Γιατί γιορτάζουμε την έναρξη ενός πολέμου, που στην τελική έκβασή του, μερικούς μήνες αργότερα, δεν ήταν νικηφόρος; Είναι γνωστό ότι χάρη στον ηρωισμό και την αυτοθυσία των Ελλήνων στρατιωτών και αξιωματικών η επίθεση της φασιστικής Ιταλίας αποκρούστηκε τόσο το φθινόπωρο του 1940 όσο και την άνοιξη του 1941, αλλά δεν μπόρεσε να εμποδίσει την προέλαση των ναζιστικών στρατευμάτων και τη συνθηκολόγηση τον Απρίλιο του 1941.
Επιπλέον, ας σκεφτούμε ότι στην υπόλοιπη Ευρώπη, ή πιο σωστά στις χώρες που ανήκαν στο συμμαχικό στρατόπεδο, εορτάζεται η λήξη του πολέμου. Οι αντίστοιχες επέτειοι είναι είτε η λεγόμενη «ημέρα της νίκης», δηλαδή η 8η ή η 9η Μαΐου, ημέρα συνθηκολόγησης της ναζιστικής Γερμανίας (που εορτάζεται στη Ρωσία, τη Γαλλία, τη Σερβία, την Τσεχία), είτε η «ημέρα της απελευθέρωσης» (που εορτάζεται στις 5 Μαΐου στην Ολλανδία, στις 25 Απριλίου στην Ιταλία).
Επίσης, αναφορικά με τις επετείους του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, θα δούμε ότι στη Γαλλία, τη Σερβία, την Πολωνία, το Βέλγιο και την Αγγλία ως «ημέρα μνήμης» εορτάζεται η λήξη και όχι η έναρξη του πολέμου. Οπότε, λοιπόν, επανέρχεται το ερώτημα: Γιατί στην Ελλάδα εορτάζεται η 28η Οκτωβρίου και όχι η 12η Οκτωβρίου (ημέρα απελευθέρωσης) ή η 8η Μαΐου, ημέρα λήξης του πολέμου;
Θα προτιμούσαν να ξεχάσουν…
Για τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες η έναρξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου είναι κάτι που θα προτιμούσαν να ξεχάσουν παρά να θυμούνται. Η έναρξη του πολέμου συνδέεται με την ήττα και την ταπείνωση, τη συνθηκολόγηση και τον διαμελισμό. Απέναντι στον πόλεμο – αστραπή της ναζιστικής Γερμανίας οι χώρες κατέρρευσαν με τέτοια ταχύτητα και ευκολία που ακόμη και σήμερα προκαλεί εντύπωση: η Γαλλία συνθηκολόγησε μετά από 6 εβδομάδες, η Πολωνία μετά από 26 ημέρες, το Βέλγιο μετά από 18 ημέρες, η Ολλανδία μετά από 4 ημέρες και η Δανία 6 ώρες μετά τη γερμανική εισβολή. Αυτό ίσως εξηγεί και τον θαυμασμό που προκάλεσε στο συμμαχικό στρατόπεδο η απόκρουση της ιταλικής επίθεσης τον Οκτώβριο του 1940.
Για τους Έλληνες η έναρξη του πολέμου δεν συνδέθηκε με την ήττα, όπως στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, και γι’ αυτό πολύ γρήγορα καθιερώθηκε στη συνείδησή τους η 28η Οκτωβρίου ως ημέρα εορτασμού, προτού η χώρα απελευθερωθεί και θεσπιστεί επίσημα ως εθνική επέτειος. Ήδη από το 1941, την πρώτη επέτειο από την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, γίνονται στην κατεχόμενη πρωτεύουσα πατριωτικές εκδηλώσεις και συγκεντρώσεις.
