Η Αριστερά του 20ού αιώνα αφήνει σημαντικές αξιακές παρακαταθήκες, αλλά δεν μπορεί να συνεχίσει παραμένοντας αναλλοίωτη σήμερα. Αλλιώς είναι συντηρητική. Τα πολιτικά «εργαλεία», τα ίδια τα προβλήματα, είναι αλλιώς. Η στρατηγική της θα πρέπει να συνέχει και το εθνικό και το παγκόσμιο επίπεδο. Δεν σημαίνει ότι θα χάσει την εθνική της ταυτότητα. Σημαίνει ότι δεν θα φυλακιστεί σε αυτήν. Ο αριστερός ευρωπαϊσμός, που θέτει το ζήτημα της πολιτικής ενοποίησης της Ευρώπης και της δημοκρατικής διακυβέρνησης της παγκοσμιοποίησης, είναι η ταυτότητα μιας σύγχρονης ριζοσπαστικής Αριστεράς, που, για να είναι πραγματικά ριζοσπαστική, θα πρέπει να προσανατολίζεται προς την προοπτική του δημοκρατικού σοσιαλισμού και, γι’ αυτό, να ασκήσει μια σοσιαλδημοκρατική πολιτική ως προτύπωση του σοσιαλιστικού αιτήματος σήμερα. Αυτή είναι και η πιο αριστερή, ριζοσπαστική πολιτική σήμερα.
Είναι η πολιτική της πολιτικής δημοκρατίας με κοινωνική δικαιοσύνη, η πολιτική της προοπτικής του δημοκρατικού σοσιαλισμού. Είναι η πολιτική που μετασχηματίζει την κοινωνία μετασχηματίζοντας την καθημερινότητα των ανθρώπων. Απαιτείται η σύνταξη ενός σύγχρονου, ριζοσπαστικού προγράμματος για την αντιμετώπιση της κυρίαρχης πολιτικής, που επιφέρει την αποδιάρθρωση των κοινωνικών σχέσεων, οι οποίες ιδιωτικοποιούνται. Πλέον, μετασχηματίζεται το κοινωνικό ζήτημα και σε αυτό το πεδίο. Η βία στους κύκλους των νέων, στα σχολεία, ακόμη και ο εγκλωβισμός οδηγών από διπλοτριπλοπαρκαρισμένα αυτοκίνητα, χωρίς καμία έγνοια και αίσθημα κοινωνικής ευθύνης για τους άλλους, είναι ενδείξεις της ιδιωτικοποίησης των κοινωνικών σχέσεων.
Η κατάρρευση του Εργατικού Δικαίου προκαλεί αποδιοργάνωση και των οικογενειακών σχέσεων και καταρρέει ο κατ’ εξοχήν θεσμός της πρωταρχικής κοινωνικοποίησης και αγωγής των ανθρώπων. Ετσι, καταρρέουν και οι παραστάσεις κοινών αξιών και κανόνων συνύπαρξης. Η ατομική πρακτική δεν έχει αναφορά σε κανόνες ισότιμης συνύπαρξης και ίσου σεβασμού, άρα και στοιχειώδους αλληλεγγύης. Οι ατομικές επιλογές αποσυνδέονται από το αίσθημα κοινωνικής ευθύνης. Αυτά εν μέρει εξηγούν την κοινωνική βία και το μίσος για τους άλλους.
Το μίσος αναδιοργανώνει τις κοινωνικές σχέσεις. Η ιδιωτικοποίηση των κοινωνικών σχέσεων κοινωνικοποιεί το μίσος. Τότε, όμως, καταπίπτει και το αξιακό σύστημα της ίδιας της Δημοκρατίας. Ετσι κάνει ταμείο η άκρα Δεξιά. Η απονομιμοποίηση της Δημοκρατίας ξεκινά από την αμφισβήτηση του αξιακού της συστήματος. Αυτή υπονομεύει και την ηθική της διάσταση. Ετσι επέρχεται μια διαλυτική σύγκρουση: η ατομική ελευθερία αντιπαρατίθεται προς τη δημόσια σφαίρα, την κοινωνική ευθύνη και την αίσθηση της κοινής υποχρέωσης προς την κοινωνία, προς τους θεσμούς που τη συνέχουν και καθιστούν εφικτό το «μαζί» και όχι το καθένας μόνος του εναντίον όλων των άλλων.
