«Δεν πρόκειται απλά για μια διαμάχη με την Ουκρανία. Πρόκειται για διαμάχη δύο κόσμων, δύο διαμετρικά αντίθετων κοσμοθεωρήσεων. […] Πρόκειται για διαμάχη μεταξύ του κράτους δικαίου και του δικαίου του ισχυρού, για διαμάχη μεταξύ δημοκρατιών και αυτοκρατοριών, μεταξύ ενός συστήματος που βασίζεται σε κανόνες και ενός κόσμου της γυμνής επιθετικότητας».
Ursula von der Leyen, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην έκτακτη συνεδρίαση της Ολομέλειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, 01.03.2022
«Τις τελευταίες ημέρες τηλεφώνησα σε συναδέλφισσες και συναδέλφους σε όλο τον κόσμο, και άκουσα αρκετούς να μου λένε «Τώρα ζητάτε την αλληλεγγύη μας για την Ευρώπη. Έχετε όμως σταθεί στο δικό μας πλευρό κατά το παρελθόν;» Θέλω να σας πω πολύ ξεκάθαρα, ότι σας καταλαβαίνω. Και πιστεύω ειλικρινά πως πρέπει να είμαστε πρόθυμοι να επερωτήσουμε τις πράξεις, την διεθνή εμπλοκή μας σε προηγούμενες περιόδους. Εγώ είμαι έτοιμη να το κάνω.»
Anna Lena Baerbock, Υπουργός Εξωτερικών της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Ομιλία κατά την έκτακτη συνεδρίαση της Ολομέλειας των Ηνωμένων Εθνών, 01.03.2022
Στο κατώφλι ενός Ψυχρού Πολέμου νέου τύπου, ήδη παρατηρούνται τεκτονικές αλλαγές στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι αντιφάσεις στη συγκρότηση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος γίνονται ακόμα πιο έκδηλες στην παρούσα κρίση, ενώ παράλληλα αναδεικνύονται σημαντικές ευκαιρίες για την πολιτική εμβάθυνση της ΕΕ με προοδευτικό πρόσημο. Την ίδια στιγμή που η ΕΕ προχωρά στην αγορά στρατιωτικού εξοπλισμού αξίας 5οο εκατομμύριων ευρώ, βλέπουμε ταυτόχρονα να προχωρά σε απόφαση για ανθρωπιστική βοήθεια ίδιου ύψους, αλλά και να λαμβάνει ταχύτατα αποφάσεις για τη διευκόλυνση της υποδοχής μαζικών προσφυγικών ροών από την Ουκρανία καθώς και για το πάγωμα περιουσιακών στοιχείων Ρώσων ολιγαρχών.
Από πολλές δηλώσεις κεντρικών παραγόντων της ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής (δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα παρατίθενται στην αρχή), γίνεται φανερή μία νέα πολιτική ανάγκη να παρουσιαστεί η ΕΕ ως ένας κόσμος ριζικά αντίθετος από τον συστημικό της αντίπαλο (καθεστώς Putin). Στο πλαίσιο αυτό, η πολιτική εμβάθυνση της ΕΕ μπαίνει δυναμικά στην εξίσωση και τα περιθώρια να αρνηθούν οι κεντρικοί ευρωπαϊκοί παράγοντες έναν τέτοιο προσανατολισμό έχουν στενέψει. Κι αυτό γιατί «όποιος θέλει, εν γένει, να ελέγχει μια δεδομένη κατάσταση οφείλει να επαγρυπνεί ώστε κανένα αδύναμο σημείο να μην καθιστά τρωτό το σύστημα συνολικά. Αντιθέτως, όποιος θέλει να του επιτεθεί, ακόμα και αν οι φαινομενικές όψεις της δύναμης είναι εναντίον του, αρκεί να ανακαλύψει τη μοναδική αδυναμία που καθιστά επισφαλή όλη αυτή την ισχύ.»[ Λουί Αλτουσέρ (2015): Αντίφαση και Επικαθορισμός. Για τον Μαρξ. Εκτός Γραμμής, Αθήνα, σ.142.]
