Η 20η Σεπτεμβρίου θα μπορούσε να είναι μια από εκείνες τις μέρες που αλλάζουν τη ροή των γεγονότων. Στην αυξανόμενη ένταση μεταξύ της ισπανικής και της καταλανικής κυβέρνησης λόγω του μονομερούς δημοψηφίσματος αυτοδιάθεσης που προκηρύχτηκε από τη Βουλή της Βαρκελώνης για την προσεχή 1η Οκτωβρίου, η Guardia Civil – η ισπανική αστυνομία – ερεύνησε μια δωδεκάδα έδρες της περιφερειακής καταλανικής κυβέρνησης, κατέσχεσε υλικό που αφορούσε τη διοργάνωση του δημοψηφίσματος και συνέλαβε 14 ανώτερους αξιωματούχους της καταλανικής διοίκησης. Ο πρωθυπουργός Μαριάνο Ραχόι αποφάσισε να επέμβει σκληρά με στόχο να αποδείξει ότι το ισπανικό κράτος δεν θα επιτρέψει περαιτέρω τη μονομερή καταλανική πρόκληση. «Δεν θα διεξαχθεί κανένα δημοψήφισμα» επανέλαβε ο ηγέτης του Λαϊκού Κόμματος: «Θα υπερασπίσουμε το κράτος δικαίου με όλα τα μέσα που μας παρέχει το Σύνταγμα. Ακόμη και με αυτά που δεν θα θέλαμε να χρησιμοποιήσουμε». Και από τις δηλώσεις πέρασε στις πράξεις. Ο στόχος; Να μην πραγματοποιηθεί το δημοψήφισμα. Απ’ αυτή την άποψη, φαίνεται ότι το πέτυχε: με τι ψηφοδέλτια θα πάνε να ψηφίσουν οι καταλανοί; Πού θα είναι οι κάλπες; Ποια εκλογικά τμήματα θα ανοίξουν;
Πύρρεια νίκη
Όμως, αυτή η νίκη του Ραχόι, πολύ πιθανά, θα είναι πύρρεια. Η απάντηση των πλατειών, πράγματι, υπήρξε άμεση. Χιλιάδες καταλανοί συγκεντρώθηκαν όλη την ημέρα της Τετάρτης μπροστά από τα υπό έρευνα γραφεία της περιφερειακής κυβέρνησης και έμειναν εκεί μέχρι αργά τη νύχτα. Υπήρξαν στιγμές έντασης, αλλά δεν οδήγησαν ποτέ σε σύγκρουση. Σημαντικό στοιχείο: δεν υπήρχαν μόνο υποστηρικτές της ανεξαρτησίας στο δρόμο, αλλά και πολλά άλλα άτομα που κατέβηκαν στο δρόμο για να υπερασπίσουν τη δημοκρατία και την καταλανική αυτονομία και για να καταδικάσουν τη σκληρή επέμβαση της κυβέρνησης του Λαϊκού Κόμματος. Η δήμαρχος της Βαρκελώνης Άντα Κολάου κάλεσε τους πολίτες να διαδηλώσουν για να υπερασπίσουν τους καταλανικούς θεσμούς και μίλησε για «δημοκρατικό σκάνδαλο» για να προσδιορίσει την επιχείρηση της Guardia Civil. Για τον ηγέτη του Podemos Πάμπλο Ιγκλέσιας είναι «ντροπή» να υπάρχουν «πολιτικοί κρατούμενοι» στην Ισπανία του 21ου αιώνα, όπως οι καταλανοί αξιωματούχοι που συνελήφθησαν (περισσότεροι από τους μισούς έχουν τώρα αφεθεί ελεύθεροι, αφού παρουσιάστηκαν ενώπιον του δικαστή). Οι βουλευτές των καταλανικών κομμάτων στη Βουλή της Μαδρίτης εγκατέλειψαν το ημικύκλιο, έπειτα από μια σκληρή κριτική στον Ραχόι. Στις πλατείες όλης της Ισπανίας διοργανώθηκαν διαδηλώσεις διαμαρτυρίας: από τη Μαδρίτη μέχρι τη Σαραγόσα, από το Μπιλμπάο μέχρι τη Λα Κορούνια και μέχρι τη Βαλένθια και την Ανδαλουσία.