Η Αριστερά δύσκολα θα καταφέρει να εφαρμόσει το πρόγραμμα μιας ριζοσπαστικής, μεταρρυθμιστικής πολιτικής, εάν δεν εστιαστεί σε αυτό το πρόβλημα, ώστε να ανορθώσει το δημόσιο ήθος, το οποίο αποκρυσταλλώνεται ως δημόσια πολιτική αρετή, και να το συνδέσει με την αδιάσπαστη συζυγία ατομικής και κοινωνικής ευθύνης, χωρίς την οποία είναι αδύνατη η εύνομη και εναρμονισμένη, ισότιμη κοινωνική συνύπαρξη όλων.
Αυτή είναι η προϋπόθεση κάθε συμπεριληπτικότητας, άρα και άρσης κάθε αποκλεισμού των ανθρώπων. Αυτό προϋποθέτει να ανασυγκροτηθούν οι θεσμοί αλληλεγγύης, συλλογικής δράσης και δικαιοσύνης, ώστε να αντιμετωπιστούν οι απάνθρωπες συνέπειες των κοινωνικών ανισοτήτων. Τι συνιστούν όλα τα παραπάνω; Μα το ζητούμενο μιας αριστερής πολιτικής σήμερα. Η πολιτική θα απονοηματοδοτηθεί, εάν δεν αντιμετωπίσει την απαξίωση της δημόσιας σφαίρας και του πολίτη. Δεν υφίσταται, όμως, Δημοκρατία, πολιτεία και πολιτική χωρίς πολίτες, αλλά ούτε και Αριστερά. Χωρίς αυτή τη βαθιά μεταρρύθμιση, η Αριστερά δεν θα είναι ριζοσπαστική, αλλά θολό φαντασιοκόπημα.
Το ζητούμενο, σήμερα, είναι μια πλουραλιστική κοινωνία συνύπαρξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, ώστε ο τελευταίος να μην καθιστά αποικία του τη δημόσια σφαίρα. Η υπεράσπιση και ανασυγκρότηση της τελευταίας πρέπει να είναι στρατηγικός στόχος της Αριστεράς. Αλλιώς δεν υπάρχει πολιτική Δημοκρατία με κοινωνική δικαιοσύνη, δηλαδή δημοκρατικός σοσιαλισμός. Μας το έμαθε κάποτε ο Μπερλινγκουέρ, αλλά τα ξεχνάμε τα μαθήματά μας και καταφεύγουμε στα βολικά «σκονάκια».
Ο κίνδυνος, που απειλεί αυτή την αξιακή ολοκλήρωση της Δημοκρατίας, είναι η δυναστική ολιγαρχία των αγορών. Αυτή περνάει μέσα από την ιδιωτικοποίηση της δημόσιας σφαίρας. Ας μην το λησμονούμε: όχι μόνο δεν υπάρχει αριστερή πολιτική, χωρίς δημόσια σφαίρα, αλλά καθόλου πολιτική. Εκεί εδρεύει ο πυρήνας του δημοκρατικού-πολιτικού ζητήματος, σήμερα, ως σχέσης πολιτικής και κράτους. Εκεί φωλιάζουν και οι εύλογες ανησυχίες, που ίσως αφυπνίσουν μέρος της κοινωνίας από τη διανοητική ραστώνη και τη ληθαργούσα ηθική συνείδηση. Η Αριστερά, ο ΣΥΡΙΖΑ, μπορεί –και οφείλει– να βαρέσει το ξυπνητήρι, αρκεί, βέβαια, να το ακούσει και η ίδια.
Ο Στέφανος Δημητρίου είναι Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου
