Η κοινωνική οικονομία αργά, αλλά σταθερά, έρχεται στο προσκήνιο. Προς το παρόν περισσότερο ως ερώτημα και αγωνία μιας κοινωνίας χτυπημένης από την κρίση, που αναζητά λύσεις και διεξόδους στη βάση του συνεργατισμού και της αλληλεγγύης.
Οι ρίζες του συνεργατισμού και της αλληλέγγυας οικονομίας είναι βαθιές και φτάνουν πολύ πίσω στην ιστορία του ελληνικού λαού. Το πεδίο κάποτε υπήρξε ευρύτατο. Είναι περισσότερο γνωστός ο συνεργατισμός που αναπτύχθηκε στα Αμπελάκια, στις συντροφιές των χτιστάδων και των μαστόρων της πέτρας από τα Λαγκάδια και άλλες περιοχές της Ελλάδος, τα έργα των οποίων στέκονται ακόμη όρθια σε παραδοσιακούς οικισμούς, γιοφύρια, λιθόστρωτα, καλντερίμια. Μια μορφή συνεργατισμού επίσης υπήρχε σε παλαιότερες εποχές ως συνεταιρισμός πλοιοκτητών και ναυτοσύνης, μορφή που επέτρεψε την ανάπτυξη της ελληνικής ναυτιλίας σε δύσκολες εποχές. Ακόμη, υπάρχουν πλήθος ταμείων αλληλοβοηθείας, κατάλοιπο των ελλείψεων ή της απουσίας κρατικού συστήματος πρόνοιας.
Τις τελευταίες δεκαετίες, η ιδέα του συνεργατισμού και του συνεταιρίζεσθαι δέχτηκε αλλεπάλληλα χτυπήματα από φαινόμενα διαφθοράς, που οδήγησαν στην απαξίωση και στην κατάρρευση των αρχών και των σκοπών που πρέπει να διέπουν τη λειτουργία των συνεταιριστικών και αλληλέγγυων οργανώσεων. Ένα τεράστιο κοινωνικό κεφάλαιο απαξιώθηκε και μαζί απαξιώθηκαν και τελικά εκποιήθηκαν τεράστιες παραγωγικές επενδύσεις, που δημιουργήθηκαν με τον κόπο ολόκληρων γενιών, και κατασπαταλήθηκαν εθνικοί ή κοινοτικοί πόρων. Σε πολλές περιπτώσεις δεν χάθηκε μόνο το παραγωγικό κεφάλαιο, χάθηκε και άυλο κεφάλαιο, όπως πχ brand names ή οι δομές και οι τρόποι μετάδοσης της τοπικής τεχνογνωσίας και μαζί με όλα αυτά χιλιάδες θέσεις εργασίας.
Νέα πνοή
Ένα νέο ξεκίνημα επιχειρείται με το νέο νομοθέτημα, το νόμο 4430/2016, και την προσπάθεια να αποτυπωθούν σε αυτόν με ενάργεια οι αρχές και οι σκοποί της κοινωνικής οικονομίας. Τοποθετείται έτσι πάνω στις ορθές βάσεις η εκκίνηση ενός νέου συνεταιριστικού και συνεργατικού μοντέλου ανάπτυξης, που θα μπορέσει με δικτυώσεις και συνέργειες να ενώσει το κατακερματισμένο, λόγω νομοθεσίας, σημερινό τοπίο της συνεταιριστικής οικονομίας στην Ελλάδα και να συμβάλλει αποτελεσματικά στην παραγωγική ανασυγκρότηση, αποτελώντας έτσι επάξια τον τρίτο πυλώνα της οικονομίας, δίπλα στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα.
Για να αυξηθεί η λειτουργικότητα του νομοθετικού πλαισίου είναι αναγκαία η έκδοση των σχετικών ΚΥΑ (Κοινών Υπουργικών Αποφάσεων) και στη συνέχεια των εφαρμοστικών εγκυκλίων, μέσω των οποίων είναι εξοικειωμένοι οι μηχανισμοί των συναρμόδιων υπουργείων και φορέων να λειτουργούν, προσφέροντας με τη σειρά τους ένα συνεκτικό και ομογενές περιβάλλον λειτουργίας στα υφιστάμενα ή στα νέα μέλη του μητρώου κοινωνικής οικονομίας.
Επίσης, στον ενάμιση χρόνο που έχει περάσει από τον Οκτώβριο του 2016, που ψηφίστηκε ο νέος νόμος, έχει διαπιστωθεί η αναγκαιότητα κρίσιμων βελτιώσεων που χρήζουν άμεσης νομοθετικής παρέμβασης για να επιλυθούν ζητήματα που προέκυψαν, όπως πχ τα θέματα που αφορούν στο ασφαλιστικό καθεστώς των Συνεταιρισμών Εργαζομένων, ή θέματα που έχουν να κάνουν με το τέλος επιτηδεύματος. Αμφισημίες ως προς την ερμηνεία του νόμου ή της σχετικής ΥΑ που έχουν παρατηρηθεί, όπως πχ μεταξύ διαφορετικών ΔΟΥ, πρέπει να επιλυθούν.
