Η Κιράν Κουμάρι κάθεται πίσω από τη ραπτομηχανή της στην αχανή αίθουσα του εργοστασίου δίπλα σε δεκάδες άλλους ράπτες. Σηκώνει ένα κομμάτι ύφασμα από τον σωρό και το τοποθετεί στη ραπτομηχανή. Είναι μόνο ένα από τα περίπου 400 κολάρα που η Κ. Κουμάρι θα ράψει πάνω σε μπλούζες Ralph Lauren στη διάρκεια της οκτάωρης βάρδιάς της. Αμείβεται με 100 δολάρια τον μήνα.
Η Κ. Κουμάρι και άλλοι 4.800 εργάτες δουλεύουν σε ένα από τα συγκρότημα εργοστασίων που απλώνονται νότια του Νέου Δελχί. Αποτελούν ένα μικρό τμήμα του στρατού φθηνού εργατικού δυναμικού με τον οποίο πολλές αναπτυσσόμενες χώρες ελπίζουν να φτάσουν στην ευημερία. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στη νότια Ασία, όπου οι πληθυσμοί αυξάνονται γρήγορα και οι μισθοί παραμένουν χαμηλοί. Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά πως μόνο η περιοχή αυτή θα προσθέτει 1 με 1,2 εκατομμύρια νέους εργάτες στην αγορά εργασίας κάθε μήνα των επόμενων δύο δεκαετιών – συνολικά 240 εκατομμύρια άτομα.
Παρ’ όλα αυτά, 8.000 μίλια μακριά από εκεί, στην Ατλάντα των ΗΠΑ, μια εταιρεία ρομποτικής σχεδιάζει μια μηχανή που θα μπορούσε να πετάξει μια και καλή την Κ. Κουμάρι έξω από την αγορά εργασίας. Η τεχνολογία Sewbot που αναπτύσσει η Softwear Automation, σκοπεύει να αυτοματοποιήσει ολοκληρωτικά τη διαδικασία παραγωγής ρούχων.
Η τεχνολογία απέχει ακόμη χρόνια από το να γίνει αρκετά φθηνή και αξιόπιστη ώστε να αντικαταστήσει εργάτες όπως η Κ. Κουμάρι, που κερδίζει περίπου 1.200 δολάρια τον χρόνο. Η εταιρεία δεν αποκαλύπτει πόσο στοιχίζει το σύστημα Sewbot, ωστόσο πηγές της βιομηχανίας εκτιμούν πως το ποσό ανέρχεται σε εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια. Και καθώς η αυτοματοποίηση επεκτείνεται πλέον σε καθιερωμένες βιομηχανίες, οι ειδικοί προειδοποιούν ότι είναι θέμα χρόνου η τεχνολογία να υπονομεύσει το οικονομικό μοντέλο σε μεγάλα τμήματα του αναπτυσσόμενου κόσμου.
Η νότια Ασία είναι μια περιοχή που απειλείται ιδιαίτερα, με δεδομένο ότι προσπαθεί να συγκεντρώσει κάθε εργασία μεταποίησης για την οποία η Κίνα γίνεται πολύ ακριβή. Στην Ινδία, στο Πακιστάν και το Μπανγκλαντές, η πολιτική ηγεσία κάνει λόγο για «δημογραφικό μέρισμα», καθώς οι πληθυσμοί των χωρών αυξάνονται με ταχείς ρυθμούς, τη στιγμή που οι μέσοι μισθοί παραμένουν στο ένα τέταρτο εκείνων της Κίνας.
Ωστόσο, οι οικονομολόγοι αναρωτιούνται τι είδους μέρισμα θα αποτελεί αυτή η νέα, φθηνή και ευμετάβλητη εργατική δύναμη όταν τα ρομπότ αρχίσουν να εκτελούν την εντατική χειρονακτική εργασία στην οποία σήμερα βασίζονται. Οι συνέπειες αναμένεται να γίνουν αισθητές και σε περιοχές όπως η νοτιοανατολική Ασία και η υποσαχάρια Αφρική.
«Η ρομποτική και η τεχνητή νοημοσύνη αποτελούν την επόμενη επανάσταση» υπογραμμίζει ο Ραζίβ Κουμάρ, οικονομολόγος και ιδρυτής του Ινστιτούτου Pahle India. «Θα προκαλέσουν μεγαλύτερη αναταραχή από τις προηγούμενες επαναστάσεις -τον ατμό, τον ηλεκτρισμό, τη γραμμή παραγωγής και τους υπολογιστές- επειδή θα αντικαταστήσουν όχι μόνο τις απλές αλλά και στις σύνθετες νοητικές λειτουργίες. Ο φόβος είναι πως το λεγόμενο δημογραφικό μέρισμα θα μετατραπεί σε δημογραφικό εφιάλτη».
