Η τραμπική αντεπανάσταση κλονίζει τα θεμέλια της Δύσης. Στην Ευρώπη δίνει ώθηση στην ανερχόμενη ακροδεξιά, αφήνει πλήρως μετέωρη τη διεθνή θέση και την εξωτερική της πολιτική και ακυρώνει μέχρι γελοιοποίησης την κυρίαρχη ιδεολογία της.
Διατυπώνω εδώ κάποιες σκέψεις για την ευρωπαϊκή διάσταση των γεγονότων που ζούμε αυτές τις μέρες. Ωστόσο, οι αβεβαιότητες είναι τόσο μεγάλες που οι εκτιμήσεις και τα σενάρια μπορούν να ανατραπούν από τη μια μέρα στην άλλη. Κυρίως, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι ο Τραμπ θα εφαρμόσει όλα όσα εξαγγέλλει. Η αντεπανάστασή του πλήττει ισχυρά τμήματα του κατεστημένου στις ΗΠΑ, ενώ αντιδρά και σύσσωμο περίπου το ευρωπαϊκό κατεστημένο. Δεν γνωρίζουμε και αν ο Τραμπ εννοεί όλα όσα λέει, πόσα αποτελούν διαπραγματευτικές θέσεις, ή σε πόσα σκοπεύει ή μπορεί να υπαναχωρήσει. Σε κάθε περίπτωση όμως η αντεπανάσταση εμφανίζεται σήμερα πραγματική και οι επιπτώσεις της στην Ευρώπη δραματικές.
Η υπαρξιακή κρίση της Ευρώπης και ο Τραμπ
Ο Τραμπ δεν έπεσε από τον ουρανό και η υπαρξιακή κρίση της Ευρώπης δεν προέρχεται μόνο από τον Τραμπ. Είμαστε μάρτυρες της παταγώδους αποτυχίας και της κατάρρευσης του μοντέλου παγκόσμιας διακυβέρνησης που επέβαλαν οι κυρίαρχες φιλελεύθερες δυνάμεις της Δύσης μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Υπολόγιζαν πως με τη παγκοσμιοποίηση θα διατηρείτο η ηγεμονία τους έναντι της ανερχόμενης Κίνας και του «παγκόσμιου Νότου», ενώ -με την ήττα του κομμουνισμού- θα επικρατούσε μια σχετική δημοκρατική σταθερότητα στη Δύση. Ως ιδεολογικό κάλυμμα πρόβαλλαν τη μάχη της δημοκρατίας κατά του αυταρχισμού και του λαϊκισμού.
Στην Ευρώπη αγνοήθηκαν οι επιπτώσεις του νεοφιλελευθερισμού σε μεγάλο τμήμα των πολιτών, αρχικά υποτιμήθηκε η άνοδος της ακροδεξιάς και, όταν αυτή συνειδητοποιήθηκε, προτιμήθηκε η προσέγγιση προς την ατζέντα της και προς την ίδια. Στην εξωτερική πολιτική, οι Ευρωπαίοι επέλεξαν, μαζί με τα γεράκια των ΗΠΑ, μια τυχοδιωκτική στρατηγική παραπέρα συρρίκνωσης της Ρωσίας και της επιρροής της. Επιλογή που αποτέλεσε το βαθύτερο αίτιο της (ασφαλώς καταδικαστέας) ρωσικής επίθεσης στην Ουκρανία, ενώ αφαίρεσε κάθε περιθώριο αυτονομίας της Ευρώπης από τη Ουάσιγκτον.
Τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν όμως όπως υπολόγιζαν. Οι πόλεμοι πολλαπλασιάστηκαν και η αστάθεια μεγάλωσε, το παγκόσμιο κέντρο βάρους συνέχισε να μετακινείται προς Ανατολάς. Η Ρωσία δεν ηττήθηκε. Η δημοκρατία σε ολόκληρη τη Δύση απειλείται άμεσα. Η επάνοδος του Τραμπ επισφραγίζει αυτή τη στρατηγική χρεωκοπία.
Στον λάκκο του πολέμου
Η Ευρώπη έσκαψε έναν λάκκο στον οποίο έπεσε η ίδια μέσα: έβαλε όλα της τα αυγά στο καλάθι της Ουάσιγκτον και βλέπει σήμερα τον προστάτη της να στηρίζει τους φασίστες, να της κηρύσσει εμπορικό πόλεμο, να διεκδικεί εδάφη της (έστω και αποικιακά) και, το κυριότερο, να απειλεί πως θα την αφήσει στρατηγικά απροστάτευτη, αφού την ενθάρρυνε στην αντιρωσική σταυροφορία. Το αφήγημα περί διεθνούς τάξης βασισμένης σε κανόνες (που βέβαια ποτέ δεν τηρείτο πλήρως), εγκαταλείπεται από τους εμπνευστές του. «Οι ΗΠΑ είναι εχθρός της Δύσης», έφθασε να τιτλοφορεί άρθρο του τακτικός συνεργάτης των Φαϊνάνσιαλ Τάιμς.
Αν τα πράγματα δεν ήταν τόσο τραγικά και επικίνδυνα, θα μπορούσε κανείς να ειρωνευτεί τις αυτάρεσκες φιλελεύθερες διαβεβαιώσεις για τις αντοχές της δημοκρατίας, τις αλαζονικές προβλέψεις για στρατηγική ήττα της Ρωσίας, τις μεγαλόστομες (και υποκριτικές) διακηρύξεις περί αξιών και ηθικής ανωτερότητας της Δύσης. Αλλά και τις σπασμωδικές αντιδράσεις των ανά την Ευρώπη ορφανών της Ουάσιγκτον που εμμένουν και τώρα στον πόλεμο μέχρι τον τελευταίο Ουκρανό και βλέπουν παντού συνωμοσίες και πράκτορες του Πούτιν.