Νεοφιλελευθερισμός και δημοκρατικό πολίτευμα
Μετά το «οικονομικό θαύμα της Χιλής» το οποίο επετεύχθη εξαιτίας του αιματηρού πραξικοπήματος της 11ης Σεπτεμβρίου 1973 και την εγκαθίδρυση στρατιωτικής δικτατορίας, ο νεοφιλελευθερισμός άρχισε να κατακτά τον κόσμο. Η απορρύθμιση και χρηματιστικοποίηση των αγορών, η αποδόμηση του κοινωνικού κράτους και διάλυση των εργασιακών δικαιωμάτων καθώς και η μαζική ιδιωτικοποίηση κεντρικών υποδομών και υπηρεσιών του κράτους, είχαν ως αποτέλεσμα να παρατηρούμε από την δεκαετία του 1980 και έπειτα, την συνεχή αύξηση των ανισοτήτων σε μεγάλο αριθμό χωρών.
Στο βιβλίο του με τίτλο «Globalists» ο ιστορικός Quinn Slobodian αναλύει τις ιδεολογικές ρίζες του νεοφιλελευθερισμού, τις οποίες εντοπίζει στην κεντρική Ευρώπη του μεσοπολέμου. Ο Slobodian δείχνει, πως η γέννηση του νεοφιλελευθερισμού είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το τέλος των αυτοκρατοριών. Ιδεολογική μήτρα ήταν το Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων της Γενεύης, όπου στοχαστές γύρω από τους Ludwig van Mises και Friedrich von Hayek αναζητούσαν τρόπους θεσμικής θωράκισης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, ενάντια στις διακυμάνσεις και την αστάθεια που υπέστη ως συνέπεια των πολιτικών ανακατατάξεων.
Με άλλα λόγια, ο νεοφιλελευθερισμός δεν αποτελεί απάντηση στον κεϋνσιανισμό, αλλά ιδεολογικό, πολιτικό και οικονομικό σχέδιο που αποσκοπεί στη δημιουργία ενός πολυδιάστατου παγκόσμιου θεσμικού και νομικού πλέγματος, το οποίο θα εξασφαλίζει πως οι όποιες κρίσεις αναδεικνύονται σε κράτη και ευρύτερες γεωγραφικές περιοχές, θα επιλύονται πάντα προς όφελος του κεφαλαίου.
Ανεξάρτητα από όσα ισχυρίζονται οι υπερασπιστές του στο δημόσιο λόγο τους, ο νεοφιλελευθερισμός δεν απεχθάνεται το κράτος. Απεχθάνεται το κράτος, που ασκεί πολιτική προς όφελος του κόσμου της εργασίας. Απεχθάνεται το κράτος που εγγράφει τις ανάγκες των λαϊκών μαζών στις πολιτικές που εφαρμόζει. Ως εκ τούτου, σκοπός του νεοφιλελευθερισμού δεν είναι η απελευθέρωση της αγοράς, αλλά η δημιουργία ενός προστατευτικού προς αυτήν θεσμικού πλέγματος «προκειμένου ο Καπιταλισμός να εμβολιαστεί κατά της απειλής της Δημοκρατίας», διευκρινίζει ο Slobodian.
Η Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση
Με την κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ και το τέλος του ψυχρού πολέμου, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου και η Παγκόσμια Τράπεζα μετεξελίσσονται σε θεσμούς στα πρότυπα του οράματος της σχολής της Γενεύης. Ενώ η Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση, η οποία τα προηγούμενα χρόνια είχε εξασθενίσει σημαντικά, επαναεκκινείται και επισπεύδεται με την δημιουργία της Ευρωπαϊκής Εσωτερικής Αγοράς το 1993.