Ανάπτυξη χωρίς δουλειές
Πριν από αρκετά χρόνια, μια σειρά πανεπιστημιακοί πρόσεξαν ότι κάτι περίεργο συνέβαινε σε μέρη της Ασίας, της Λατινικής Αμερικής και της υποσαχάριας Αφρικής. Τη στιγμή που αρκετές χώρες αναπτύσσονταν, το ποσοστό θέσεων εργασίας στον κατασκευαστικό τομέα παρέμενε στάσιμο και σε κάποιες περιπτώσεις μειωνόταν.
Το 2015, ο οικονομολόγος του Χάρβαρντ Ντάνι Ρόντρικ εισήγαγε την έννοια της «πρόωρης αποβιομηχανοποίησης» υποστηρίζοντας πως πολλές αναπτυσσόμενες χώρες αποκτούσαν οικονομίες βασισμένες στις υπηρεσίες σε πολύ πιο πρόωρο στάδιο από ό,τι οι δυτικοί ομόλογοί τους. Υποστήριξε πως αυτό οφειλόταν κατά κύριο λόγο στην τεχνολογική αλλαγή και προειδοποίησε ότι η τάση θα μπορούσε να έχει σοβαρές συνέπειες για την οικονομική ανάπτυξη και την πολιτική σταθερότητα στις περιοχές αυτές. «Ο κατασκευαστικός τομέας απορροφούσε παραδοσιακά μεγάλες ποσότητες ανειδίκευτης εργασίας» έγραψε, σημειώνοντας ότι η τάση αποβιομηχάνισης «δεν διάκειται αναγκαστικά φιλικά προς τη φιλελεύθερη δημοκρατία».
Τα ευρήματά του βοήθησαν στην κατανόηση μιας έρευνας της Παγκόσμιας Οργάνωσης Εργασίας και του Αναπτυξιακού Προγράμματος του ΟΗΕ αμέσως μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση. Η έρευνα αποκάλυψε ότι, από το 2003 ως το 2009, η ανάπτυξη θέσεων εργασίας στη νότια Ασία αποτελούσε μόλις το ένα τρίτο του επιπέδου συνολικής οικονομικής ανάπτυξης. Ήταν μια «ανάπτυξη χωρίς δουλειές» προειδοποίησαν οι ειδικοί.
Από τότε, ο ρυθμός της τεχνολογικής αλλαγής αυξήθηκε και ολόκληρες βιομηχανίες άρχισαν να χάνουν έδαφος. Οι εταιρείες τηλεφωνικών υπηρεσιών της Ινδίας που ευημερούσαν τις τελευταίες τρεις δεκαετίες άρχισαν να χάνουν τη μάχη με τα υπολογιστικά συστήματα. Δύο από τις μεγαλύτερες εταιρείες του τομέα, η Infosys και η Tata Consultancy Services, προχώρησαν πέρσι σε περικοπές θέσεων εργασίας. Στο μεταξύ, στο Τσενάι, 400 ρομπότ αντικατέστησαν ανθρώπους σε αρκετά τμήματα εργοστασίων αυτοκινήτων της Hyundai.
Διευθυντικό στέλεχος μεγάλης ινδικής τεχνολογικής εταιρείας που ζήτησε να μην κατονομαστεί, υποστηρίζει ότι η μείωση θέσεων εργασίας θα ήταν χειρότερη αν τα αφεντικά δεν ανησυχούσαν για τις συνέπειες των μαζικών απολύσεων. «Οι μελέτες έδειξαν ότι θα μπορούσαμε να αντικαταστήσουμε το μισό προσωπικό μας με συστήματα τεχνητής νοημοσύνης» δηλώνει.
