Υπάρχει ένας εξαιρετικά μοδάτος τρόπος ενασχόλησης με την οικολογία και τα συμπαρομαρτούντα αυτής, ιδιαιτέρως για τους νέους και τις νέες του δυτικού κόσμου. Πρόκειται για ατομικιστικά μοτίβα επιτέλεσης ενός οικολογικά ευαίσθητου εαυτού στα πεδία της τροφής, της ζωοφιλίας, των ρούχων και καλλυντικών, της φυσιολατρίας. Θα προσπαθήσω να δείξω πως ο ψυχισμός της εποχής μας, του ναρκισσισμού2 και της ευτυχιοκρατίας3, είναι η συνθήκη που επωάζει τις καταναλωτικές αυτές συμπεριφορές ανθρώπων και φιλτράρονται από τα social media. Κι αυτά υπό την υπόμνηση ότι μιλάμε κυρίως για μορφωμένους, αυθεντικά ευαίσθητους και εν δυνάμει ενημερωμένους πολίτες. Μια άλλη κουλτούρα μπορεί να επικρατήσει και δειλά – δειλά κάνει την εμφάνισή της.
«Go vegan. Who the fuck still eats meat?»4
Αν μπορούσαμε να μετρήσουμε την παραγωγή περιεχομένου από τους χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης υπέρ μιας μη κρεατοφαγικής διατροφής, τότε θα φτάναμε στο εσφαλμένο συμπέρασμα πως πάει, ο κόσμος πλέον έχει αλλάξει. Κι όμως όχι: η βιομηχανία κρέατος αξίζει περίπου ένα τρισ. τον χρόνο, με αυξητικές τάσεις, με πάνω από 350 εκατομμύρια τόνους κρέατος που σφαγιάζονται ανά έτος. Κι, ωστόσο, τα ράφια γεμίζουν με κάθε λογής vegan τροφές. Χιλιάδες εταιρείες τροφίμων, influencers, αγρότες, συσκευαστές κ.ο.κ. είναι μια αναδυόμενη vegan βιομηχανία με σκοπό το κέρδος, αλλά σε ηθικό περιτύλιγμα.
Τι κι αν ισχύει πως η διατροφή αυτή είναι συνήθως πιο υγιεινή; Πως τα προς σφαγή ζώα υποφέρουν σε όλη τους τη ζωή από την ακόρεστη ανάγκη μας για κρέας; Πως το μεθάνιο από τα βοοειδή συμβάλει πολύ στην κλιματική κρίση; Οι διαπιστώσεις του Glenn Alexander της Direct Action Everywhere, ενός διεθνούς δικτύου ακτιβιστών αποφασισμένων να βάλουν τέλος στην εκμετάλλευση και τη δολοφονία των ζώων, είναι δυστυχώς αληθινές: «Ο βιγκανισμός δεν είναι χωρίς σκληρότητα (cruelty-free) […] δεν προστατεύει τα αμέτρητα ποντίκια, φίδια, κουνέλια κ.λπ. που δηλητηριάστηκαν […] έτσι ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να μαζέψουν σιτηρά […] δεν σώζει […] υδρόβια ζώα που πεθαίνουν από την απορροή φυτοφαρμάκων […] δεν βελτιώνει τις συνθήκες των εκμεταλλευόμενων αγροτών […] δεν σταματά την εκμετάλλευση και την καταστροφή του περιβάλλοντος […] για χάρη του λαδιού, των πολύτιμων μετάλλων κ.λπ. που χρησιμοποιούν οι μη βίγκαν και οι βίγκαν. Ο βιγκανισμός δεν εμποδίζει καν ένα ζωντανό ζώο να βασανιστεί ή να σκοτωθεί»5.
