Πώς φτάσαμε στη νίκη του Τραμπ;
Ούτε οι αιτίες ούτε οι επιπτώσεις πρέπει να υποτιμηθούν. Η νίκη του ήταν ένα πολύπλευρο φαινόμενο. Δεν υπάρχει ένα είδος ψηφοφόρων του, πολλοί αντι-Κλίντον τον ψήφισαν ακριβώς όπως πολλοί αντι-Τραμπ ψήφισαν την Κλίντον. Ήταν δύο από τους πιο απεχθείς υποψηφίους στην ιστορία των ΗΠΑ. Δεδομένου ότι ψήφισε σχεδόν το μισό των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων, τον Τραμπ υποστηρίζει λιγότερο από το 25% του εκλογικού σώματος. Είναι ένα τμήμα που κινητοποιήθηκε για μια ναρκισσιστική και αυταρχική προσωπικότητα, που η ρητορική της, ξενοφοβική, ρατσιστική, σεξιστική, εθνικιστική και αναληθής, βασίζεται στις υπεραπλουστευτικές απαντήσεις σε σύνθετα προβλήματα. Για τον Τραμπ υπάρχουν μόνο δύο, συχνά συνδεδεμένες, προσεγγίσεις σε όλα: η κυριαρχία, και το πώς θα επιτευχθεί μια καλύτερη συμφωνία. Ο Τραμπ και πολλοί από τους οπαδούς του απορρίπτουν την ανάγκη για την κοσμική, οικονομική, πολιτική ή ιστορική γνώση για διακυβέρνηση, για να μην αναφέρουμε την ανάγκη για ευγένεια, διαπραγμάτευση, συμβιβασμό και ευπρέπεια. Αυτή ήταν η βάση των ψηφοφόρων του. Σε μεγάλο βαθμό, αν και όχι αποκλειστικά, λευκοί, αρσενικοί, και αγράμματοι. Τον ψήφισε το 70% των λευκών χωρίς πτυχίο κολεγίου, το 53% των λευκών γυναικών και το 63% των λευκών ανδρών, συμπεριλαμβανομένων το 25% των Λατίνων (οι οποίοι όμως σκέφτονταν όπως οι ακαλλιέργητοι λευκοί). Έτσι, έχουμε να κάνουμε με μια τάξη που ψήφισε έναν λευκό αρσενικό, κάποιον που αγανακτεί για την απώλειά της οικονομικής και κοινωνικής εξουσίας, σε συνδυασμό με την πολιτική υπερηφάνεια της θέσης του, κατά τις τρεις τελευταίες δεκαετίες.
Ποια άλλα κοινά στοιχεία ταυτότητας έχουν οι ψηφοφόροι του;
Αυτό το ποσοστό έχει προκύψει μέσα από την νεοφιλελεύθερη καταστροφή των θέσεων εργασίας, των μισθών, των κοινωνικών υπηρεσιών και των συντάξεων, και αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ότι έχει μείνει πίσω εξαιτίας μιας φιλελεύθερης ατζέντας που προωθεί τους ιστορικά αποκλεισμένους (φυλετικές και σεξουαλικές μειονότητες, γυναίκες, κλπ), και ανέχεται τους νέους μετανάστες. Το σύνθημα του Τραμπ «Να κάνουμε την Αμερική πάλι μεγάλη», ήταν μια σχεδόν κωδικοποιημένη κραυγή για μια Αμερική των λευκών αρσενικών. Αυτοί οι θυμωμένοι ψηφοφόροι αισθάνθηκαν ευνουχισμένοι από τον φεμινισμό, από την ενδυνάμωση και την ένταξη των μειονοτήτων. Τώρα, είναι προφανές ότι ο Τραμπ δεν μπορεί και δεν θα κάνει πολλά για την εκλογική του βάση. Δεν θα φέρει πίσω τις θέσεις εργασίας για τους αμόρφωτους, δεν θα αναβιώσει το παλιό βιοτικό επίπεδο των περήφανων λευκών αρσενικών. Δεν θα ανατρέψει την παγκοσμιοποίηση, ούτε θα χτίσει ένα τείχος 1.500 μιλίων για να εμποδίσει τους μετανάστες από το Μεξικό και την Κεντρική Αμερική. Αλλά η ρητορική του τον εκτόξευσε στην προεδρία. Είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί, ότι Τραμπ παίζει μια νέα έκδοση του παλιού παιχνιδιού στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα: εξεγείρει τα αντιδραστικά συναισθήματα της βάσης τους μη κάνοντας τίποτα περισσότερο για αυτούς εκτός από το να χαϊδεύει τη φυλή, την τάξη και το φύλο τους. «Αφήστε τους να τρώνε τον λευκό αντρισμό τους», θα μπορούσε να είναι ο μανδύας της εκστρατείας του. Επένδυσε στο θυμό και την μνησικακία τους, χρησιμοποιώντας τους, για να συνεχίσει σε μια πορεία που οικονομικά θα ωφελούνται μόνο οι πλούσιοι. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο υποστηρίχτηκε από λευκούς ψηφοφόρους και της εργατικής τάξης και των πλουσίων.
