Τα ειδεχθή εγκλήματα που συγκλονίζουν την κοινωνία, συχνά μετατρέπουν την κοινή γνώμη σε «δικαστήριο», που πάνω σε ένα συναισθηματικό ξέσπασμα, ζητά τουλάχιστον ισόβια, ακόμα και επαναφορά της θανατικής ποινής. Σε αυτό το ιδιόμορφο ράλι δημίων, πρωταγωνιστούν δημόσια πρόσωπα, που κερδοσκοπούν πολιτικά πάνω στο φόβο, στην ανασφάλεια και στα συναισθήματα μεγάλου μέρους των συμπολιτών μας.
Δημιουργείται συχνά μια αντιπαράθεση ανάμεσα στο Κράτος Δικαίου και σ’ αυτό που ονομάζεται «περί δικαίου αίσθημα της κοινωνίας». Και τα δύο, έχουν ως στόχο την απόδοση δικαιοσύνης. Μόνο που το κράτος δικαίου δεσμεύεται από νόμους και κατά το δυνατόν ανεξάρτητη δικαστική κρίση, ενώ το «περί δικαίου αίσθημα» παραπέμπει σε μια νεφελώδη αντίληψη, ή ακριβέστερα σε πολλές αντιλήψεις που αντανακλούν τον κοινωνικό κατακερματισμό και τις συγχύσεις.
Αν το κράτος δικαίου κρίνει με βάση τους νόμους, οι οποίοι μπορεί να μην είναι πάντοτε σωστοί, αλλά είναι θεσμισμένοι, η κοινή γνώμη, κρίνει με βάση ιδεολογίες, στερεότυπα, συναισθήματα και άλλες θολές κρίσεις, με την αυθαίρετη επίκληση της ηθικής, που δεν είναι πάντοτε μία και μοναδική. Εξαρτάται από τις εμπειρίες των ανθρώπων, το μορφωτικό και κοινωνικό επίπεδο, τις αξίες τους.
Για αυτό, κυρίως σε εγκλήματα που αφορούν ανθρωποκτονία ή βιασμό, μπορεί κανείς να βρει μια αυτονόητη ταύτιση ανάμεσα στο Κράτος Δικαίου και την κοινή γνώμη, τουλάχιστον ως προς την τιμωρία. Και εδώ όμως, αρχίζουν οι διαφοροποιήσεις, καθώς τα ελαφρυντικά είναι προσδιορισμένα στην περίπτωση του Κράτους Δικαίου. Αντιθέτως, στην περίπτωση του κοινού περί δικαίου αισθήματος, είναι ρευστά και συχνά συγκροτούν αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί «νομικός λαϊκισμός» ή ακριβέστερα «νομικός συντηρητισμός», κάτι σαν μακρινός απόηχος της Vox Populi.
H δικαιοσύνη οφείλει να λαμβάνει υπόψη τις αξίες της κοινωνίας, περί ηθικής και δημοκρατίας. Άλλωστε, οι αποφάσεις του δικαστηρίου εκδίδονται στο Όνομα του Λαού. Και προφανώς κρίνονται. Δεν ισχύει το ίδιο με τις «αποφάσεις» της κοινής γνώμης, που αρκετές φορές παίρνουν το χαρακτήρα λιντσαρίσματος ενόχων ή θεωρουμένων ως ενόχων, στο όνομα της ηθικής και της δικαιοσύνης του καθενός και της καθεμιάς.
Όλα αυτά τα σκέφτομαι αυτές τις μέρες, που αλλεπάλληλα εγκλήματα συγκλονίζουν την κοινωνία. Να θυμίσω την εν ψυχρώ δολοφονία της Καρολάιν από τον άνδρα της και τώρα, τις κατηγορίες για το φόνο μικρών παιδιών από τη μητέρα τους. Έως ότου να ομολογήσουν οι δράστες, έχουν το τεκμήριο της αθωότητας. Η δικαιοσύνη, οι αστυνομικές αρχές, οι ιατροδικαστές, θα διερευνήσουν τις υποθέσεις. Τι προσφέρει άραγε η δίκη και η καταδίκη στα τηλεοπτικά παράθυρα; Τι προσφέρει η βιασύνη και η εμμονή πολιτικών και δημοσιογράφων να προτείνουν την εσχάτη των ποινών ή και επαναφορά της θανατικής καταδίκης; Πόσο ενισχύει το δικαιοκρατικό καταλογισμό της ευθύνης η ανάρτηση της ΓΓ Αντιεγκληματικής Πολιτικής, κας Σοφίας Νικολάου, ότι «δεν υπάρχει τιμωρία για τέτοιο έγκλημα»; Ή ο βουλευτής της ΝΔ κ. Κυρανάκης, ο οποίος αποφασίζει σε… τουίτ ότι για μια κατηγορία εγκλημάτων «δεν υπάρχει κανείς σωφρονισμός»; Το παγερό πρόσωπο του δήμιου, ο Ιανός του συντηρητισμού, που σπεύδει να αντιποιηθεί τη Δικαιοσύνη, σηκώνοντας τον πέλεκυ. Και φυσικά μια βάναυση προσβολή του Κράτους Δικαίου. Αλλά τι να περιμένει κανείς απ’ αυτούς που δεν αναζητούν ποτέ τα κοινωνικά αίτια και τις ανάλογες απαντήσεις στα προβλήματα με αποτέλεσμα να αποτυγχάνουν στην αντιμετώπιση της εγκληματικότητας;
Να μην μας διαφεύγει, ότι σε άλλες περιπτώσεις το περί δικαίου αίσθημα, χρησιμοποιείται για την αθώωση κατηγορουμένων για εγκλήματα. Για παράδειγμα, η σιωπή, η κατανόηση ή και ανοχή που επιδείχθηκε από μεγάλα τμήματα της κοινής γνώμης για τη δολοφονία του Ζακ, στην Ομόνοια, όπου με τον τρόπο τους συνέπραξαν ένας «αγανακτισμένος νοικοκύρης», ο φίλος του αλλά και αστυνομικά όργανα. Κι ακόμα η δολοφονία ενός νέου παιδιού, από εγκληματικές συμμορίες χούλιγκαν στη Θεσσαλονίκη, που μας υπενθύμισε το κοινό μυστικό, των εγκληματικών οπαδικών στρατών. Αναμφίβολα κάθε έγκλημα έχει την ιδιαιτερότητά του, για αυτό χρειάζεται η τεκμηριωμένη και ακριβής δικαστική κρίση.
Συχνά όμως, το κράτος Δικαίου, με συνεχείς αναβολές και επηρεασμούς, οδηγεί σε δεύτερο θάνατο τα θύματα. Τότε πράγματι δημιουργείται ένα τεράστιο κενό στην απόδοση της δικαιοσύνης, όπως στην περίπτωση της δίκης για τη δολοφονία της μαρτυρικής Τοπαλούδη, και ελλοχεύουν τα πολλά περί δικαίου αισθήματα…
Νίκος Φίλης