Second–hand, eco–καλλυντικά και φυσιολατρία
Σε ένα άλλο πεδίο, μια έκφραση μοναδικότητας σε ό,τι αφορά τη φινέτσα, ένας ηθικός τρόπος κατανάλωσης με κοινωνική και πράσινη ευαισθησία, η υλοποίηση της οικολογικής προτροπής της επανάχρησης (το thrifting, η αγορά ρούχων από δεύτερο χέρι πχ), είναι φορές που συνδιαλέγονται με την αγορά ή αναπαλαίωση παλιών επίπλων, με την ανάδυση μιας ενάρετης, vintage αισθητικής τα τελευταία χρόνια.
Αυτά τα νέα γούστα κάνουν θραύση στους με οικονομική άνεση, μορφωμένους και εργασιακές προοπτικές νέους και νέες της Αμερικής και της Ευρώπης. Αγοράζουν πολλά, όσα και πριν έρθουν αυτές οι μόδες, απλώς τώρα είναι «ηθικό»: μπορείς να το κάνεις, αν το κάνεις βοηθάς. Τα eco–καλλυντικά και σε κάνουν όμορφο και κάνουν καλό στο περιβάλλον. Η φυσιολατρία που περιλαμβάνει παπούτσια, ρούχα, σκηνή, μπατόν, τζιπ, βενζίνη κ.ο.κ. είναι «εμπειρία» που το οφείλεις στον εαυτό σου να τη ζήσεις, απλώς πωλείται πανάκριβα.
Περάσαμε από την αδιαφοροποίητη μαζική παραγωγή στην customized, την εξατομικευμένη, ωστόσο πιο μαζική κατανάλωση, που συνεχίζει να κάνει κακό στον πλανήτη. Κάποτε ήταν ανάγκη τα ρούχα από δεύτερο χέρι, τώρα έγινε μόδα και οι χαμηλές τιμές εκτοξεύονται. Στα πλαίσια μιας ευτυχιοκρατίας και μιας υγιεινολογικής λατρείας καταναλώνουμε ακόμα και τη μη κατανάλωση!
Αυτή είναι η μινιμαλιστική κουλτούρα, το less is more. Μόνο που έχει απήχηση στου πιο υψηλού οικονομικού στάτους ανθρώπους, που δεν θα έμεναν ποτέ στο Πέραμα, δεν θα δούλευαν ποτέ ταμίες σε σουπερμάρκετ και –γενικά– δεν θα έκαναν τίποτα απ’ όσα κάνουν από ανάγκη αυτοί που ζούνε πράγματι με λιγότερα.
Το κλιματικό μας άγχος και η αλλαγή εστίασης
Κι όμως, οι νέοι και οι νέες με προοπτική, μόρφωση και οικονομική άνεση στην Ευρώπη και την Αμερική εμφορούνται από κλιματικό άγχος, όπως μας πληροφορούν οι έρευνες. «Μήπως είναι μια κωδική ονομασία αυτών που θέλουν να διατηρήσουν τον τρόπο ζωής τους ή να “γυρίσουν στην κανονικότητα”, στις ανέσεις των προνομίων τους; Η μεγαλύτερη υπαρξιακή κρίση των καιρών μας για εμάς τους δυτικούς αγνοεί εκείνους που τη βιώνουν εδώ και αιώνες», μας λέει η Sarah Jaquette Ray κι εδώ είναι το κλειδί6.
Η επιμέλεια εαυτού δια της κατανάλωσης δεν συνιστά λύση για την κλιματική κρίση. Όπως έγραφε ο πρόσφατα εκλιπών ψυχαναλυτής, Γεράσιμος Στεφανάτος, «ο ναρκισσισμός, όντας αγάπη του εαυτού επικεντρωμένη στην ίδια του την εικόνα, αντιτίθεται στο ρίσκο του σχεσιακού, όπως και στην αναγνώριση του συμβολικού χρέους που συνδέει το υποκείμενο με το ανθρώπινο σύνολο»7.