Αυτό ίσως να είναι το σημαντικότερο στοιχείο: μέσα σε μια μόνο μέρα ο Ραχόι ενίσχυσε την καταλανική κυβέρνηση, χάρισε το λάβαρο της δημοκρατικής διεκδίκησης στους οπαδούς της ανεξαρτησίας, ένωσε μεγάλο μέρος της καταλανικής κοινωνίας και αρκεί να δούμε τις πρώτες σελίδες των εφημερίδων αυτών των ημερών για να αντιληφθούμε ότι διεθνοποίησε ένα ζήτημα που μέχρι σήμερα είχε περιορισμένη σημασία εκτός των ισπανικών συνόρων. Επίσης, ένα άλλο στοιχείο-κλειδί είναι ότι άνοιξε μια λανθάνουσα κρίση του κράτους. Αν οι καταλανοί ψήφιζαν τώρα, πόσοι από αυτούς θα ψήφιζαν «ναι» για την ανεξαρτησία, παρόλο που δεν είναι υποστηρικτές της; Και αν υπήρχε μια νέα πρόταση μομφής στην ισπανική Βουλή, σαν αυτή των Podemos που απέτυχε την άνοιξη, τι θα έκανε το Σοσιαλιστικό Κόμμα και οι βάσκοι εθνικιστές; Θα ψήφιζαν ξανά κατά του Ιγκλέσιας;
Πολλά ερωτήματα
Τα ερωτήματα είναι πάρα πολλά αυτή τη στιγμή. Πρώτα απ’ όλα, θα διεξαχθεί το δημοψήφισμα την 1η Οκτωβρίου; Δύσκολο να το πούμε. Φαίνεται ότι ο Ραχόι κατάφερε ένα σκληρό χτύπημα στη διοργάνωση της ψηφοφορίας. Ασφαλώς, στην περίπτωση που οι καταλανοί θα μπορέσουν να ψηφίσουν, δεν θα πρόκειται για ένα νόμιμο ούτε διεθνώς αναγνωρισμένο δημοψήφισμα. Τα δύο πιθανότερα σενάρια είναι μια νέα μακρο-δημοσκόπηση – παρόμοια με αυτήν της 9ης Νοεμβρίου 2014 – με εκλογικά τμήματα μόνο σε ένα τμήμα της καταλανικής περιφέρειας ή μια μεγάλη κινητοποίηση υπέρ του δημοψηφίσματος, του δικαιώματος απόφασης και της ανεξαρτησίας, όπου θα συμμετάσχουν και πολλά άτομα που δεν είναι υπέρ της ανεξαρτησίας, αλλά που θα κινητοποιηθούν ενάντια στην κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος.
Επομένως, θα είναι κομβική η ανάγνωση των γεγονότων εκ των υστέρων, καθώς και το να μάθουμε ποιος θα κερδίσει τη «μάχη της αφήγησης». Ποια θα είναι η ερμηνεία που θα επικρατήσει; Για την καταλανική κυβέρνηση είναι μια αναμέτρηση μεταξύ της δημοκρατίας των καταλανών (που θέλουν να ψηφίσουν) και της αυταρχικότητας της ισπανικής κυβέρνησης (που απαγορεύει το δικαίωμα ενός λαού να αποφασίζει). Για τη Μαδρίτη, αντίθετα, πρόκειται για μια αναμέτρηση μεταξύ της τήρησης του νόμου και της υπεράσπισης του κράτους δικαίου και μιας περιφερειακής κυβέρνησης που δεν σέβεται τους δημοκρατικούς κανόνες και επιβάλλει τον μονομερή δρόμο. Επίσης, τι ρόλο θα έχουν οι ευρωπαϊκοί θεσμοί; Μέχρι στιγμής δεν επενέβησαν. Όμως τώρα τι θα γίνει;
Η κατάσταση είναι αδιέξοδη και άκρως αβέβαιη. Οι ευθύνες είναι και των δύο, τόσο της καταλανικής κυβέρνησης όσο και της ισπανικής, που δεν θέλησαν ποτέ να κάνουν σοβαρό διάλογο, χρησιμοποιώντας την πολιτική για να βρουν μια λύση. Είναι γεγονός ότι η καταλανική κρίση δεν είναι παρά μια έκφραση, η πιο ορατή αυτή τη στιγμή, της κρίσης του ισπανικού συστήματος, μια κρίση του Συντάγματος του ’78. Το επαναλαμβάνει το Πάμπλο Ιγκλέσιας. Το λέει η Άντα Κολάου. Στην ουσία είναι οι μόνοι που προσπαθούν να προτείνουν κάτι, ενώ το Σοσιαλιστικό Κόμμα δεν πάει πέρα από την άτολμη πρόταση μιας κοινοβουλευτικής επιτροπής για να εκτιμηθεί μια πιθανή μεταρρύθμιση του Συντάγματος. Αυτό είναι λίγο στο σημείο που φθάσαμε. Η δήμαρχος της Βαρκελώνης επανέλαβε την ανάγκη ενός δημοψηφίσματος συμφωνημένου με το κράτος, με εγγυήσεις και με διεθνή αναγνώριση. Ο ηγέτης του Podemos είναι στην ίδια γραμμή: δικαίωμα απόφασης των καταλανών στο πλαίσιο ενός πολυεθνοτικού ισπανικού κράτους. Η αρχή γίνεται αυτή την Κυριακή στη Σαραγόσα με μια συνέλευση βουλευτών και δημάρχων από όλη την Ισπανία, έπειτα από πρόταση του Ιγκλέσιας. Ο στόχος; Να βρεθεί μια λύση στο καταλανικό ζήτημα. Θα συμμετάσχουν όλα τα κόμματα, πλην του Λαϊκού Κόμματος, του Σοσιαλιστικού Κόμματος και των Ciudadanos. Μπορεί να είναι μια αρχή. Θα δούμε.
Γιατί, προς το παρόν, είναι εξαιρετικά δύσκολο να φανταστούμε ότι στις 2 Οκτωβρίου, έπειτα από όλα όσα συμβαίνουν, θα μπορέσουν να ξαναχτιστούν οι γέφυρες που βομβαρδίστηκαν την τελευταία πενταετία. Χρειάζεται θάρρος και σοβαρότητα. Είναι κι ένα άλλο χαρακτηριστικό που λείπει αυτή τη στιγμή από τους κυβερνώντες στην Ισπανία και στην Καταλονία: να είναι ικανοί να βλέπουν πέρα από τον ορίζοντα και να μη σκέφτονται μόνο τις επόμενες εκλογές.
Steven Forti
Μετάφραση: Τόνια Τσίτσοβιτς