Η δημοκρατία ως επιχείρηση
Κάτι που αναδείχτηκε έντονα σε αυτές τις εκλογές, είναι η κρίση της δημοκρατίας στις ΗΠΑ. Ποιες είναι οι σκέψεις σας σχετικά με αυτό;
Πράγματι, είμαστε σε μια κρίση της δημοκρατίας για ένα μεγάλο διάστημα. Η πλημμύρα των εταιρικών εκστρατειών με τα τεράστια χρηματικά ποσά και η νομοθεσία ελέγχου τους, γελοιοποιούν την έννοια της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, που πρέπει να είναι υπόλογη στους πολίτες. Αυτό είναι το αποτέλεσμα των τριών δεκαετιών απορυθμισμένης χρηματοδότησης των προεκλογικών εκστρατειών, που ξεκινάει από ένα Ανώτατο Δικαστήριο το οποίο κυριαρχείται από δικαστές που δεσμεύονται από τις νεοφιλελεύθερες ερμηνείες του Συντάγματος. Στη συνέχεια, έχουμε τον αποδεκατισμό της εκπαίδευσης με την απόσυρση της κρατικής υποστήριξης, ειδικά για την ποιοτική δημόσια τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ο νεοφιλελευθερισμός έχει μετατρέψει την εκπαίδευση σε ένα ιδιωτικό αγαθό, οι ιδιώτες επενδύουν σε αυτό με αποκλειστικό σκοπό την ενίσχυση της δικής τους μελλοντικής δύναμης, για να μην υπάρχουν στοχαστικοί, μορφωμένοι, και ικανοί πολίτες. Επίσης, υπάρχει η καταστροφή των ΜΜΕ: χωρίς ειδήσεις και αναλύσεις ανεξάρτητες και αμερόληπτες, δεν υπάρχει η δυνατότητα στους πολίτες να μάθουν να είναι δημοκρατικά συμμετέχοντες. Το Facebook και το Twitter δεν βοηθούν εδώ. Τέλος, ο νεοφιλελευθερισμός, ως μορφή πολιτικού λόγου, έχει μειώσει τη δημοκρατία σε ένα σύνολο εννοιών/νοημάτων που θα ήταν αγνώριστη σε μια οποιαδήποτε προηγούμενη γενιά στοχαστών. Η δημοκρατία, στην καλύτερη περίπτωση, γίνεται πλέον αντιληπτή ως μια επιχείρηση και μια αγορά, και όχι ως ένα πεδίο στο οποίο η πρακτική της λαϊκής κυριαρχίας ξεδιπλώνεται μέσα από τη διαβούλευση και την εκπροσώπηση. Άνθρωποι των επιχειρήσεων, χωρίς πολιτική εμπειρία, γνώση ή περιέργεια για τον κόσμο επέλεξαν τον Τραμπ για να παραμείνουν οι ΗΠΑ το πιο ισχυρό έθνος στη γη.
