Ο Έντσο Τραβέρσο, ένας από τους πλέον εμβριθείς μελετητές της ιστορίας του 20ού αιώνα, υπογραμμίζει την ανάγκη σεβασμού της ιστορικής μνήμης λαών που έχουν υποστεί την καταπίεση του σταλινισμού, αλλά επιμένει ότι η εργαλειακή εξίσωσή του με τη φρίκη του ναζισμού υποτάσσεται στη σκοπιμότητα να παρουσιαστούν η φιλελεύθερη δημοκρατία και ο νεοφιλελευθερισμός σαν μονόδρομος.
Για τις ΗΠΑ επισημαίνει το παράδοξο ο ρατσισμός και η ξενοφοβία να εκπέμπονται από τον Λευκό Οίκο και όχι να αναδύονται από τα βαθύτερα στρώματα της κοινωνίας.
• Πριν από λίγες ημέρες η εσθονική προεδρία της Ε.Ε. οργάνωσε εκδήλωση «για να τιμήσει τη μνήμη των θυμάτων του ναζισμού και του κομμουνισμού». Η προσπάθεια να εξισωθούν τα δύο διαφορετικά ιστορικά ρεύματα έχει ξεκινήσει από το 2009, με απόφαση του Ευρωκοινοβουλίου και τις ψήφους των δεξιών και συντηρητικών κομμάτων. Ποια είναι η γνώμη σας;
Είμαι πολύ επιφυλακτικός απέναντι σε τέτοιου είδους εξισώσεις. Φυσικά, πρέπει να θυμόμαστε τα θύματα του σταλινισμού και η μεταμόρφωση του σοβιετικού κομμουνισμού σε ένα ολοκληρωτικό σύστημα πρέπει να ενσωματωθεί στην ιστορική μας συνείδηση. Ωστόσο η απλή εξίσωση ανάμεσα στον εθνικοσοσιαλισμό και τον σοβιετικό κομμουνισμό είναι συζητήσιμη για πολλούς λόγους. Πρώτα απ’ όλα, διαγράφει τη συνθετότητα του κομμουνισμού ως μια ιστορική εμπειρία στην οποία συγχωνεύτηκαν η καταπίεση (σταλινισμός) και η χειραφέτηση. Και δεν αναφέρομαι αποκλειστικά στην Οκτωβριανή Επανάσταση. Κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο κομμουνισμός κινητοποίησε εκατομμύρια ανθρώπινων υπάρξεων ενάντια στον φασισμό και λειτούργησε, σε πολλές χώρες, σαν απελευθερωτικό κίνημα. Οι βαλτικές χώρες ιστορικά αντιμετωπίζουν τη Ρωσία ως τον καταπιεστή τους και η επιθυμία τους να διατηρήσουν αυτήν τη μνήμη της καταπίεσης είναι απολύτως κατανοητή, αλλά αυτό το γεγονός δεν μπορεί να γίνεται ένα καθολικό πρίσμα. Φανταστείτε η Ελλάδα, μια χώρα που δεν δοκίμασε ποτέ τη σταλινική δικτατορία, και όπου, αντιθέτως, το κομμουνιστικό κόμμα ήταν η ηγεμονεύουσα δύναμη του αντιφασισμού και του απελευθερωτικού αγώνα, να προσπαθούσε να επιβάλει τη δική της μνήμη στους Εσθονούς. Δικαίως αυτοί θα αντέτειναν ότι αυτό δεν είναι δική τους μνήμη.
• Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να σεβόμαστε τις ιστορικές ευαισθησίες των λαών της Βαλτικής και της Κεντρικής Ευρώπης. Ωστόσο, σε μια εποχή στην οποία ο ρατσισμός, η Ακροδεξιά ή ακόμα και ναζιστικές ομάδες –όπως η Χρυσή Αυγή– ενισχύονται, ποιος είναι ο λόγος να υποκινείται μια τέτοια συζήτηση;
Σήμερα, αυτή η ασαφής «ολοκληρωτική» εξίσωση του κομμουνισμού με τον εθνικοσοσιαλισμό εξυπηρετεί διάφορους στόχους: πρώτα απ’ όλα, εμφανίζει την κοινωνία της αγοράς και τη φιλελεύθερη δημοκρατία ως μια κοινωνική και πολιτική τάξη χωρίς εναλλακτική. Δεύτερον, απονομιμοποιεί τη ριζοσπαστική Αριστερά, δηλαδή τη μόνη δύναμη που ασκεί κριτική και μάχεται ενάντια στη νεοφιλελεύθερη τάξη. Τρίτον, μετατρέπει μια κακή ερμηνεία σε κοινή μνήμη και ιστορικό κοινό τόπο. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Κεντρική Ευρώπη είχε την εμπειρία σαράντα χρόνων σταλινισμού, δηλαδή μιας καταπιεστικής τάξης, αλλά δεν γνώρισε πείνα ή γενοκτονία.
• Τα δραματικά γεγονότα του Σάρλοτσβιλ στις ΗΠΑ υπενθυμίζουν τις κοινωνικές και ιστορικές αλλαγές που έφεραν στην εξουσία τον Ντόναλντ Τραμπ. Ποια είναι η εκτίμησή σας για τη μέχρι σήμερα διακυβέρνησή του;
Τα γεγονότα στο Σάρλοτσβιλ επιβεβαιώνουν για πολλοστή φορά τη μεταφασιστική διάσταση της προεδρίας του Τραμπ. Η προσπάθειά του να καταδικάσει εξίσου την Κου Κλουξ Κλαν και τους αντιρατσιστές διαδηλωτές προκάλεσε αμέσως οργισμένες αντιδράσεις και ανάγκασε τον Στιβ Μπάνον να παραιτηθεί. Υπάρχει μια παράδοξη κατάσταση στην οποία ο ρατσισμός και η ξενοφοβία διαδίδονται από τον Λευκό Οίκο, αντί να αναδύονται από τα βαθύτερα στρώματα της κοινωνίας. Ο Τραμπ νομιμοποιεί τον ρατσισμό, την ξενοφοβία και τη λευκή υπεροχή, δηλαδή αντιδραστικά ρεύματα που υπήρχαν πάντα στην αμερικανική ιστορία. Αυτός είναι ο κίνδυνος. Ωστόσο δεν αντιπροσωπεύει την πλειοψηφία του αμερικανικού λαού.
• Στο βιβλίο σας «Αριστερή μελαγχολία», το οποίο μεταφράστηκε πρόσφατα στα ελληνικά, λέτε ότι «η μελαγχολία είναι μια κουλτούρα που δεν συμπονάει απλώς τα θύματα, αλλά προσπαθεί να τα λυτρώσει, που βλέπει τους σκλάβους σαν εξεγερμένα υποκείμενα και όχι σαν αντικείμενα του οίκτου». Πώς μπορεί η Αριστερά να ανακτήσει την αισιοδοξία για το μέλλον;
Η αριστερή αισιοδοξία δεν είναι ούτε μια τεχνητή νοητική κατάσταση ούτε το αποτέλεσμα κάποιων κατάλληλων θεραπειών και εγώ δεν προσποιήθηκα ποτέ ότι είμαι ο αναλυτής ή ο «κόουτς» μιας Αριστεράς σε κατάθλιψη. Η αισιοδοξία είναι ένα αίσθημα αυτοπεποίθησης, το οποίο θα αναδυθεί από τους αγώνες. Αυτό που χρειαζόμαστε δεν είναι η αισιοδοξία. Εχουμε ανάγκη μια νέα ελπίδα.
Ο Έντσο Τραβέρσο γεννήθηκε το 1957 στο Γκάβι, μια μικρή πόλη του Πιεμόντε στην Ιταλία, και είναι σήμερα καθηγητής στο Τμήμα Ανθρωπιστικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ των ΗΠΑ.
Τη συνέντευξη πήρε ο Τάσος Τσακίρογλου
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