Το κλιματικό άγχος είναι εδώ και φέρνει συχνά την αίσθηση της ανημποριάς ή, χειρότερα, μεταβολίζεται σε λατρεία του τέλους του κόσμου. Δεν είναι υποκρισία, εμείς οι δυτικοί να λέμε στους αναπτυσσόμενους λαούς να μην φτάσουν στο επίπεδο της δικής μας κατανάλωσης, γιατί έτσι θα καταστραφεί ο πλανήτης, αλλά εμείς να συνεχίζουμε; Δεν είμαστε εξωφρενικοί να τους ζητάμε να καταστρέψουν τις οικονομίες τους που βασίζονται στο πετρέλαιο ή τον άνθρακα για χάρη της ακριβότερης πράσινης ενέργειας; Δεν είμαστε απατεώνες όταν την ίδια στιγμή πρέπει να δίνουμε μερτικό εμείς για τη μετάβαση αυτή, τελικά να τους πιστώνουμε το 1/10 απ’ αυτό που πρέπει; Δεν είμαστε εγωμανείς και νάρκισσοι όταν υψώνουμε ήδη τείχη στους πρόσφυγες που είναι απλώς ένα κλάσμα από τους δεκάδες εκατομμύρια κλιματικούς πρόσφυγες που θα θελήσουν να έρθουν σε ελάχιστα χρόνια, γιατί εμείς, οι δυτικοί, υπερθερμαίνουμε τον πλανήτη και ιδίως τις περιοχές τους;
Αν δεν τολμήσουμε να φανταστούμε κοινωνικές αλλαγές που θα πλήξουν τις δικές μας εταιρείες, τον δικό μας κραταιό καπιταλισμό, τον δικό μας τρόπο ζωής, τότε απλώς θα διακατεχόμαστε από κλιματικό άγχος. Οφείλουμε στον τρίτο κόσμο, στους από κάτω, στους ιθαγενείς, όλον μας τον πλούτο. Αν δεν τον μοιραστούμε, δεν θα έχουμε πλανήτη να ζήσουμε. Αν δεν κάνουμε ταξική πάλη υπέρ όλων αυτών, αν δεν είμαστε κόκκινοι, τότε δε μπορούμε να λέμε πως είμαστε πράσινοι. Αν «ψυχή και κοινωνία είναι αδιαχώριστες, μολονότι ριζικά μη αναγώγιμες η μία στην άλλη»8, και αν αυτό ισχύει ακόμα περισσότερο στον παγκοσμιοποιημένο μας κόσμο, τότε να φανταστούμε άλλους τρόπους μη διαχωρισμού τους από αυτούς που τώρα επιτελούμε. «Το καλό με τη νεότητα είναι πως δεν είσαι τυφλωμένος από τη “ρεάλ πολιτίκ” ούτε επιρρεπής στον συμβιβασμό», δήλωσε πρόσφατα η Γκρέτα Τούνμπεργκ και έβαλε καθήκοντα.
Σημειώσεις
Γαλλικό σύνθημα.
Κρίστοφερ Λας (2002), Η κουλτούρα του ναρκισσισμού, Αθήνα: Νησίδες.
Ε. Ιλούζ & Ε. Καμπανάζ (2020), Ευτυχιοκρατία. Πώς η βιομηχανία της ευτυχίας κυβερνά τη ζωή μας, Αθήνα: Πόλις.
Σε ελεύθερη μετάφραση: «Γίνε βίγκαν. Ποιος στο διάολο τρώει ακόμα κρέας;», συνθήματα στο Vegan Life Festival, που διεξήχθη στην Τεχνόπολη της Αθήνας 2 και 3 Οκτωβρίου.
G. Alexander (2015), Veganism is NOT Cruelty-Free, https://www.directactioneverywhere.com/…/2015-1-14…
S. J. Ray (2020), A field guide to climate anxiety how to keep your cool on a warming planet, Oakland: University of California Press.
Γ. Στεφανάτος (2009), Η αρρώστια της νιότης ή σύντομες σκέψεις για το έργο ποιήσεως εαυτού και κόσμου, Σύγχρονα θέματα, τχ. 106.
Γ. Στεφανάτος (2020), Για τη σχέση ψυχής-κοινωνίας και τη σωματικότητα των συναισθημάτων, συνέντευξη στο περιοδικό Kaboom.
Βασίλης Ρόγγας
Πηγή: Η Εποχή