Σε πολλές χώρες, και όχι μόνο στις ΗΠΑ, παρατηρούμε μια μεγάλη αύξηση των ακραίων και λαϊκίστικων αντιλήψεων. Πώς συνδέεται αυτή με τον νεοφιλελευθερισμό και την κυριαρχία της οικονομίας πάνω στην πολιτική;
Ο νεοφιλελευθερισμός διέλυσε τις ανθρώπινες κοινότητες και ενίσχυσε τον ατομικισμό. Συγχρόνως, οι άνθρωποι αισθάνονται τεράστια αδυναμία απέναντι στο χρηματιστικό κεφάλαιο, αφού βλέπουν ότι ελέγχει την ανθρώπινη ύπαρξη. Ο συνδυασμός αυτός δημιουργεί μια λαϊκίστικη εξέγερση, όχι απαραίτητα δημοκρατική, ενάντια στην συγκεντρωμένη δύναμη και την εξουσία των ελίτ, ή στις επιπτώσεις αυτής της εξουσίας. Ο Τραμπ το κεφαλαιοποίησε όλο αυτό. Προφανώς, ο ίδιος είναι μέρος μιας ελίτ, αλλά επειδή δεν είναι μέρος του κόσμου της Ουάσιγκτον, προσποιείται ότι είναι αντισυστημικός. Πλέον, η χυδαιότητα, ο σεξισμός, ο ρατσισμός, η αδιαφορία του για τη γνώση και την εκπαίδευση, θα μπορούσε να τον κάνει να φαίνεται ως ένας «μέσος άνθρωπος», παρά τον τεράστιο πλούτο του. Η Κλίντον, κατά ειρωνεία της τύχης, εμφανίζεται ως το αντίθετο. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε επίσης, ότι οι εκλογές αυτές ξεκίνησαν με μια λαϊκίστικη εξέγερση από την αριστερά όσο και από τη δεξιά. Η εκστρατεία του Μπέρνι Σάντερς επικεντρώθηκε με τρόπο λαϊκίστικο στο Occupy. Ο λαϊκισμός πίσω από τον Σάντερς και τον Τραμπ είχε κάποιες επικαλύψεις. Ο Τραμπ, φυσικά, διοχέτευσε τη λαϊκίστικη αγανάκτηση σε αυταρχικές και νεοφασιστικές κατευθύνσεις. Ο Σάντερς, από την άλλη πλευρά, απεύθυνε έκκληση για έναν «εκδημοκρατισμό» σε όλα τα επίπεδα της διακυβέρνησης, από το εθνικό μέχρι το τοπικό. Έτσι, ο λαϊκισμός από μόνος του δεν είναι ούτε αυταρχικός, ούτε δημοκρατικός: πρόκειται για μια εξέγερση του λαού εναντίον μιας μορφής κανόνα ή δύναμης, και μπορεί να επεκταθεί σε αρκετές πιθανές κατευθύνσεις.
Ποια είναι σήμερα τα χαρακτηριστικά της αντίστασης των ανθρώπων απέναντι στο «σύστημα»; Βλέπετε ομοιότητες με άλλες εποχές, όπως για παράδειγμα με την εποχή του μεσοπολέμου, ή βρισκόμαστε μπροστά σε ένα νέο φαινόμενο;
Μοιάζει σαν να ζούμε σε μυθιστόρημα με μια τρομακτική ηχώ από το παρελθόν. Φυσικά υπάρχουν συσχετισμοί με την άνοδο του φασισμού τη δεκαετία του ‘20 και του ’30, με την αύξηση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας. Σήμερα, ο εθνικισμός εμφανίζεται ναρκισσιστικός, πεινασμένος για εξουσία και με ένα αυταρχικό πολιτικό πρόσωπο, ενώ οι απλοϊκές ερμηνείες για την πολιτική και την οικονομική κρίση συγκροτούν τη δύναμη των λαϊκιστών ηγετών. Υπάρχουν νέα χαρακτηριστικά στην εποχή μας: α) η παγκοσμιοποίηση των ροών στα πάντα (άνθρωποι, θρησκείες, κεφάλαια, αγαθά, ιδέες), από