Στην διαμόρφωση του κανονιστικού πλαισίου λειτουργίας της, η Στρογγυλή Τραπέζη Ευρωπαίων Βιομηχάνων (European Round Table of Industrialists – ERT) έχει παίξει κομβικό ρόλο, όπως έχει αναλύσει ο καθηγητής διεθνών οικονομικών σχέσεων και γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ Bastian Van Apeldoorn. Πρόκειται για οργάνωση συμφερόντων που ιδρύθηκε το 1983 από 17 εκπροσώπους των ευρωπαϊκών πολυεθνικών εταιρειών και δύο μέλη της Κομισιόν.
Σήμερα μετρά πενήντα μέλη, μεταξύ των οποίων βρίσκουμε εκπρόσωπους των κολοσσών L’Oreal, Nestle, Siemens, BASF, SAP, BMW, TOTAL και BP και διατηρεί άριστες σχέσεις με τα ανώτατα κλιμάκια της ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας.
Δυο δεκαετίες μετά την νέα αρχή, στο ξέσπασμα της κρίσης χρέους, η ΕΕ όρισε εκ των πραγμάτων την δημοσιονομική πειθαρχία, την συνέχιση και εμβάθυνση νεοφιλελεύθερων συνταγών ως πρωτεύοντα στόχο των παρεμβάσεών της, αξιοποιώντας το δημόσιο χρέος ως μοχλό πίεσης για την επιβολή της νεοφιλελεύθερης πολιτικής ατζέντας.
Ανεξάρτητα – συχνά και ενάντια στις πολιτικές ιεραρχήσεις και επιλογές εκλεγμένων κυβερνήσεων των υπερχρεωμένων κρατών μελών. Σε πρώτο στάδιο μέσω της εγκατάστασης μη εκλεγμένων κυβερνήσεων τεχνοκρατών και τελικώς υπό τη μορφή της ωμής απειλής, η οποία οδήγησε στην υπογραφή του τρίτου προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής σε πλήρη αντίθεση με την εκπεφρασμένη στο δημοψήφισμα του Ιουλίου 2015 βούληση του ελληνικού λαού και της κυβέρνησης Τσίπρα.
Η υπογραφή του τρίτου μνημονίου από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, το καλοκαίρι του 2015 αποτελεί τομή όχι μόνο για τον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και για την ιστορία της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης.
Είναι η στιγμή, όπου το αστικό μπλοκ χωρίστηκε σε δύο τμήματα και ο αυταρχικός νεοφιλελευθερισμός συγκροτήθηκε ως διακριτά αναγνωρίσιμος και ξεχωριστός πόλος από εκείνες τις δυνάμεις μιας παράδοσης, για τις οποίες οι αξίες του διαφωτισμού και των φιλελεύθερων δημοκρατιών συνιστούν αδιαπραγμάτευτος πυρήνας της ταυτότητάς τους. Καθοριστικής σημασίας για την έκβαση της διαπραγμάτευσης του 2015, ήταν η συμμαχία του υπουργού οικονομικών της Γερμανίας, Wolfgang Schäuble με το ΔΝΤ, υπό την στήριξη των χωρών του Βίζεγκραντ (Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχία, Σλοβακία) αλλά και της ολλανδικής κυβέρνησης, με σκοπό την επιβολή της γραμμής Schäuble στο ζήτημα της Ελλάδας.
Υπενθυμίζεται, πως ως συνέπεια της πρόσφατης απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό προστασίας του κράτους δικαίου σε Ουγγαρία και Πολωνία θα επιβληθούν κυρωτικά μέτρα. Ακόμα, ο πρώην πρωθυπουργός της Τσεχίας, ο δισεκατομμυριούχος Andrej Babiš ο οποίος κατά την περίοδο 2014 – 2017 κατείχε τη θέση του υπουργού οικονομικών, συμπεριλαμβάνεται στα Pandora Papers και έχει μπει επανειλημμένα στο στόχαστρο των αρχών για απάτη και υπεξαίρεση ευρωπαϊκών κονδυλίων.
