Προς το τέλος της ιστορίας του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, ο Τόλκιν βάζει να πολιορκείται η μεγάλη πόλη των ανθρώπων, χωρίς σοβαρή ελπίδα να σωθεί. Ο αρχηγός των πολιορκητών, πλησιάζοντας στα τείχη, λέει στους υπασπιστές του: «Φόβος. Η πόλη έχει γύρει πάνω του». Ο αρχηγός των πολιορκημένων, κατανοώντας τη ματαιότητα της όποιας αντίστασης, φωνάζει στους αξιωματικούς του: «Εγκαταλείψτε τα πόστα σας! Φύγετε, φύγετε για να σώσετε τις ζωές σας»! Όταν πριν λίγες μέρες παρουσίασε τα δυο κυρίαρχα συναισθήματα της κοινωνίας ο Δημήτρης Μαύρος της MRB (καταρχάς «φόβος» κι έπειτα «παραίτηση», δηλαδή άρση των προσδοκιών), αυτή είναι η πρώτη εικόνα που μου ήρθε στο μυαλό.
Μάλιστα, όπως τόνισε ο έμπειρος δημοσκόπος, τα λυπητερά αυτά συναισθήματα δεν επιδρούν αρνητικά ως προς την κυβέρνηση. Τουναντίον, μέρος της υποστήριξης που απολαμβάνει συνιστά πια μια περισσότερο «ενεργητική» και λιγότερο παθητική επιλογή. Γίνεται εδραίος ο «πολυκομματισμός με υπερκυρίαρχο το (κεντροδεξιό) κόμμα» για τον οποίο έκανε λόγο ο Νίκος Δεμερτζής αμέσως μετά τις τελευταίες εκλογές. Τούτου δοθέντος είναι ανάγκη να σταθούμε, όπως λέει και ο τίτλος του σημειώματος δανεισμένος από τον Αριστοτέλη∙ να στοχαστούμε στα σοβαρά κάμποσα, αν όχι όλα όσα κάνουμε και είμαστε.
Ισχυρίζομαι πως για να μην βιώσουμε μια «ιταλοποίηση» της ελληνικής αριστεράς, σε όποια από τις εκδοχές της, πρέπει να μπούμε στον κόπο ενός αυθεντικού ξεβολέματος από τρόπους σκέψης και δράσης που μας κληροδοτήθηκαν από άλλα οργανωτικά σχήματα, άλλες εποχές, άλλες αναλύσεις. Και τούτο γιατί η προϊούσα κατίσχυση των θλιμμένων παθών δεν είναι συγκυριακή, δεν αφορά μόνο την Ελλάδα∙ ο Francois Dubet στο νέο του βιβλίο θεωρεί πως αγκαλιάζει πνιχτά όσους και όσες ορίζουν εαυτούς ως χαμένους και χαμένες στο παιχνίδι των πολλαπλών ανταγωνισμών και ανισοτήτων. Τα θλιμμένα πάθη δεν συνιστούν πόρο για τις προοδευτικές πολιτικές και μας αφορά πολύ να τα μετουσιώσουμε σε αγωνιστικές στάσεις ζωής. Αυτό όμως δεν θα συμβεί με τους τρόπους που ως τώρα μεταχειριζόμαστε.
Αν τα παραπάνω αγγίζουν έστω και λίγη από την αλήθεια, θα σταθώ σε τρία σημεία κομβικά για κάθε πολιτική δραστηριότητα του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος: πώς οργανωνόμαστε, τι λέμε και τι κάνουμε.
Πώς οργανωνόμαστε
Σε ό,τι αφορά το πρώτο, τις οργανωτικές δομές, φαίνεται πως οι καινοτόμες εισροές που έφερε το κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση ούτε κατανοήθηκαν αλλά ούτε και εφαρμοστήκαν, έτσι ώστε να εγκαθιδρυθούν, έστω ως νοοτροπίες. Επικράτησε το οργανωτικό έθος προηγούμενων εκδοχών συγκρότησης: αντί της παντού –ακόμα και στις επιχειρήσεις– προοδεύουσας οριζοντιότητας η κάθετη ιεραρχία, αντί της συλλογικής ηγεσίας η μεσσιανική αξιοδότηση ηγετών, αντί της ψηφιακής διάστασης του συντονισμού οι καρικατούρες του, αντί της φεμινιστικής ανασύνθεσης έργω και λόγω, η βαρύθυμη ποσοστωτική «υποχρέωση», αντί της ενότητας ο σεχταρισμός. Είμαστε συλλήβδην «πίσω από τα βουνά» σε όλα αυτά τα θέματα, ενώ έπρεπε να έχουμε προχωρήσει σε λειτουργικές επιτελέσεις και εμβαθύνσεις τους, δηλαδή στην εφαρμογή οργανωτικών συνθηκών που αντιστοιχίζονται με τα πολλαπλά πλέον cat-nets (κατηγορίες και δίκτυα) στα οποία είναι τοποθετημένοι οι άνθρωποι. Οργανωτική συγκρότηση που δεν λαμβάνει υπόψη της την κυρίαρχη ταυτοτητική ρευστότητα που δημιουργεί η φαντασμαγορία του ύστερού καπιταλισμού δεν μπορεί να τον αντιπαλέψει.
