Πώς οι κοινωνικές αναμονές ανέρχονται στο επίπεδο της συλλογικής δράσης;
Έχει διαπιστωθεί από πολλούς αναλυτές πως η έρευνα και βιβλιογραφία που την συνοδεύει συχνά διαμορφώνει υπερεξιδεικεύσεις που δεν επικοινωνούν με άλλα ερευνητικά πεδία που σαφώς συνδέονται και αλληλοεπηρεάζονται ή έχουν κοινά χαρακτηριστικά. Συγκεκριμένα, όπως διαπιστώνουν οι McAdam & Tarrow (2010: 532), ενώ «οι εκλογές και τα κοινωνικά κινήματα είναι οι δύο κύριες μορφές πολιτικής σύγκρουσης στα δημοκρατικά συστήματα», εντούτοις «λίγες μελέτες έχουν εξετάσει τον αντίκτυπο που έχει η συμπεριφορά διαμαρτυρίας των πολιτών στα εκλογικά αποτελέσματα». Κι απ’ την άλλη, οι Hutter, Kriesi & Lorenzini (2019: 322) αναφέρουν χαρακτηριστικά πως «οι μελετητές των κινημάτων και των κομμάτων συχνά αποτυγχάνουν να συμμετάσχουν σε έναν γόνιμο διάλογο για να κατανοήσουν μεγάλες διαδικασίες κοινωνικής και πολιτικής αλλαγής». Έτσι, οι παράλληλοι ακαδημαϊκοί μονόλογοι μεταξύ των μελετητών των κομμάτων, των κινημάτων και των εκλογών αναβάλουν ερευνητικές ωσμώσεις ισχυρής επεξηγηματικής εμβέλειας στο μέσο χρόνο.
Συγκρουσιακοί κύκλοι και αλλαγή εκλογικών καθεστώτων
Σε άρθρο που δημοσιεύσαμε με τον Νίκο Σερντεδάκι (2018: 325) προσπαθήσαμε να συσχετίσουμε τους συγκρουσιακούς κύκλους με τα εκλογικά και τα οικονομικά καθεστώτα που επικράτησαν στη μεταπολεμική Ελλάδα και διαπιστώσαμε «ότι σε μεγάλο βαθμό οι συγκρουσιακοί κύκλοι και οι θεμελιακές νοηματοδοτήσεις της συλλογικής δράσης (master frames) σωρευτικά στον χρόνο αποτέλεσαν μια από τις βασικές προϋποθέσεις για τη διαμόρφωση των προοπτικών άρθρωσης ενός εναλλακτικού προγράμματος συνολικής διακυβέρνησης και εν τέλει στην ολοκλήρωση των “εκλογικών κύκλων” και στην αλλαγή παραδείγματος». Διακρίναμε την επικράτηση δυο «εκλογικών καθεστώτων»1: εκείνου της Δεξιάς (1952-1981) κατά τη διάρκεια του οποίου ξεσπά ο συγκρουσιακός κύκλος της δεκαετίας του 1960, όπου στον πυρήνα του βρίσκουμε το αίτημα του κοινωνικού, πολιτικού και οικονομικού εκδημοκρατισμού της χώρας. Και το εκλογικό καθεστώς της κεντροαριστεράς (1981 – 2014) που έκλεισε με τον συγκρουσιακό κύκλο που ξεκίνησε από τον Δεκέμβρη του 2008 και έφτασε έως το 2015 και την εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ, με πολλαπλά αιτήματα για κοινωνική και περιβαλλοντική δικαιοσύνη, αλληλεγγύη, ισότητα και ελευθερία.
Σε σχέση με το δεύτερο εκλογικό καθεστώς, στο άρθρο που δημοσιεύθηκε στην Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης (Papanikolopoulos & Rongas 2020) εντοπίζαμε πως η αλλαγή του από το 2015 με την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ στη διακυβέρνηση δεν ήταν απλώς ή μόνο το αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης, της κρίσης πολιτικής εκπροσώπησης, της χαρισματικής ηγεσίας του Αλέξη Τσίπρα, της στρατηγικής ή του πολιτικού σχεδίου αυτού του κόμματος. Κατανοούσαμε πως όλα τα παραπάνω βρίσκονταν σε συνάφεια, σε ευθεία συνεπαγωγή με την κινηματική του δραστηριότητα, όπως αυτή αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια της αντιμνημονιακής καμπάνιας. Έτσι απονομιμοποιήθηκαν οι τότε πολιτικές ελίτ και εμπεδώθηκε σε ένα πλειοψηφικό μπλοκ πολιτών η πλαισίωση και δράση «ενάντια στη λιτότητα», εν είδη διαιρετικής τομής.