Αυτοματοποίηση για τον λαό
Πολλές κυβερνήσεις αναπτυσσόμενων χωρών είναι πια εξαρτημένες από τομείς που προσφέρουν μαζική απασχόληση σε ανειδίκευτους εργάτες. Και ο τομέας που ξεχωρίζει είναι η βιομηχανία ρούχων. Ιδιαίτερα το Μπανγκλαντές βασίζεται τόσο πολύ σε αυτήν, ώστε το 82% των εξαγωγών του είναι ρούχα. Στο Μπανγκλαντές, στην Ινδία και στο Πακιστάν υπάρχουν 27 εκατομμύρια άνθρωποι που απασχολούνται σε αυτή τη βιομηχανία, σύμφωνα με την μη κυβερνητική οργάνωση Clean Clothes Campaign, που αγωνίζεται για καλύτερες συνθήκες για αυτούς τους εργαζόμενους.
Ένας λόγος για τον οποίο η συγκεκριμένη βιομηχανία γεννά θέσεις εργασίας είναι επειδή οι εργαζόμενοι της νότιας Ασίας πληρώνονται λιγότερο από τους Κινέζους. Το μέσο ωρομίσθιο στα εργοστάσια της Κίνας άγγιξε πέρσι τα 3,60 δολάρια, δηλαδή τετραπλασιάστηκε σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία. Ο μέσος Κινέζος εργάτης κερδίζει τώρα πέντε φορές περισσότερο από τους ομολόγους του στην Ινδία και η αμοιβή του προσεγγίζει τα επίπεδα εκείνων στην Πορτογαλία ή τη Νότια Αφρική.
Ο άλλος λόγος είναι ότι η συγκεκριμένη βιομηχανία αποδείχτηκε ασυνήθιστα ανθεκτική στην αυτοματοποίηση. Η κατασκευή φανέλων είναι σήμερα σχεδόν ίδια όπως ήταν όταν εφευρέθηκε η ραπτομηχανή τον 19ο αιώνα. Οι φανέλες είναι συνήθως βαμβακερές και το βαμβάκι είναι ένα υλικό που λυγίζει και τσαλακώνεται. Επομένως, είναι δύσκολο για τα ρομπότ να το πιάσουν και να το μετακινήσουν με ακρίβεια. Πίσω από τις γρήγορες και άνετες κινήσεις της Κ. Κουμάρι κρύβονται τόσο περίπλοκες διαδικασίες ώστε ακόμη και οι ικανότεροι μηχανικοί λογισμικού να δυσκολεύονται να τις αναπαράγουν.
Γαζώνει τα πάντα και παντού
Όλα αυτά ίσως να αλλάξουν σύντομα. Οι τεχνικοί της Softwear Automation στην Ατλάντα προσπαθούν να τελειοποιήσουν το Sewbot. Προκειμένου να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα των ευαίσθητων υλικών, εφοδίασαν τα ρομπότ με κάμερες που λειτουργούν σαν μάτια. Οι κάμερες φωτογραφίζουν το υλικό που θα ραφτεί, αναλύουν τις φωτογραφίες και στη συνέχεια κατευθύνουν ανάλογα τους ρομποτικούς βραχίονες.
Η τεχνολογία προσέλκυσε το ενδιαφέρον της Walmart, της μεγαλύτερης εταιρείας λιανικού εμπορίου παγκοσμίως. Η Walmart χρηματοδοτεί την εταιρεία της Ατλάντα για να αναπτύξει ένα αυτοματοποιημένο πρόγραμμα παραγωγής τζην. Τον Σεπτέμβριο, το Sewbot έκανε ένα εντυπωσιακό άλμα, πετυχαίνοντας να ράψει εξωτερική ραφή σε ένα από αυτά. Τον επόμενο χρόνο, η εταιρεία σκοπεύει να επεκταθεί στις φανέλες, το 97% από τις οποίες παράγεται σήμερα εκτός των ΗΠΑ.
Ο Παλανισβάρμι Ρατζάν, επικεφαλής των μηχανικών της Softwear Automation, εξηγεί πόσο μεγάλη εμπορική σημασία έχει η ανάπτυξη αυτής της τεχνολογίας ακόμη κι αν οι εταιρείες ρούχων διαθέτουν έναν τεράστιο φθηνό εργατικό δυναμικό. «Αν είσαι το κατάστημα Macy’s και θες να παραγγείλεις 100.000 κομμάτια ενός συγκεκριμένου στιλ θα πρέπει να τα παραγγείλεις στην Κίνα εννιά με δώδεκα μήνες πριν» λέει. «Αν παράγεις κοντά στον καταναλωτή, μπορείς να αγοράσεις μια παρτίδα 10.000 κομματιών, να τα έχεις σε έναν μήνα και να διαπιστώσεις αν ορισμένα σχέδια πουλάνε περισσότερο».