Με άλλα λόγια ανάμεσα στους βασικούς υποστηρικτές της επιβολής του νεοφιλελεύθερου αυταρχισμού στην Ελλάδα, βρίσκουμε εκείνα τα κράτη μέλη οι κυβερνήσεις των οποίων περιορίζουν δραστικά την ελευθερία του τύπου, την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, κυβερνούν σε σφιχτό εναγκαλισμό με τις εγχώριες οικονομικές ελίτ, ενώ ρατσισμός, μισαλλοδοξία και σεξισμός καταλαμβάνουν κυρίαρχη θέση στον πολιτικό τους λόγο.
Φορολογικοί παράδεισοι και ανισότητες
Ο συμβουλευτικός ρόλος οργανωμένων ομάδων πίεσης όπως του ΕRT και το γεγονός ότι το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο εγγυάται την ελεύθερη διακίνηση εργατικού δυναμικού και κεφαλαίου, αλλά δεν προβλέπει κοινή φορολογική πολιτική, δεν συνιστούν δυο μεταξύ τους ασύνδετα φαινόμενα.
Σύμφωνα με τον Γάλλο οικονομολόγο Gabriel Zucman, πολυεθνικοί κολοσσοί μετακινούν ετησίως κεφάλαια ύψους 600 δις Ευρώ στους φορολογικούς παραδείσους του κόσμου, με τα 350 δισ. εξ αυτών να βρίσκονται στους φορολογικούς παραδείσους εντός της ΕΕ. Δηλαδή σε Λουξεμβούργο, Ιρλανδία, Ολλανδία, Βέλγιο, Μάλτα και Κύπρο.
Ας δούμε το παράδειγμα της εταιρείας επίπλων ΙΚΕΑ: Μεταφέροντας τα κέρδη της σε Ολλανδία, Λουξεμβούργο και Βέλγιο, το διάστημα 2009 – 2014 στέρησε από τα δημόσια ταμεία των χωρών στις οποίες δραστηριοποιείται, έσοδα ενός τρισεκατομμυρίου Ευρώ… Χρησιμοποιώντας μοντέλα μετακίνησης κερδών και εξοικονόμησης φόρων με ευφάνταστες ονομασίες όπως «Double Irish With a Dutch Sandwich» η εταιρεία με ετήσια κέρδη ύψους 6 δισ. Ευρώ, καταβάλει μόλις το 15% σε φόρους[ Marc Auerbach (2016): IKEA Flat Pack Taaks Avoyd. A study commissioned by the Greens/EFA Group in the European Parliament. ].
Ο επιθετικός φορολογικός σχεδιασμός των πολυεθνικών εταιρειών, στερεί από ΗΠΑ και ευρωπαϊκές χώρες ετησίως φορολογικά έσοδα ύψους 60 δισ. Ευρώ, εκ των οποίων μόνο στη Γερμανία αντιστοιχούν 17 δισ. ενώ η Γαλλία χάνει έσοδα που αντιστοιχούν στο 24,7% των πραγματικών ετήσιων φορολογικών εσόδων της. Την ίδια στιγμή η απόκρυψη φορολογητέας ύλης από πλούσιους ιδιώτες στερεί από τα κράτη 170 δισ. έσοδα κάθε χρόνο εκτιμά ο Zucman.
Η Ρωσία
Σύμφωνα με μελέτη των Piketty, Zucman και άλλων, μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου οι ανισότητες στη Ρωσία αυξήθηκαν ραγδαία. Συγκεκριμένα, το 10% των πλουσιότερων προσώπων στη Ρωσία κατείχε λιγότερο του 25% του συνολικού εισοδήματος το 1990-1991, ποσοστό που ξεπέρασε το 45% το 1996 και έχει έκτοτε κυμανθεί μεταξύ 45-50%. Αυτή η εκρηκτική αύξηση καταγράφηκε ταυτόχρονα με μια τεράστια απομείωση του πλούτου για το 50% των προσώπων με τα χαμηλότερα εισοδήματα, ο οποίος από το 30% του συνολικού εισοδήματος το 1990-1991 έπεσε κάτω από το 10% το 1996 και σταδιακά ανέκαμψε στο 18% έως το 2015. Ακόμα, σύμφωνα με τον Zucman, το 30% έως 40% των περιουσιακών στοιχείων των πολύ πλούσιων (ultra-high-net-worth-individuals) Ρώσων βρίσκεται σε φορολογικούς παραδείσους του εξωτερικού.