Προς ένα νέο εκλογικό καθεστώς;
Στα ως επί το πλείστον αχαρτογράφητα νερά μετά το 2015 προκαταρκτικά διαπιστώνουμε τα εξής: α) την ύφεση της συλλογικής δράσης σε όλη την επταετία 2015-2022, ιδιαιτέρως όμως κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ, β) τη διατήρηση του νέου δικομματισμού που προέκυψε έπειτα από το 2015 (με τον ΣΥΡΙΖΑ να εξασφαλίζει περίπου το 32%), ωστόσο σε χαμηλότερα ποσοστά απ’ ό,τι ο συναινετικός δικομματισμός πριν την κρίση, γ) την ανθεκτικότητα της ΝΔ ως πλειοψηφικού πόλου του νέου δικομματισμού έπειτα από το 2019, όπως δείχνουν όλες οι δημοσκοπήσεις τρία χρόνια μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης, δ) την περαιτέρω απονομιμοποίηση του πολιτικού συστήματος και τη συνέχιση της κρίσης πολιτικής εκπροσώπησης, όπως δείχνουν οι σχετικές έρευνες, που συνεπάγεται πως η θεσμική πολιτική δράση από μόνη της δεν αρκεί, δεν είναι κοινωνικά αξιοδοτημένη ως η μόνη θετική. Ο εντόπιος αυτός πολιτικός καμβάς συναρμόζεται με ζοφερές πινελιές από το διεθνές περιβάλλον∙ κλιματική, ενεργειακή, ενδεχομένως και επισιτιστική κρίση, βέβαιη επανεμφάνιση νέων πανδημιών στο εγγύς μέλλον, στασιμοπληθωρισμός, αύξηση ανισοτήτων εντός και μεταξύ των χωρών κι ο πόλεμος που ξανακαταγράφεται στην ημερήσια διάταξη της Δύσης.
Η προεκλογική συγκυρία αυτού του έτους, όποτε κι αν διεξαχθούν οι εκλογές, δεν επιτρέπει εύκολα στους προοδευτικούς πολιτικούς δρώντες να συλλογιστούν στο μέσο χρόνο και να εκπονήσουν την ανάλογη στρατηγική, εντούτοις είναι θεμελιώδες να μην το αμελήσουν. Η συσσωρευμένη κοινωνική δυσαρέσκεια από τη διακυβέρνηση της ΝΔ δεν είναι απαραίτητο πως θα φέρει τον ΣΥΡΙΖΑ νικητή των δεύτερων εκλογών. Είναι πιθανό να βρισκόμαστε στις απαρχές ενός νέου εκλογικού καθεστώτος με πυρήνα τη Δεξιά. Αυτό προκύπτει από τη δημοσκοπική ανθεκτικότητα της ΝΔ, την ειλικρινή ανάληψη της ευθύνης και την επακόλουθη προσπάθεια για ιδεολογική ηγεμονία αυτού του χώρου και τη συντριπτική επικοινωνιακή του υπεροπλία. Ισχυρίζομαι πως για να μη συμβεί αυτό η Αριστερά οφείλει να σκεφτεί ξανά τις αρετές της «εκλογικής συγκρουσιακότητας». Οι McAdam & Tarrow (2013: 328) την ορίζουν ως «εκείνο το σύνολο των επαναλαμβανόμενων διασυνδέσεων ανάμεσα στις εκλογές και τα κινήματα, οι οποίες αποφασιστικά διαμορφώνουν τόσο την κινηματική δυναμική όσο και τα εκλογικά αποτελέσματα».
