Ο Σάντρο Μετζάντρα, ένας από τους σημαντικότερους ευρωπαίους πολιτικούς φιλοσόφους, μιλάει για την Ευρώπη, την Αριστερά, και τα κινήματα. Όπως επισημαίνει, δεν υπάρχει καμία ελπίδα για την Αριστερά αν η πολιτική στρατηγική και η φαντασία της παραμένουν κλειδωμένες μέσα στην εθνική κλίμακα.
Τη συνέντευξη πήρε ο Δημήτρης Γκιβίσης
Είμαστε σε μια εποχή που, όπως και εσείς έχετε αναφέρει, παρατηρούμε την ενίσχυση της επανεθνικοποίησης της πολιτικής στην Ευρώπη. Θεωρείτε ότι η υπόθεση «Ευρώπη» παραμένει ακόμα ανοιχτή; Και αν ναι, ποια είναι σήμερα η πρόκληση για τις κοινωνικές δυνάμεις της Ευρώπης;
Η επανεθνικοποίηση της πολιτικής έχει ξεκινήσει στην Ευρώπη για αρκετά χρόνια τώρα. Ήταν ιδιαίτερα ο τρόπος με τον οποίο η οικονομική κρίση έγινε αντικείμενο διαχείρισης, σε αυτό το μέρος του κόσμου, που προκάλεσε μια τέτοια επανεθνικοποίηση. Η εμφάνιση μιας σειράς συγκρούσεων και διχασμών μεταξύ των χωρών και των περιφερειών, η οποία ήταν τόσο εντυπωσιακά εμφανής στην «ελληνική κρίση» το 2015, ήταν μία από τις κύριες συνέπειες της διαχείρισης της κρίσης έκτακτης ανάγκης που δεν είχε/έχει στόχο την ανάπτυξη μιας πανευρωπαϊκής στρατηγικής της ανάκαμψης. Σε μια τέτοια κατάσταση, η Ευρώπη έχει ταυτιστεί με τη λιτότητα και την κοινωνική υποβάθμιση, όχι μόνο στον Νότο της ηπείρου! Μεταξύ της τεχνοκρατικής νεοφιλελεύθερης ελίτ και του δεξιού λαϊκισμού έχει δημιουργηθεί, και αυξάνεται, μια διεστραμμένη συμμαχία, η οποία ήρθε να κυριαρχήσει στην πολιτική σκηνή. Είμαι πεπεισμένος ότι το «ευρωπαϊκό ζήτημα» εξακολουθεί να είναι ανοιχτό ως ένα είδος επιτεύγματος πέρα από αυτήν τη διεστραμμένη συμμαχία. Δεν υπάρχει καμία ελπίδα για την Αριστερά, αν η πολιτική στρατηγική και η φαντασία της παραμένουν κλειδωμένες μέσα στην εθνική κλίμακα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, τουλάχιστον στην Ευρώπη, το εθνικό κράτος, η κυριαρχία, μπορεί να διεκδικηθεί ρητορικά από τη δεξιά, αλλά δεν είναι μια αποτελεσματική βάση για μια πολιτική που στοχεύει πραγματικά στη ρήξη με το νεοφιλελευθερισμό. Αυτό δεν σημαίνει ότι η Αριστερά πρέπει να εγκαταλείψει το εθνικό έδαφος: υπάρχουν σίγουρα σχετικές μάχες για να αγωνιστεί σε αυτό το επίπεδο. Αλλά η πρόκληση είναι να εργαστούμε προς μια σύνδεση και δικτύωση αυτών των μαχών πέρα από την εθνική κλίμακα, μέσα σε μια πολυεπίπεδη πολιτική προοπτική προς τη συσσώρευση της εξουσίας που θα οδηγήσει σε μια ρήξη σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Απέναντι σε αυτούς που υποστηρίζουν την «ενιαία γραμμή αγώνα» ως το μοναδικό τρόπο δράσης, πολλοί θεωρούν ότι είναι αναγκαίο τα κοινωνικά κινήματα να ακολουθήσουν διαδικασίες ανοιχτών και οριζόντιων σχέσεων/συνθέσεων, γιατί μόνο έτσι μπορούν να προκληθούν βαθύτεροι κοινωνικοί μετασχηματισμοί και να γίνουν τα κινήματα πραγματικά επικίνδυνα για την εξουσία. Ποια είναι η άποψή σας;