Τι λέμε
Ως προς τις αξιακές πλαισιώσεις, η εγχώρια και διεθνής παραγωγή τρόπων να λέμε τα πράγματα με λόγια και απλά και ταυτόχρονα έκκεντρα είναι μπόλικη, καρποφόρα. Εμείς το συνηθέστερο είναι να εμμένουμε σε όσα είναι γραμμένα στα κατάστιχα της αείποτε αξιακής αξιοσύνης. Για παράδειγμα, στη φετινή ετήσια διάλεξη του Ινστιτούτου Νικος Πουλαντζάς η Lynne Segal εισήγαγε μια «νέα» λέξη – έννοια – διαδικασία – πολιτικό πρόταγμα: τη φροντίδα. Υπάρχουν όροι που οι άνθρωποι τους καταλαβαίνουν, λέξεις που τις μεταχειρίζονται, αξίες που αναπτύσσουν την ένταση και την έκταση τους και κερδίζουν τις ψυχές μας. Η συμπερίληψη, η ευρυχωρία, η ενσυναίσθηση είναι μερικές ακόμα. Πρέπει να μάθουμε να ξεδιαλέγουμε τις πτυχώσεις τους, τις λεπτότατες αποχρώσεις τους, με τρόπο που να ευνοεί τις προοδευτικές πολιτικές, να τις ενώνουμε ως μέσα και σκοπούς. Αν δεν καταφέρουμε να μεταστοιχειώσουμε τις αξίες μας έτσι ώστε να γίνεται κατανοητή η βαρύτητα τους, αν δεν γίνουν οπτική θέασης του κόσμου μέσα από τα μάτια εκείνων τους οποίους θέλουμε να είναι μαζί μας, τότε θα υποβληθούμε στην ατέρμονη επανάληψη του ακατανόητου ή, ακόμα χειρότερο, του αδιάφορου Ίδιου.
Τι κάνουμε
Τέλος, σχετικά με το ρεπερτόριο δράσης, είναι ατελέσφορο, ανοηματικό, εξόχως βαρετό να βάζουμε ακόμα ένα τικ στο αντίστοιχο κουτάκι του καθηκοντολογίου της αριστεράς. Ούτε μαζικά είναι αυτά, ούτε εμπνέουν τις συμμετέχουσες: άλλη μια πορεία, άλλη μια απεργία, άλλη μια συγκέντρωση, άλλη μια ατέλειωτη συνέλευση. Τα ρεπερτόρια δράσης χρειάζεται μεθοδολογικά να έχουν δυο πρόνοιες. Από τη μια να είναι θεατράλε, καρναβαλικά, θεαματικά, με μια λέξη ορατά και αν μπορούν παρεμποδιστικά, έτσι ώστε να τα προσέχουν και να απαντούν οι ουδέτεροι, τα ΜΜΕ, τα κόμματα, η κυβέρνηση. Από την άλλη, απαιτείται να έχουν την έγνοια της οικοδόμησης, το μέλημα δηλαδή με μετρήσιμο τρόπο να μπορούν να αναζωογονούν την ενδογενή δυναμική των υποκειμένων προς την προσδοκώμενη έκβαση.
ΥΓ. Η συνέχεια της αρχικής ιστορίας του Άρχοντα των Δακτυλιδιών πάει ως εξής. Ο σοφός Λευκός Μάγος με το που βλέπει να κιοτεύει ο αρχηγός των πολιορκημένων, εφόσον διατάσσει την εγκατάλειψη της πόλης, τον ξαπλώνει χτυπώντας τον με το ραβδί του και καλπάζοντας με το άλογό του περνάει από όλα τα πόστα φωνάζοντας: «ετοιμαστείτε για τη μάχη»!
Βασίλης Ρόγγας