Η Walmart δεν είναι η μόνη εταιρεία που αποβλέπει στην αυτοματοποίηση της παραγωγής ρούχων. Η Amazon κατέθεσε τον Απρίλιο πατέντα για μια ραπτομηχανή που θα «ράβει κατά παραγγελία» και θα κατασκευάζει ρούχα αμέσως μόλις γίνει η παραγγελία τους. Τις αμερικανικές εταιρείες κινητοποιεί όχι μόνο η τεχνολογική αλλαγή αλλά και η πολιτική πραγματικότητα. Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία και η υπόσχεσή του για μια εμπορική πολιτική που θα βάζει «πρώτα την Αμερική» οδήγησε αρκετές εταιρείες να αρχίσουν να αναζητούν τρόπους να φέρουν δουλειές στις ΗΠΑ.
«Χωρίς αμφιβολία, η δουλειά μας θα είναι διαφορετική στο μέλλον» δήλωσε πρόσφατα στο προσωπικό του ο Νταγκ ΜακΜίλον, διευθύνων στέλεχος της Walmart. «Τα ρομπότ, τα drones και οι αλγόριθμοι θα κάνουν δουλειές που κάναμε εμείς. Κάποιοι φοβούνται τις αλλαγές που θα έρθουν. Δεν νομίζω ότι έχουν δίκιο… Το μυστικό για τις επιτυχίες μας θα είναι πάντοτε οι άνθρωποι μας».
Η πολιτική ηγεσία των αναπτυσσόμενων χωρών γνωρίζει αυτές τις τάσεις. Ορισμένοι πιστεύουν ότι υπάρχει ακόμη χρόνος για μια έκρηξη στον κατασκευαστικό τομέα της νότιας Ασίας. Ο Αρβίντ Σουμπραμανιάν, σύμβουλος του Ινδού πρωθυπουργού Ναρέντρα Μόντι, έχει ασχοληθεί με το φαινόμενο της πρόωρης αποβιομηχάνισης. «Ναι, τα ρομπότ έχουν αρχίσει να κόβουν απαλά υφάσματα. Όμως δεν νομίζω ότι θα πρέπει να ανησυχούμε ιδιαίτερα για τα επόμενα δέκα, ίσως και είκοσι, χρόνια» σημειώνει.
Ο Αρβ. Σουμπραμανιάν υποστηρίζει πως ένα μείγμα καλής εκπαίδευσης, προσεκτικά σχεδιασμένες εμπορικές συμφωνίες και μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας θα μπορούσαν να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας στον κατασκευαστικό τομέα προτού τα ρομπότ γίνουν αρκετά φθηνά για να τις αντικαταστήσουν. Αν κάνει λάθος, οι κοινωνικές επιπτώσεις θα μπορούσαν να είναι τεράστιες, προειδοποιεί ο Κ. Κουμάρ από το Ινστιτούτο Pahle India. «Θα ήταν εφιάλτης επειδή όλοι αυτοί οι σπουδαγμένοι, φιλόδοξοι νέοι θα έμεναν άνεργοι εξαιτίας της αυτοματοποίησης» τονίζει.
Άλλοι υποστηρίζουν ότι οι χώρες αυτές θα έπρεπε να περιορίσουν τις απώλειές τους και να επικεντρωθούν στις υπηρεσίες. Ο Ουρί Νταντούς από το think tank OCP του Μαρόκου έγραψε το 2015 ότι «η σημασία του κατασκευαστικού τομέα ως μοχλού ανάπτυξης μειώνεται». Υποστηρίζει πως χώρες όπως η Ινδία, το Πακιστάν και το Μπανγκλαντές θα έπρεπε να στραφούν σε εξειδικευμένους θύλακες για συγκεκριμένους τομείς όπως ο τουρισμός, οι μεταφορές και ο χρηματοπιστωτικός τομέας. Για την Κ. Κουμάρι, η προοπτική μιας έκρηξης στον τομέα των υπηρεσιών που θα αντικαταστήσει τις χαμένες θέσεις εργασίας στις κατασκευές δεν αποτελεί παρηγοριά. «Αν δεν δούλευα στα υφάσματα, δεν θα μπορούσα να κάνω τίποτε» δηλώνει. «Δεν έχω μάθει να κάνω κάτι άλλο».
Μιχάλης Τρίκκας
Πηγή: Η Αυγή
