Οκτωβριανή Επανάσταση; Όλα αυτά τα ερωτήματα «απαντήθηκαν» επί Στάλιν με την επικράτηση του σοβιετικού ρεαλισμού ως επίσημης πολιτιστικής πολιτικής.
Στο συνέδριο αναδείχθηκε και ο τρόπος με τον οποίο πραγματοποιήθηκε η επικράτηση αυτή, αλλά και το ατελές του εγχειρήματος, καθώς η ίδια η τέχνη πάντα έχει τη δυνατότητα να θέτει ζητήματα με τρόπο που ξεφεύγουν από τους «κανόνες» σε μια πορεία όχι τόσο γραμμική όσο τα ερωτήματά μου παραπάνω. Επίσης, οι διάφορες αλλαγές στην πολιτική της μεταπολεμικής Σοβιετικής Ένωσης επανέφεραν από το σκοτάδι προηγούμενες περιόδους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι ταινίες για την οκτωβριανή επανάσταση στις οποίες αφαιρούνταν ή προσθέτονταν στοιχεία, αναλόγως την τρέχουσα πολιτική του κουμμουνιστικού κόμματος.
Ευρύτερα ζητήματα κουλτούρας, πολιτικής
Η τέχνη, προφανώς, δεν προσεγγίστηκε με το στενό της ορισμό, αλλά σε πολλές συνεδρίες τέθηκαν ευρύτερα ζητήματα κουλτούρας και πολιτικής, το γλωσσικό ζήτημα, ο ρόλος των μειονοτήτων στη νέα πατρίδα των εργατών, που στην πορεία «εκρωσίστηκε», ο θεσμός των φεστιβάλ νεολαίας, η σημασία της κολεκτιβοποίησης των καλλιτεχνικών θεσμών κοκ. Επίσης, από το συνέδριο διαγραφόταν το πανόραμα των επιρροών της Οκτωβριανής Επανάστασης απλωμένο στο χώρο, αλλά και στο χρόνο, φτάνοντας μέχρι το σήμερα. Το παράδειγμα των ΚΙΝΟ Pravda (βιντεο-εφημερίδα) και εν γένει των «ντοκιμαντέρ» του Τζίγκα Βερτόφ κυριολεκτικά έφτασε ως το σήμερα, μέσα από πειστικούς παραλληλισμούς με τις σύγχρονες μορφές της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας στην Ελλάδα (και εν γένει το δυτικό κόσμο) της κρίσης ή τους βιντεο-ακτιβιστές στην Τουρκία με αφορμή τα γεγονότα στο πάρκο Γκεζί της Κωνσταντινούπολης που οδήγησαν σε τεράστια καταστολή.
Πολιτική χωρίς «αγχωμένη» στράτευση
Εκατό χρόνια, λοιπόν, μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, σε μια ιστορική συγκυρία όπου επιχειρείται, και ως ένα βαθμό επιτυγχάνεται, το ξαναγράψιμο της ιστορίας και η εξίσωση κομμουνισμού και ναζισμού, έρχεται μια επιστημονική πρωτοβουλία από τα (ακαδημαϊκά) κάτω που προσπαθεί να φωτίσει τη σπουδαιότητα της Οκτωβριανής Επανάστασης, η οποία μπορεί στην πορεία του χρόνου να έχασε τον προωθητικό της ρόλο, προσφέρει, όμως, απλόχερα και ποικιλοτρόπως, υλικό για καλλιτεχνική δημιουργία1 και επιστημονική γνώση ακόμη και σήμερα, έμπνευση και πρότυπα για τη συλλογική δημιουργία, και επικοινωνεί με το σύγχρονο προβληματισμό περί «κοινών» κοκ.
Τέλος ένα ακόμα ενδιαφέρον ζήτημα που συνειδητοποιήσαμε εντονότερα σε αυτό το συνέδριο είναι ότι μέσω της έρευνας προκύπτουν νέα στοιχεία, αποκαθιστώντας τις «προσαρμογές» και αποκρύψεις της σταλινικής περιόδου και φωτίζονται νέες πτυχές, λιγότερο γνωστές ή και εντελώς άγνωστες. Η αριστερά πρέπει να βρει το ρόλο της, ενθαρρύνοντας και βοηθώντας τους νέους επιστήμονες να φωτίσουν αυτές τις πτυχές, ώστε μέσω της διαδικασίας αυτής να βοηθηθεί η ίδια τέχνη της εποχής μας να κάνει πολιτική, αποφεύγοντας τις παγίδες της «αγχωμένης» στράτευσης του σοβιετικού ρεαλισμού.
Οι εισηγήσεις των ομιλητών θα εκδοθούν
Σημειώσεις:
1. Με κρίσιμο κόμβο όπως αναδείχθηκε και από το συνέδριο το Μάη του 68 και εν γένει τις καλλιτεχνικές πρωτοπορίες του ’60 και ‘70.
Δημήτρης Κλαυδιανός
Πηγή: Η Εποχή