Όταν η ΕΕ οικοδομούσε την εσωτερική αγορά στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ο σημερινός πρόεδρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας, Vladimir Putin ήταν αντιδήμαρχος της Αγίας Πετρούπολης και αρμόδιος για τις εξωτερικές σχέσεις του δήμου. Σε δημοσίευμα της γερμανικής εφημερίδας «Neues Deutschland» με ημερομηνία 31.12.1993 διαβάζουμε για την συνάντησή του με εκπροσώπους της χημικής βιομηχανίας BASF, της τράπεζας Dresdner Bank και της εταιρείας Alcatel τα ακόλουθα: «ο Putin εξήγησε ότι η εγκαθίδρυση μιας στρατιωτικής δικτατορίας όπως αυτή της Χιλής θα αποτελούσε ιδανική λύση για τα τρέχοντα πολιτικά προβλήματα της Ρωσίας.
Προέβη επιπλέον στον διαχωρισμό μεταξύ «αναγκαίας» και «εγκληματικής» βίας. Ως εγκληματική βία όρισε την βία που αποσκοπεί στην ανατροπή της οικονομίας της αγοράς, ενώ χαρακτήρισε τη βία που στοχεύει στην προστασία ή ενθάρρυνση ιδιωτικών επενδύσεων αναγκαία βία. Ακόμα, ο Putin εξήγησε πως θα καλωσόριζε τυχόν προετοιμασίες του προέδρου Jelzin και του στρατού για εγκαθίδρυση μιας δικτατορίας που ακολουθεί το παράδειγμα Pinochet, λόγω των δυσκολιών που παρουσιάζει η οδός της οικονομίας της αγοράς. Την παρουσίαση του Putin αποδέχθηκαν τόσο οι παρόντες εκπρόσωποι Γερμανικών εταιρειών όσο και ο αναπληρωτής γενικός πρόξενος της Γερμανίας με θερμό χειροκρότημα.»
Στο πλαίσιο αυτό, μάλλον δεν πρέπει να εκπλήσσει ότι στα διοικητικά συμβούλια οικονομικών κολοσσών του καθεστώτος Putin σήμερα βρίσκουμε τους πρώην καγκελάριους της Γερμανίας και της Αυστρίας Gerhard Schröder, Wolfang Schüsel και Christian Kern, τον πρώην Πρωθυπουργό της Γαλλίας Francois Fillion, τον πρώην Πρωθυπουργό της Ιταλίας Matteo Renzi, τον πρώην Πρωθυπουργό της Φινλανδίας και άλλα κεντρικά στελέχη ευρωπαϊκών κυβερνήσεων του παρελθόντος.
Στη Ρωσία δολοφονούνται δημοσιογράφοι. Το 2006 η Anna Politkowskaja και το 2017, o Nikolai Andruschtschenko, ερευνούσαν τη διαφθορά και τα εγκλήματα πολέμου του καθεστώτος Putin, ενώ άλλες ανεξάρτητες δημοσιογραφικές φωνές στραγγαλίζονται οικονομικά και τίθενται εκτός νόμου. Η Ρωσία τα τελευταία χρόνια παρενέβη στις εκλογικές διαδικασίες χωρών της Δύσης, στηρίζοντας και χρηματοδοτώντας ακροδεξιές πολιτικές δυνάμεις και ιδεολογικά ρεύματα. Στη Ρωσία περιθωριοποιούνται και διώκονται ΛΟΑΤΚΙ άτομα, φυλακίζονται πολιτικοί αντίπαλοι του προέδρου, λογοκρίνεται και ελέγχεται το διαδίκτυο.