Do it like «the squad»
Με αυτήν την έννοια, η συγκρουσιακή πολιτική των κοινωνικών κινημάτων ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για την ηγεμονική αναπαραγωγή του ΣΥΡΙΖΑ, παραμένει τώρα, και θα συνεχίζει να είναι αναγκαία μετά τις εκλογές ή και έπειτα από αρκετά χρόνια. Απαιτείται να επωάζει ή να διαμορφώνει τις συνθήκες έτσι ώστε οι κοινωνικές αναμονές να ανέρχονται στο επίπεδο της συλλογικής δράσης. Είναι ίσως η μόνη μεθοδολογία έτσι ώστε να εκπληρωθούν αλλά και να διαρκέσουν, όπως πικρά διαπιστώσαμε με το ξήλωμα δεκάδων προοδευτικών μεταρρυθμίσεων από την κυβέρνηση της ΝΔ μέσα σε λίγο μόλις καιρό. Η κινηματική ύφεση των επτά τελευταίων χρόνων έχει πολλαπλές αιτίες που δεν είναι δυνατόν να αναλυθούν εδώ. Συνιστά όμως πολιτική ευκαιρία για την ενεργοποίηση του μηχανισμού της καινοτομίας στις μορφές συλλογικής δράσης, σε αντιστοίχιση με τα νέα δεδομένα που προκύπτουν από τις έρευνες της πολιτικής συμπεριφοράς των νεαρότερων γενεών (Έτερον, Πουλαντζάς και ΕΚΚΕ). Δηλαδή δεν χρειάζεται και δεν πρέπει να γίνουν τα πράγματα «όπως παλιά».
Παράλληλα, οι κοινωνικές αναμονές, οι στοχεύσεις δηλαδή για αύξηση της κοινωνικής κινητοποίησης είναι γνωστές, τις συζητάμε κάθε μέρα: αλλαγή των εργασιακών συνθηκών υπέρ των εργαζόμενων, αύξηση της επικράτειας των δικαιωμάτων (π.χ. για τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα), φεμινιστική και οικολογική ανακατεύθυνση κοινωνίας και οικονομίας, ισχυρό δημόσιο πανεπιστήμιο, αποφασιστική ενίσχυση της δημόσιας υγείας. Ξεχωριστές και διαρκείς καμπάνιες που θα τρέχουν με αυτές τις θεματικές (όπως το κάνουν οι Αριστεροί Δημοκρατικοί στις ΗΠΑ, λόγου χάρη για τα 15 δολάρια ωρομίσθιο) είναι ικανές να αναζωογονήσουν τις ριζοσπαστικές αξίες και να δημιουργήσουν έναν ενάρετο διεκδικητικό κύκλο εντός του οποίου θα ήταν αδύνατον να δημιουργηθεί ένα εκλογικό καθεστώς με πυρήνα τη Δεξιά, αν οι εμπλεκόμενες αυθεντικά και με μεράκι επινοήσουν ζωηρά εκφραστικά μέσα, ευρύχωρες πολιτικές πλαισιώσεις και ευφάνταστα ρεπερτόρια δράσης.
Σημείωση:
1. Σερντεδάκις & Ρόγγας (2018: 307), αντλώντας από τους McAdam & Tarrow: «ως εκλογικά καθεστώτα ορίζονται εκείνες οι σχετικά μακροχρόνιες περίοδοι επικράτησης εκλογικών σχηματισμών, κομμάτων και κυβερνήσεων που αντιστοιχούνται προς τη μια ή την άλλη πλευρά του άξονα των πολιτικών τοποθετήσεων (δεξιά-αριστερά)».
Βιβλιογραφία
Ν. Σερντεδάκις & Β. Ρόγγας (2018), Συγκρουσιακοί κύκλοι, εκλογικά και οικονομικά καθεστώτα στη μεταπολεμική Ελλάδα: συμβολή σε μια σχεσιακή ανάλυση της μέσης διάρκειας, στο Γ. Ζαϊμάκης (επιμ.), Ερευνητικές διαδρομές στις κοινωνικές επιστήμες: θεωρητικές – μεθοδολογικές συμβολές και μελέτες περίπτωσης, Αθήνα: Εκδ. Πανεπιστημίου Κρήτης, σελ. 299-330
S. Hutter, H. Kriesi, J. Lorenzini (2019), Social movements interactions with political parties, στο D. Snow, S.A. Soule, H. Kriesi, & H. McCammon (επιμ.), The Blackwell companion to social movements, Oxford: Wiley, σελ. 322-337
D. McAdam & S. Tarrow (2010), Ballots and Barricades: On the Reciprocal Relationship Between Elections and Social Movements, στο Perspectives on Politics, τχ. 8(2), σελ.529-42
D. McAdam & S. Tarrow (2013), Social movements and elections: Toward a broader understanding of the political context of contention, στο: J. van Stekelenburg, C. Roggeband & B. Klandermans (επιμ.), The Future of Social Movement Research: Dynamics, Mechanisms, and Processes, Minneapolis: University of Minnesota Press, σελ. 325-346
D. Papanikolopoulos & V. Rongas (2020), SYRIZA’s electoral success as a movement effect (2010-2015), στο Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, τχ. 45, σελ. 181-203
Βασίλης Ρόγγας