Προσπαθώ να σκέφτομαι πέρα από το είδος μόνο αυτών των δύο εναλλακτικών λύσεων. Τα γειωμένα, «οριζόντια» κινήματα που δρουν σε τοπική βάση, είναι για μένα ζωτικής σημασίας προκειμένου να καταστεί δυνατή μια εναλλακτική λύση για την παρούσα κατάσταση των πραγμάτων. Το ίδιο ισχύει και όσον αφορά τους κοινωνικούς και εργασιακούς αγώνες, οι οποίοι δεν είναι απαραίτητα το ίδιο με τα κοινωνικά κινήματα. Οι δραματικές μεταμορφώσεις της εργασίας και της ζωής τις τελευταίες δεκαετίες συνεχίζουν να προκαλούν συγκρούσεις και οι προσπάθειες της αυτοοργάνωσης δεν έχουν ακόμη φθάσει σε μια «ποιοτική αιχμή» που θα οδηγούσε στη γέννηση του ιστορικού εργατικού κινήματος. Επαναλαμβάνω, χωρίς κοινωνικά κινήματα και αγώνες στο καθημερινό επίπεδο δεν υπάρχει καμία πιθανότητα να σφυρηλατήσουμε μια αποτελεσματική πολιτική της ριζικής μεταμόρφωσης. Αλλά την ίδια στιγμή αυτή η πολιτική πρέπει να βρει τις στιγμές της ενότητας, προκειμένου να πολλαπλασιάσει τη δύναμη αυτών των αγώνων και των κινημάτων. Το πώς να το κάνουμε αυτό, το πώς να παράγουμε μια ενότητα πολιτική που δεν θα θυσιάζει την ιδιαιτερότητα των κινημάτων και των αγώνων, αλλά μάλλον θα εδραιώνει την πολιτική τους παραγωγικότητα, είναι μια κρίσιμη πρόκληση για εμάς σήμερα. Τα τελευταία χρόνια αναδύεται ένα ιδιαίτερα δυναμικό κίνημα για την υπεράσπιση των κοινών σε ένα ευρύ πλήθος διαφορετικών τομέων, που έχει ως κεντρικό άξονα την αναζήτηση ενός δρόμου έξω από το κράτος. Πώς βλέπετε όλες αυτές τις πρωτοβουλίες; Συμφωνείτε με την άποψη ότι η έννοια των κοινών γεννάει τη νέα Αριστερά; Το θέμα των κοινών είναι πράγματι ένα από τα μεγάλα ζητήματα που διακυβεύονται στην ανάπτυξη των κινημάτων και των αγώνων στην Ευρώπη, όπως και αλλού στον κόσμο. Από την υπεράσπιση των εδαφών κατά της μεγάλης εξόρυξης ή των μεγάλων έργων υποδομής, από το κίνημα για το ελεύθερο λογισμικό, από τους αγώνες για το δικαίωμα στο νερό, η γλώσσα των κοινών είναι πολύ διαδεδομένη στις μέρες μας. Είμαι πεπεισμένος ότι αυτός είναι ένας από τους πιο ελπιδοφόρους στρατηγικούς ορίζοντες για την Αριστερά. Και ναι, θα πρέπει κανείς να ρωτήσει «ποιο είναι το ενωτικό νήμα που τρέχει μέσω αυτών των διαφορετικών κινημάτων και των αγώνων». Πράγματι, αν πάρουμε στα σοβαρά την ιδέα των κοινών, ορίζεται ότι προκύπτει μόνο σε αντίθεση με το «ιδιωτικό» και προς το «δημόσιο». Αυτό όμως που είναι σημαντικό για μένα, είναι να τονίσω ότι αυτός ο «ούτε ιδιωτικός ούτε δημόσιος» χαρακτήρας, δεν αναφέρεται μόνο στο καθεστώς των αγαθών που διεκδικούνται ως κοινά, όπως για παράδειγμα, το νερό, ένας χώρος, μια περιοχή. Αναφέρεται πρώτα από όλα στη μορφή της οργάνωσης που διαχειρίζεται, και με κάποιον τρόπο αδιάκοπα παράγει, αυτά τα κοινά. Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι η πολιτική των κοινών, η πολιτική της αυτονομίας, που είναι σε θέση ακόμα και να παράγει τα δικά της θεσμικά όργανα που μπορούν να εισάγουν διαφορετικές μορφές σχέσεων με τα υπάρχοντα θεσμικά όργανα του κράτους (από σύγκρουση έως διαπραγμάτευση). Με αυτή την έννοια, νομίζω ότι η έννοια των κοινών είναι ζωτικής σημασίας για μια νέα Αριστερά.