Οι ευρωπαϊκές ελίτ προσπαθούν σήμερα να μεταπείσουν τον Τραμπ. Μάλλον απίθανο να το πετύχουν, αλλά αν το πετύχαιναν θα είχαμε συνέχιση και επικίνδυνη κλιμάκωση του πολέμου. Αν η Ευρώπη συνεχίσει τον πόλεμο χωρίς τις ΗΠΑ και την ομπρέλα της, οδηγείται σε μια ταπεινωτική ήττα, ενώ οι τεράστιες εξοπλιστικές δαπάνες που θα κινητοποιήσει θα υπονομεύσουν παραπέρα το βιοτικό επίπεδο, δίνοντας νέα ώθηση στην ακροδεξιά. Στις συνθήκες αυτές, η Ρωσία θα μπορεί να απειλήσει ακόμη και χώρες της ΕΕ και του ΝΑΤΟ στην εγγύς γειτονία της, κίνδυνος που θα πρέπει να λογικεύσει τα γεράκια της ανατολικής και βόρειας Ευρώπης.
Προτεραιότητα η ειρήνη
Κατά τη γνώμη μου, απόλυτη προτεραιότητα σήμερα είναι να σταματήσει ο πόλεμος, η σφαγή, ο κίνδυνος πυρηνικής σύγκρουσης, η αφαίμαξη των ευρωπαϊκών οικονομιών.
Η Ουκρανία προφανώς θα είναι στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, αλλά η διαπραγματευτική της δύναμη χωρίς τις ΗΠΑ είναι μικρή και το καθεστώς της ολοένα και πιο αναξιόπιστο.
Η Ευρώπη ορθώς βέβαια απαιτεί να συμμετέχει σε διαπραγματεύσεις που αφορούν και το μέλλον της. Η ευρωπαϊκή συμμετοχή θα είναι όμως θετική μόνο αν στόχος της είναι η ειρήνη, όχι η συνέχιση του πολέμου. Θα πρέπει να επιδιώξει την επίτευξη όσο το δυνατόν καλύτερων όρων για την Ουκρανία, γνωρίζοντας όμως ότι εκεί που έφθασαν τα πράγματα (με ευθύνη και της Δύσης), η ειρήνη δεν θα είναι δίκαιη και το διεθνές δίκαιο θα βγει τραυματισμένο (όπως σε τόσα άλλα μέρη).
Η αυτονομία της Ευρώπης είναι πιο αναγκαία από ποτέ, κυριολεκτικά όρος επιβίωσης. Αυτονομία δηλαδή από τις ΗΠΑ (από άλλες Δυνάμεις είμαστε ήδη αυτόνομοι) με στόχο όμως την ειρήνη, όχι τη συνέχιση του πολέμου, όπως ακούμε σήμερα. Σε αυτό το πλαίσιο, μια ισχυρή ευρωπαϊκή άμυνα είναι αναγκαία, γιατί βέβαια η ρωσική αρκούδα είναι εξαγριωμένη. Η ευρωπαϊκή άμυνα, απεξαρτημένη πολιτικά και τεχνολογικά από τις ΗΠΑ, πρέπει να αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου ειρήνης με στόχο έναν πολυπολικό κόσμο και ένα πανευρωπαϊκό σύστημα ασφάλειας που θα περιλαμβάνει τη Ρωσία. Ένα τέτοιο σχέδιο έχει ως προαπαιτούμενο την γενικότερη στροφή της ευρωπαϊκής πολιτικής, ώστε η λιτότητα να μη γίνει συνώνυμο της αυτονομίας. Και η διεύρυνση με νέα κράτη να μην υπονομεύσει την αυτονομία ούτε να ενισχύσει την παράταξη του πολέμου.
Η στροφή της Ευρώπης προς την ειρήνη δεν είναι ασφαλώς εύκολη. Θα συναντήσει ισχυρές αντιστάσεις και εσωτερικά από πολλούς που έχουν επενδύσει στον πόλεμο. Άλλος δρόμος όμως κατά τη γνώμη μου δεν υπάρχει. Δεν πρέπει να επιτρέψουμε η ειρήνη να γίνει η σημαία της ακροδεξιάς και του Τραμπ. Απολύτως αδιέξοδη θα ήταν και μια εθνική αναδίπλωση και εγκατάλειψη ή διάλυση της Ευρώπης, που αποτελεί ακριβώς τον στόχο των εχθρών μας.
Μια αυτόνομη Ευρώπη, απαλλαγμένη από την πολεμική υστερία, θα μπορούσε να επικεντρωθεί στην απόκρουση της τραμπικής θύελλας, πρώτα και κύρια στο σπίτι μας με την ακροδεξιά απειλή, αλλά και όπου αλλού εκδηλώνεται ως ωμός ιμπεριαλισμός, με πρώτη τη Μέση Ανατολή. Το «ευρωπαϊκό μοντέλο», παρά τα πλήγματα που υφίσταται, εξακολουθεί να αποτελεί το συγκριτικό μας πλεονέκτημα. Πρέπει να το υπερασπιστούμε, με σκληρό μέτωπο κατά των πολιτικών του μίσους και του εθνικισμού, εγκαταλείποντας τον νεοφιλελεύθερο δογματισμό, αποκαθιστώντας την εμπιστοσύνη στο πολιτικό σύστημα των πολιτών που βρίσκονται περιθωριοποιημένοι, με δημοκρατικές μεθόδους και χωρίς πραξικοπήματα τύπου Ρουμανίας.
