Αναμφίβολα χρειαζόμαστε μια πολιτική αλλαγή. Σίγουρα όμως χρειαζόμαστε και μια αλλαγή στο επίπεδο της κοινωνίας, ώστε να μπορεί να στηριχθεί μια διαφορετική πορεία. Η παρακμή της χώρας δεν αφορά μόνο τους θεσμούς της ή τη φτωχοποίηση της κοινωνίας· ακουμπά κάθε πτυχή της ζωής μας. Η κουλτούρα, οι νοοτροπίες, οι αξίες, οι (αν)ικανότητες των πολιτών προσδιορίζουν το βάθος και την έκταση που μπορεί να λάβει μια πολιτική αλλαγή.
Συνηθίζουμε να λέμε για πολλά πράγματα ότι «είναι θέμα παιδείας». Το ζήτημα αυτό μας παραπέμπει στο εκπαιδευτικό σύστημα και στους τρόπους με τους οποίους αυτό προετοιμάζει τους νέους ανθρώπους. Στις μέρες μας φαίνεται πως το σχολείο έχει χάσει την πρωτοκαθεδρία του στη διαμόρφωση των νέων πολιτών, αφού νέες πηγές γνώσεων και ερεθισμάτων διεκδικούν ολοένα και ηγεμονικότερα την προσοχή των παιδιών. Αυτά δε τα τελευταία μόλις ενηλικιώνονται, εισέρχονται σε έναν κόσμο για τον οποίο το σχολείο έχει να πει όλο και λιγότερα. Για το λόγο αυτό, θεωρώ ότι η καθ’ ημάς Αριστερά οφείλει να αναβαθμίσει τον ρόλο της αγωγής του πολίτη και να της δώσει νέο και πιο πλούσιο περιεχόμενο.
Τα νέα δικαιώματα
Σήμερα, η πολιτική έχει εισβάλει στους βιόκοσμους και η καθημερινή ζωή έχει πολιτικοποιηθεί. Ως εκ τούτου, δεν πρέπει να περιορίζουμε την αγωγή του πολίτη στην εκμάθηση των βασικών πολιτικών δικαιωμάτων και των βασικών πολιτικών θεσμών. Τα δικαιώματα τα οποία διεκδικούν εδώ και δεκαετίες τα νέα κοινωνικά κινήματα πρέπει να ενταχθούν στη σχετική ύλη.
Εκτός από την ανακύκλωση (την κομποστοποίηση;) και τη σωστή συμπεριφορά στη φύση, στα πάρκα και στις παραλίες, που αποτελούν βασικά συστατικά στοιχεία της περιβαλλοντικής αγωγής, τα παιδιά θα έπρεπε να διδάσκονται πώς να κάνουν ελεύθερο κάμπινγκ, να ενημερώνονται για τα δικαιώματά τους ως καταναλωτές, αλλά και να περιορίζουν το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα σε κάθε τους ενέργεια.
Θα έπρεπε να διδάσκονται, εκτός από τις αξίες του αντιρατσισμού και του σεβασμού στους άλλους, την αξία της πολυπολιτισμικότητας και του πλουραλισμού όσον αφορά τον τρόπο ζωής.
Εκτός από την τυπική ισότητα, θα έπρεπε να μάθουν να σέβονται τις ευάλωτες ομάδες, να ενεργούν υπέρ της συμπερίληψης των αναπήρων, να αποφεύγουν τις προσβλητικές ή κακοποιητικές συμπεριφορές απέναντι στα άλλα φύλα, αλλά και να προστατεύουν τους εαυτούς τους από τέτοιες συμπεριφορές. Η μάτσο κουλτούρα, το body shaming, το bullying, θα έπρεπε να καταπολεμούνται πριν εμφανιστούν.
Εκτός από τη σεξουαλική αγωγή (που έχει εναποτεθεί στο διαδίκτυο), θα έπρεπε να υπάρχει μόνιμη μέριμνα για τον σεβασμό των έμφυλων ταυτοτήτων.
Εκτός από την αγάπη για τα ζώα, θα έπρεπε να ενημερώνονται για τις βασικές αρχές του αντισπισισμού και της vegan κουλτούρας.
Σε έναν κόσμο όπου η ευρεία χρήση των ψηφιακών μέσων και των κοινωνικών δικτύων θολώνει τη διάκριση ιδιωτικού και δημόσιου, τα παιδιά θα έπρεπε να μάθουν πώς να προστατεύουν την ιδιωτικότητα και τα προσωπικά τους δεδομένα.
Ομοίως, θα έπρεπε να είναι ενήμεροι/ες για τα πνευματικά δικαιώματα, και όχι μόνο από τη σκοπιά του free downloading.
Και άλλες βασικές γνώσεις
Τα παιδιά, πηγαίνοντας να σπουδάσουν, δεν γνωρίζουν πώς λειτουργεί η κεντρική θέρμανση, τι είναι τα κοινόχρηστα, σε τι αντιστοιχούν οι χρεώσεις της ΔΕΗ. Νομίζω ότι τέτοιες βασικές γνώσεις θα μπορούσαν να τις έχουν ήδη από το σχολείο. Το ίδιο θα έλεγα και για τις γνώσεις πρώτων βοηθειών ή τα σήματα του κώδικα οδικής κυκλοφορίας.
Θα εστιάσω, ωστόσο, σε κάποιες ικανότητες που πρέπει να έχουν οι πολίτες, προκειμένου να υποστηρίξουν μια ισχυρή κοινωνία πολιτών. Όπως έχει καταδείξει και η εμπειρία του πιο γνωστού ιστορικά πειραματικού σχολείου, του Summerhill, τα παιδιά μπορούν να μάθουν να εκτίθενται στον δημόσιο διάλογο, να συζητούν οργανωμένα και με κανόνες, και να λαμβάνουν συλλογικά αποφάσεις. Με τη σειρά μας, θα λέγαμε πως από αυτή κιόλας την ηλικία πρέπει τα άτομα να συνηθίζουν στην πρακτική του rotation, της εναλλαγής στις θέσεις ευθύνης, και να σέβονται τα δικαιώματα των μειοψηφούντων στις αποφάσεις αντί να αναδιπλασιάζουν μια οπαδική κουλτούρα. Με λίγα λόγια, τα μαθήματα της αγωγής του πολίτη θα έπρεπε να είναι workshops, όπου το ζητούμενο δεν είναι η απομνημόνευση, αλλά η άσκηση σε πραγματικές συνθήκες.
Θα μπορούσαν, επίσης, οι μαθητές, εκτός από το να απομνημονεύουν τα επίπεδα της διοίκησης, να πλοηγούν στις ψηφιακές πλατφόρμες του δημοσίου και να μαθαίνουν πώς να προμηθεύονται έγγραφα, πριν το μάθουν ως ενήλικες βλαστημώντας.
Ομοίως, χωρίς το σχολείο να παίρνει θέση, θα έπρεπε να δίνει την ευκαιρία στους μαθητές και τις μαθήτριες να επεξεργαστούν ζητήματα ανοιχτά για την κοινωνία, ζητήματα ιδεολογικά. Για παράδειγμα, ποια αγαθά πρέπει είναι δημόσια, ποια ιδιωτικά, ποια κοινά;
Τέλος, δεν είναι δυνατόν να μιλάμε για αγωγή του πολίτη που να μην αναλογίζεται ότι οι πληροφορίες που λαμβάνουν οι πολίτες προέρχονται όλο και περισσότερο από το διαδίκτυο, στο οποίο όλο και περισσότερο διασπείρονται fake news. Η διαμόρφωση, επομένως, των νέων πολιτών πρέπει να συμπεριλαμβάνει την εκμάθηση διασταύρωσης των πληροφοριών.
Συμπέρασμα
Το μάθημα της αγωγής του πολίτη πρέπει να είναι το πιο βασικό μάθημα του σχολείου, να έχει τις ανάλογες ώρες, να αφορά τα ζητήματα του σύγχρονου κόσμου και να γίνεται με τις πλέον σύγχρονες μεθόδους. Να προσπαθήσουμε να κερδίσουμε μια γενιά πολιτών, μαζί με το χαμένο κύρος του σχολείου.
Ο Δημήτρης Παπανικολόπουλος είναι διδάκτορας Πολιτικής Επιστήμης και ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