Απέναντι σε μια Ευρώπη που γίνεται όλο και περισσότερο ξενοφοβική, ποιος θεωρείτε ότι πρέπει να είναι ο στόχος για τα κινήματα αλληλεγγύης; Πώς μπορεί το αίτημα για ανοιχτά σύνορα να συνδεθεί με τη διεκδίκηση μιας διαφορετικής ένταξης, με την υπεράσπιση των δικαιωμάτων και με την προσπάθεια για τον εμπλουτισμό της ιδιότητας του πολίτη για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες;
Πρώτα απ’ όλα, θα πρέπει να τονίσω για άλλη μια φορά ότι ανεξάρτητα από τα κινήματα αλληλεγγύης, οι μετανάστες και οι πρόσφυγες συνεχίζουν όχι μόνο να διεκδικούν, αλλά και στην πράξη να εφαρμόζουν το «ανοικτά σύνορα» με τις καθημερινές κινήσεις και τις πρακτικές τους. Τολμούν και διασχίζουν τα σύνορα, αν και κάτω από συνθήκες που είναι όλο και πιο επικίνδυνες και συχνά θανατηφόρες. Αυτό είναι ένα πολύ βασικό σημείο, αλλά είναι σημαντικό να το τονίζουμε ξανά και ξανά επειδή είναι μια θεμελιώδης αρχή για κάθε διεθνιστική Αριστερά, η οποία ριζικά αρνείται τη διάκριση μεταξύ των «πολιτών» και «των μη πολιτών». Έχοντας πει αυτό, τα «ανοιχτά σύνορα» είναι μια πρακτική και πολιτική απαίτηση η οποία μας καλεί να εντοπίσουμε τα σύνορα και μέσα στις πόλεις και τις κοινωνίες μας, και να αγωνιστούμε ενάντια στα διχαστικά και ιεραρχικά αποτελέσματά τους. Αυτός ο αγώνας αφορά τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, αλλά δεν περιορίζεται καθόλου σε αυτούς! Ταυτόχρονα, είναι σαφές ότι μια τέτοια πολιτική πρέπει να αρθρωθεί και να τεκμηριωθεί και με άλλες αξιώσεις και αγώνες, που στοχεύουν όχι μόνο στην υπεράσπιση των υφιστάμενων δικαιωμάτων, αλλά και στη δημιουργία νέων. Δεν βλέπω καμία αναγκαία αντίθεση μεταξύ αυτών των αγώνων, το αντίθετο ισχύει!
Εκατό χρόνια μετά το 1917 και ενάντια στη βαρβαρότητα του καπιταλισμού, το θέμα του κομουνισμού έρχεται και πάλι στην επικαιρότητα. Τι θεωρείτε ότι σημαίνει σήμερα κομμουνιστική πολιτική;
Είναι εύκολο να πούμε ότι πολλά πράγματα έχουν αλλάξει από το 1917. Η Ευρώπη είχε καταστραφεί από τον πόλεμο, υπήρξε ο Τσάρος της Ρωσίας, ο καπιταλισμός ζούσε μέσα από μια εντελώς διαφορετική στιγμή της ιστορίας του… Το θέμα δεν είναι να διεκδικήσουμε την επικαιρότητα της Οκτωβριανής Επανάστασης επομένως, αν και θα πρέπει να τονίσουμε ότι ο Λένιν και οι μπολσεβίκοι είναι αναπόσπαστο μέρος της ιστορικής μας κληρονομιάς. Αλλά η εκατονταετηρίδα της επανάστασης έρχεται σε μια στιγμή κατά την οποία, 25 χρόνια μετά το τέλος του «υπαρκτού σοσιαλισμού» στην Ευρώπη, ο καπιταλισμός αντιμετωπίζει και πάλι όχι μόνο μια οικονομική κρίση αλλά και μια βαθιά κρίση νομιμοποίησης. Αυτό δεν είναι απαραίτητα προϋπόθεση για την άνοδο της Αριστεράς, η ιστορία μας δείχνει ότι μπορεί να συμβεί και το αντίθετο. Αλλά σε μια τέτοια κατάσταση, η Οκτωβριανή Επανάσταση διατηρεί την επικαιρότητα της ακριβώς ως ένα γεγονός που οδηγεί στην νικηφόρα ρήξη της συνέχειας του καπιταλισμού, στην εμφάνιση αυτού που παρουσιάστηκε (και σίγουρα ήταν τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα) μια ριζική εναλλακτική λύση απέναντι σε αυτόν. Μια κομουνιστική πολιτική σήμερα, ανεξάρτητα από το πώς λέγεται, είναι μια πολιτική που στοχεύει στο άνοιγμα και πάλι μια τέτοιας προοπτικής. Και για να πετύχει αυτό, για να λειτουργήσει, χρειάζεται να κινηθεί προς το είδος της συν-άρθρωσης μεταξύ των αγώνων και των κινημάτων, την αναγκαιότητα της οποίας έχω τονίσει προηγουμένως σε αυτήν τη συνέντευξη.
Ο Σάντρο Μετζάντρα είναι καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια και από τους κυριότερους σήμερα συνεχιστές της παράδοσης του ιταλικού εργατισμού και της μετα-αυτονομίας.
Πηγή: Η Εποχή