Ωστόσο, εάν κατανοούμε γιατί μέσα στην Κατοχή είχε σημασία ο εορτασμός της 28ης Οκτωβρίου, ως εκδήλωση του πατριωτικού φρονήματος του λαού απέναντι στους κατακτητές, γιατί μετά τη λήξη του πολέμου δεν καθιερώθηκαν εορτασμοί για την 12η Οκτωβρίου, δηλαδή την ημέρα της απελευθέρωσης της Αθήνας και, συμβολικά, της χώρας; Γιατί, λοιπόν, δεν εορτάζουμε το τέλος της Κατοχής, δηλαδή των τρεισίμισι χρόνων που σημαδεύτηκαν από την πείνα, τη βαρβαρότητα των ναζιστικών στρατευμάτων αλλά και την ανάπτυξη ενός μαζικού κινήματος αντίστασης;
Ο λόγος, όπως πολλοί ιστορικοί έχουν επισημάνει, είναι ότι, μόλις σχεδόν δύο μήνες μετά την απελευθέρωση, η Αθήνα μετατράπηκε σε πεδίο μιας βίαιης εμφύλιας σύγκρουσης. Τα Δεκεμβριανά επισκίασαν την ευφορία της απελευθέρωσης και στην ουσία έκλεισαν έναν κύκλο εμφύλιων συγκρούσεων που είχαν ξεκινήσει στην κατεχόμενη Ελλάδα το 1943.
Εάν θεωρήσουμε ότι στόχος των εθνικών επετείων είναι να ενισχύουν την εθνική συνοχή και ταυτότητα, τότε αντιλαμβανόμαστε γιατί επιλέχθηκε να εορτάζεται ένα γεγονός ταυτισμένο με ηρωικές στιγμές παρά ένα άλλο που συνδέεται με εξελίξεις που διαίρεσαν την ελληνική κοινωνία.
Γιατί δεν γιορτάζουμε τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου
Το ίδιο ισχύει και για την 8η Μαΐου. Στην Ελλάδα δεν εορτάζεται η ημερομηνία λήξης του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Εάν επιστρέψουμε σε εκείνη την εποχή, δηλαδή τον Μάιο του 1945, τότε θα διαπιστώσουμε ότι, όταν η υπόλοιπη Ευρώπη πανηγύριζε, στην Ελλάδα επικρατούσε μια πολύ διαφορετική κατάσταση.
Στη Θεσσαλονίκη στις 8 Μαΐου τα πλήθη που είχαν συγκεντρωθεί το απόγευμα στην πλατεία Αριστοτέλους για να πανηγυρίσουν τη λήξη του πολέμου δέχτηκαν επίθεση από αστυνομικούς, βασιλόφρονες και παρακρατικούς με αποτέλεσμα τον θάνατο τεσσάρων πολιτών και τον τραυματισμό δεκάδων. Εκείνη την εποχή η Ελλάδα σταδιακά διολίσθαινε σε έναν νέο κύκλο πόλωσης, που οδήγησε τελικά στον Εμφύλιο Πόλεμο. Εάν στην υπόλοιπη Ευρώπη ο πόλεμος είχε τελειώσει, στην Ελλάδα ένας νέος πόλεμος επρόκειτο σύντομα να ξεκινήσει.
Στη μετεμφυλιακή Ελλάδα έγινε προσπάθεια να καθιερωθεί επίσημος εορτασμός για την απελευθέρωση της χώρας. Το 1964, για πρώτη και μοναδική φορά, η κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου πραγματοποίησε επίσημο εορτασμό της απελευθέρωσης της Αθήνας στις 12 Οκτωβρίου, για να αναδείξει, μεταξύ άλλων, τον ρόλο που ο ίδιος έπαιξε ως πρωθυπουργός της εξόριστης κυβέρνησης.
Στις μέρες μας μόλις τα τελευταία χρόνια καθιερώνεται σιγά – σιγά να γίνονται εκδηλώσεις για την απελευθέρωση της Αθήνας, οι οποίες βέβαια δεν υποκαθιστούν τον επίσημο εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου. Εύλογα η 28η Οκτωβρίου κατέχει κεντρική θέση στην εθνική αφήγηση και μνήμη, ωστόσο δεν θα πρέπει να ξεχνάμε τούτο: η μνήμη των χρόνων 1940-1944 (του ελληνοιταλικού πολέμου, της Κατοχής και της Αντίστασης) καθορίστηκε από τις μετέπειτα εξελίξεις.
Με άλλα λόγια, ο Εμφύλιος πόλεμος αποτέλεσε το «φίλτρο» μέσα από το οποίο διαμορφώθηκε η μνήμη τόσο του πολέμου όσο και της Κατοχής. Εάν δεν είχε μεσολαβήσει ο Εμφύλιος, ίσως να είχαν εγγραφεί στην εθνική αφήγηση και μνήμη και άλλες ημερομηνίες – γεγονότα των χρόνων 1940-1944 ως εξίσου σημαντικά με την 28η Οκτωβρίου.
Ο Πολυμέρης Βόγλης διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Πηγή: Η Αυγή