την οποία δεν υπάρχει επιστροφή, β) η τεράστια δύναμη του χρηματιστικού κεφαλαίου, γ) η μείωση της εθνικής κυριαρχίας των κρατών – εθνών που δεν έχουν τίποτα σταθερό/ασφαλές, και αναγκάζονται να διαμορφώνουν συνεχώς τα ίχνη τους, δ) οι εξαιρετικές τεχνολογίες των επικοινωνιών ε) και φυσικά, η αλλαγή του κλίματος. Επιπλέον, σήμερα υπάρχει η δυνατότητα ενός είδους τεχνοκρατικού και φασιστικού κανόνα μέσω της ειρήνευσης των πολιτών και της μείωσης του ανθρώπινου κεφαλαίου, ο οποίος δεν απαιτεί το αστυνομικό κράτος της Γερμανίας του Χίτλερ ή της Ιταλίας του Μουσολίνι. Οι σημερινές δημοκρατίες είναι ώριμες για ένα νέο είδος αντιδραστικής κυριαρχίας, δεν χρειάζονται έναν κινητοποιημένο λαό, αλλά ένα λαό αποσυντιθέμενο και κατευνασμένο. Αυτό δεν κάνει την κατάσταση λιγότερο επικίνδυνη, μόνο διαφορετική. Υπάρχει ανάγκη να σκεφτούμε προσεκτικά τις νέες διαμορφώσεις της εξουσίας και να οργανωθούμε διαφορετικά, και όχι με βάση την παλιά αντίληψη σχετικά με το φασισμό. Τι είδους είναι σήμερα ο λαϊκισμός, ποιες μορφές παίρνει ο αυταρχισμός, και ποιες είναι οι εναλλακτικές λύσεις τώρα;
Ερωτήματα για την αριστερά
Είναι προφανές ότι στις ΗΠΑ υπάρχει μια κρίση εκπροσώπησης, και ότι το παραδοσιακό κομματικό δίπολο δεν λειτουργεί για μεγάλα τμήματα της αμερικανικής κοινωνίας. Ποιες προοπτικές βλέπετε να υπάρχουν για την οικοδόμηση μιας προοδευτικής εναλλακτικής λύσης;
Αυτό είναι ένα τεράστιο και σημαντικό ζήτημα, που οι φιλελεύθεροι και όσοι βρίσκονται στα αριστερά τους πρέπει να ξεπεράσουν το σοκ τους και να το εξετάσουν. Τα δύο κόμματα βρίσκονται σε κρίση σχετικά με τον έλεγχό τους στο εκλογικό σώμα, ενώ οι υποψηφιότητές τους ήταν εξαιρετικά αδύναμες. Αλλά και η Αριστερά είναι επίσης σε κρίση. Πώς μπορεί να βγει από το κουκούλι της; Γιατί το Δημοκρατικό Κόμμα και η Αριστερά αγνόησαν τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες την λαϊκή βάση που στήριξε τον Τραμπ; Μπορούν και οι δύο να αποποιηθούν τα παλιά χαρακτηριστικά τους; Μάλλον όχι. Μπορεί να προκύψει ένα νέο κόμμα με σοβαρό τρόπο; Θα πρέπει να αρχίσει μια τέτοια προσπάθεια για να χτιστεί το νέο σε εθνικό επίπεδο, ή αυτό θα ξεκινήσει σε τοπικό επίπεδο; Μπορεί η κομματική πολιτική να είναι το μέλλον μας, ή οι νέες τεχνολογίες, η παγκοσμιοποίηση και οι αποσυντιθέμενοι εθνικοί πληθυσμοί μας οδηγούν στο παρελθόν; Θα έχουμε αρκετό χρόνο για να τα καταλάβουμε όλα αυτά πριν καταστραφεί ο πλανήτης; Αυτά, και πολλά άλλα συναφή ερωτήματα, είναι που κάνουν όλους να είναι τρομοκρατημένοι από την προεδρία του Τραμπ. Για αυτό, πρέπει τώρα να στραφούμε στο «μαζί».
Τη συνέντευξη πήρε ο Δημήτρης Γκιβίσης.
Πηγή: Η Εποχή
