Ας ξεχάσουμε για λίγο το ΠΑΣΟΚ και την πασοκοποίηση. Στο κάτω κάτω κάθε πολιτική δύναμη έχει τις δικές της ιστορικές ιδιαιτερότητες. Τα προβλήματα που συναντάει τώρα το μεγάλο κόμμα της ελληνικής Αριστεράς δεν μπορούν να αναχθούν εξ ολοκλήρου στην απόπειρα μετατροπής του σε μια νέα εκδοχή του ΠΑΣΟΚ. Η κατανόησή τους απαιτεί να ληφθεί υπόψη και η μοναδικότητα του ΣΥΡΙΖΑ ως κοινωνικο-πολιτικού φαινομένου.
Στο 2ο συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ τον Οκτώβριο του 2016, μετά από παρέμβαση του Αλέξη Τσίπρα, άλλαξε (με επανάληψη της ψηφοφορίας) μια απόφαση του συνεδρίου που αφορούσε το αν οι βουλευτές πρέπει ή δεν πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στην ποσόστωση του 25% των μελών της Κεντρικής Επιτροπής. Η άποψη του προέδρου -που τελικά επικράτησε- ήταν πως δεν πρέπει, διότι, όπως ο ίδιος εξήγησε, αυτό αντιβαίνει στη θέση του ότι το κόμμα χρειάζεται ένα «ενιαίο πολιτικό κέντρο» – εννοώντας, υποθέτουμε, ότι η διάκριση μεταξύ Κεντρικής Επιτροπής και Κοινοβουλευτικής Ομάδας πρέπει να είναι όσο το δυνατόν μικρότερη.
Ο αρχηγισμός λοιπόν έχει και τη θεσμική του «προϊστορία». Δεν αναφέρομαι τόσο σε αυτό καθεαυτό το πρακτικό αποτέλεσμα της εν λόγω απόφασης. Πιο σημαντικό είναι το σκεπτικό του προέδρου περί «ενιαίου πολιτικού κέντρου». Τι σημαίνει συγκεκριμένα πως Κ.Ε. και Κ.Ο. οφείλουν να συγκλίνουν κατά το μέγιστο δυνατό; Οτι και ο κατ’ ουσίαν επικεφαλής τους πρέπει να είναι ένας. Οχι βέβαια ο γραμματέας…
Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι θεσμικά ένα «προεδρικό» κόμμα της Αριστεράς – ας πούμε «με την καλή έννοια». Δηλαδή με την έννοια ότι έχει αποκοπεί από την οργανωτική παράδοση των παλαιών κομμουνιστικών κομμάτων με τον πανίσχυρο γενικό γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής. Εκείνος ήταν ο σταλινικός τρόπος ελέγχου του συνόλου του κομματικού μηχανισμού, από τις οργανώσεις βάσης μέχρι την όποια (κοινοβουλευτική ή άλλη) εκπροσώπηση στους πολιτειακούς θεσμούς. Ακόμη και τα δημοκρατικότερα από τα κομμουνιστικά κόμματα, τα λεγόμενα «ευρωκομμουνιστικά», είχαν διατηρήσει τούτη τη «γραμματεοκεντρική» δομή, παρ’ ότι ο γραμματέας είχε αρχίσει σ’ έναν βαθμό να ελέγχεται από την Κεντρική Επιτροπή.
Η ιδιαιτερότητα του ΣΥΡΙΖΑ έγκειται στο ότι, διά μέσου των πολλαπλών μετεξελίξεών του, αφενός μετατράπηκε σε «προεδροκεντρικό» κόμμα, στο οποίο την κεντρική ηγετική θέση κατέχει ο πρόεδρος που είναι και ο αρχηγός της Κοινοβουλευτικής Ομάδας, αφετέρου διατήρησε και τον θεσμό της Κεντρικής Επιτροπής που εκλέγει τον γραμματέα της. Η διττή αυτή εξουσιαστική δομή, όπως είχα υποστηρίξει και σε παλαιό άρθρο μου όπου σχολίαζα εκείνη την παρέμβαση του Αλ. Τσίπρα στο 2ο συνέδριο («Αριστερά και Διαφωτισμός» – «Εφ.Συν.», 25.10.2016), είναι η αναπαραγωγή, στο οργανωτικό πεδίο ενός αριστερού κόμματος, της θεμελιώδους δημοκρατικής αρχής της διάκρισης των εξουσιών. Ταυτόχρονα όμως, από τη σκοπιά του σύγχρονου μαρξισμού, είναι και κάτι ακόμη.
Μία από τις σημαντικότερες θεωρητικές παρακαταθήκες που άφησε ο Νίκος Πουλαντζάς ευρίσκεται στο τελευταίο κεφάλαιο του τελευταίου βιβλίου του, που έχει τίτλο «Προς έναν δημοκρατικό σοσιαλισμό». Το κεντρικό επιχείρημα εκείνου του κειμένου είναι η θεμελίωση του δημοκρατικού δρόμου στον σοσιαλισμό επί τη βάσει της διττής εξουσίας.
Μέσω μιας κριτικής τόσο της σοσιαλδημοκρατίας όσο και του σταλινισμού, ο Πουλαντζάς υποστηρίζει ότι τα κόμματα που εργάζονται για τη δημοκρατική πορεία προς τον δημοκρατικό σοσιαλισμό οφείλουν να εξασφαλίζουν τη δημοκρατία τόσο στο κοινοβούλιο και στους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς όσο και στη βάση της κοινωνίας και στην αυτοδιαχείριση. Σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο αποκτά το συγκεκριμένο πολιτικό της νόημα η διάκριση μεταξύ της εξουσίας του προέδρου και της Κ.Ο. αφενός και εκείνης της Κ.Ε. και του γραμματέα της αφετέρου.
Τα ζητήματα θεσμών, κανόνων και δημοκρατίας στην Αριστερά δεν τίθενται μόνον αξιακά. Η Αριστερά δικαίως καυχιέται για τον εαυτό της ότι στηρίζει τον συγκεκριμένο τρόπο με τον οποίο προωθεί τις αξίες της σε επιστημονική, δηλαδή ιστορικο-υλιστική ανάλυση των πραγματικών συνθηκών της ύπαρξής της και της στρατηγικής της προοπτικής. Η επιμονή λοιπόν στην πραγματική διάκριση των εξουσιών μεταξύ προέδρου και Κεντρικής Επιτροπής δεν είναι τυπολατρία.
Είναι ο μοναδικός τρόπος να μπορέσει το κόμμα της Αριστεράς να επιτελέσει επαρκώς το κεφαλαιώδους σημασίας εγχείρημα της σύνδεσης με τη βάση της κοινωνίας. Να το θέσω ωμά: η εκλογή του γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής ΜΕ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΤΗΣ ΙΔΙΑΣ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ (και όχι του προέδρου) αποτελεί μία από τις απαραίτητες εγγυήσεις ότι το συγκεκριμένο όργανο εκφράζει τις οργανώσεις βάσης που εκπροσωπεί – και ότι δεν εγκρίνει απλώς τις αποφάσεις του προέδρου.
Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