Η κοινωνική οικονομία, αποτυπωμένη σε νούμερα με στοιχεία του 2015, αποτελεί το 0,0037% του ΑΕΠ και το σύνολο της συνεταιριστικής οικονομίας (αγροτικοί, καταναλωτικοί, προμηθευτικοί συνεταιρισμοί, μέλη του μητρώου κοινωνικής οικονομίας κ.α.) αποτελεί το 3,5% του ΑΕΠ. Αναμένονται νεότερα στατιστικά στοιχεία, για τα οποία εκτιμάται ότι δεν θα διαφοροποιήσουν την εικόνα. Ένα πολύ χρήσιμο στοιχείο, που δεν έχουμε δει δημοσιευμένο, είναι στατιστικά για τον αριθμό των εργαζομένων και τις μεταβολές από το 2012 μέχρι σήμερα.
Το ευρωπαϊκό παράδειγμα
Συγκριτικά παραθέτουμε μια σύντομη απεικόνιση της συνεταιριστικής οικονομίας της ΕΕ:
Συνολικά υπάρχουν 250.000 συνεταιρισμοί στην ΕΕ, οι οποίοι ανήκουν σε 163 εκατομμύρια πολίτες (το ένα τρίτο του πληθυσμού της ΕΕ) και απασχολούν 5,4 εκατομμύρια άτομα.
Οι συνεταιρισμοί κατέχουν σημαντικά μερίδια αγοράς στους παραγωγικούς τομείς των οικονομιών της ΕΕ:
Γεωργία: 83% στην Ολλανδία, 79% στη Φινλανδία, 55% στην Ιταλία και 50% στη Γαλλία.
Δασοκομία: 60% στη Σουηδία και 31% στη Φινλανδία.
Τραπεζική: 50% στη Γαλλία, 37% στην Κύπρο, 35% στη Φινλανδία, 31% στην Αυστρία και 21% στη Γερμανία.
Λιανικό εμπόριο: 36% στη Φινλανδία και 20% στη Σουηδία.
Φαρμακευτική και υγειονομική περίθαλψη: 21% στην Ισπανία και 18% στο Βέλγιο.
Μέτρα στήριξης
Οι φορείς κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας με επαρκή υποστήριξη θα μπορέσουν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη δημιουργία σταθερών θέσεων απασχόλησης και να συμβάλλουν στην ευημερία του πληθυσμού.
Επιτακτική ανάγκη η διαφύλαξη του νεαρού πεδίου της κοινωνικής οικονομίας από φαινόμενα προσομοίωσης της εφαρμογής των αρχών και των σκοπών της από επιχειρήσεις ή νομικές μορφές, που θα ήθελαν να επωφεληθούν προσωρινά από χρηματοδοτήσεις ή επιδοτήσεις που αφορούν το πεδίο, και είναι μάλλον βέβαιο ότι θα δελεάσουν και θα προσελκύσουν φορείς κακών πρακτικών του παρελθόντος.
Για τη διαφύλαξη, λοιπόν, την εύρυθμη λειτουργία και υγιή ανάπτυξη του χώρου της κοινωνικής οικονομίας και για να μην επαναληφθούν τα λάθη ή οι παρεκκλίσεις του παρελθόντος, απαιτείται η ουσιώδης πιστοποίηση των μελών του Μητρώου Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας και των προϊόντων και υπηρεσιών που παράγουν, μέσω της δημιουργίας Σήματος Κοινωνικής Επιχείρησης, βάσει συγκεκριμένων προδιαγραφών και η πιστοποίηση των φορέων που τις πληρούν. Σε επόμενο βήμα μπορεί να υπάρξει η δημιουργία Σήματος, που θα αφορά προϊόντα και υπηρεσίες παραγόμενα στο πλαίσιο των αρχών της κοινωνικής οικονομίας.
Θεωρούμε πολύ σημαντική την ενεργό εμπλοκή του ΟΑΕΔ στο εγχείρημα της Κοινωνικής Οικονομίας για να υπάρχει άμεση διασύνδεση του ζητήματος της ανεργίας ανά κλάδο και των πολιτικών που θα πρέπει να εκπονηθούν βασιζόμενες σε όλα τα διαθέσιμα εργαλεία, στατιστικά δεδομένα, εξειδικευμένα προγράμματα κλπ
Η επιδέξια χρήση του εργαλείου της κοινωνικής οικονομίας και η αξιοποίηση του κοινωνικού κεφαλαίου που είναι ανενεργό, δίνει τη δυνατότητα μίας γρήγορης και υγιούς οικονομικής ανάπτυξης, βασισμένη σε νέα δεδομένα και νέες ιδέες.
Αθηνά Λιαπίκου, Μάρκος Χαρίτος
Πηγή: Η Εποχή