Το καθεστώς Putin εκτελεί τους αντιπάλους του με δολοφονικές επιθέσεις στην επικράτεια άλλων χωρών, όπως στο Βερολίνο, όπου το 2019 πράκτορας του FSB που βρισκόταν στη χώρα με πλαστά ταξιδιωτικά έγγραφα, σκότωσε τον αιτούντα άσυλο Τσετσένο Selimchan Changoschwili σε πάρκο της πόλης. Το Νοέμβριο 2021 η σημαντική και ευρέως αναγνωρισμένη οργάνωση για τα δικαιώματα του ανθρώπου, Memorial τέθηκε εκτός νόμου.
Ο αδύναμος κρίκος
Ως γνωστόν, δημιουργοί της ιστορίας είναι οι άνθρωποι. Ωστόσο, δεν την φτιάχνουν όπως θέλουν, αλλά σε δοσμένες συνθήκες, οι οποίες έχουν διαμορφωθεί από προϋπάρχοντες συσχετισμούς δύναμης και τα εκάστοτε αφηγήματα που την συνοδεύουν. Οι ιστορικές αλλαγές παραδείγματος ποτέ δεν είναι και δεν μπορούν να είναι κίνηση αντικατάστασης του παλαιού ηγεμονικού σχεδίου με ένα ήδη έτοιμο, νέο και λεπτομερώς επεξεργασμένο. Αντιθέτως διεξάγονται ως μάχες, για την επίλυση των υφιστάμενων αντιφάσεων με όρους ηγεμονίας.
Η Δύση, και με ιδιαίτερο τρόπο η ΕΕ, προκειμένου να κερδίσει την νέα ψυχροπολεμική σύγκρουση δεν μπορεί παρά να αλλάξει συθέμελα. Αυτό δεν περιλαμβάνει απλά την θεσμική αναδιάρθρωση της ΕΕ αλλά κυρίως την ιδεολογική μάχη ενάντια στον αυταρχικό νεοφιλελευθερισμό.
Ο εκβιασμός της ΕΕ και η επιβολή του τρίτου προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής στην Ελλάδα το 2015, οι ουσιαστικές σχέσεις του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ αφενός με την Ευρωπαϊκή Αριστερά, αφετέρου με την Ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία και τους Πράσινους, δίνουν στο κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης τη δυνατότητα να παίξει κομβικό ρόλο στην επίλυση των υφιστάμενων αντιφάσεων με κοινωνικό και προοδευτικό πρόσημο.
Ενώ το πολιτικό κεφάλαιο που αποκόμισε ο πρόεδρος του κόμματος από τη Συμφωνία των Πρεσπών σε διεθνές επίπεδο, οφείλει να αξιοποιηθεί για να ληφθούν πρωτοβουλίες με σκοπό την συγκρότηση ενός κοινού σχεδίου δράσης των αριστερών και άλλων προοδευτικών δυνάμεων στην ΕΕ. Τη στιγμή που η μετάβαση σε ΑΠΕ τίθεται πλέον ως κρίσιμο ζήτημα ασφάλειας και οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας έχουν δημιουργήσει ένα προηγούμενο εντοπισμού και δέσμευσης περιουσιακών στοιχείων σε φορολογικούς παραδείσους, ανοίγει ο δρόμος για την επίσπευση της πράσινης μετάβασης στο πλαίσιο ενός Ευρωπαϊκού Green New Deal, την εμβάθυνση της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου, την φορολόγηση του «κρυμμένου πλούτου των εθνών», την κοινωνική συνοχή και τον οριστικό ενταφιασμό του νεοφιλελεύθερου παραδείγματος στην ΕΕ.
Η Χάρις Τριανταφυλλίδου είναι Πολιτική Επιστήμονας
Πηγή: tvxs
