Την προηγούμενη Δευτέρα, η Σύγκλητος του Παντείου Πανεπιστημίου ενέκρινε το πρώτο «Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων 2022–2025» στην ιστορία του ιδρύματος, το οποίο κατάρτισε η Επιτροπή Ισότητας των Φύλων (ΕΙΦ), το κατά νόμο συμβουλευτικό όργανο της Συγκλήτου και των Διοικήσεων των Σχολών και των Τμημάτων του πανεπιστημίου. Το Σχέδιο αποτελεί ταυτόχρονα ένα μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα πολιτικής, που εντάσσεται στον στρατηγικό σχεδιασμό του Παντείου, και ένα επιχειρησιακό σχέδιο, που περιλαμβάνει όχι μόνο γενικούς και ειδικούς στόχους σε επί μέρους πεδία παρέμβασης, αλλά περιγράφει διεξοδικά το σύνολο των δράσεων που πρόκειται να υλοποιηθούν στο πανεπιστήμιο την επόμενη τετραετία για την προώθηση και διασφάλιση της ουσιαστικής ισότητας των φύλων στις εκπαιδευτικές, ερευνητικές και διοικητικές διαδικασίες του Ιδρύματος. Το Σχέδιο παρουσιάστηκε χθες αναλυτικά στο σύνολο της παντειακής κοινότητας, σε μεγάλη εκδήλωση της ΕΙΦ και της Πρυτανείας του ιδρύματος.
Το Πάντειο Πανεπιστήμιο δεν είναι το πρώτο, αλλά το όγδοο κατά σειράν ΑΕΙ της χώρας που αποκτά Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων (ΣΔΙΦ), του οποίου η εκπόνηση αποτελεί μία από τις κύριες αρμοδιότητες των ΕΙΦ, που συστάθηκαν για πρώτη φορά στα ελληνικά πανεπιστήμια σε εφαρμογή του Ν. 4589/2019 της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ. Βάσει αυτού του νόμου, οι ΕΙΦ έχουν την αρμοδιότητα να εισηγούνται στα όργανα διοίκησης του πανεπιστημίου τους είτε μεμονωμένα μέτρα, είτε πλέγμα μέτρων ενταγμένων σε Σχέδια Δράσης για την προώθηση της ισότητας και την καταπολέμηση του σεξισμού, ενώ επίσης παρέχουν συνδρομή σε θύματα διακρίσεων ή παρενοχλητικής συμπεριφοράς.
Στην πράξη, ο παραπάνω νόμος δημιούργησε εκ του μηδενός ένα θεσμικό πλαίσιο για την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου και την προώθηση της έμφυλης ισότητας στην ανώτατη εκπαίδευση. Σημειωτέον ότι η Ελλάδα εμφανίζει σημαντικές ανισότητες φύλου στην τελευταία, έχοντας π.χ. ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά γυναικών μεταξύ του ακαδημαϊκού προσωπικού των πανεπιστημίων (36,5% έναντι 42,4% στην ΕΕ).
Αναμφισβήτητα, η σύσταση ΕΙΦ σε όλα σχεδόν τα ΑΕΙ της χώρας και οι αρμοδιότητες που τους έδωσε ο Ν. 4589 έθεσαν τις βάσεις για τη διαμόρφωση πολιτικής έμφυλης ισότητας στην ανώτατη εκπαίδευση, με πρωτοβουλία των ίδιων των πανεπιστημίων ως εσωτερική τους διαδικασία στο πλαίσιο της αυτοδιοίκησής τους. Ωστόσο, καθοριστική επίδραση άσκησαν τα τελευταία χρόνια δύο σημαντικότατοι παράγοντες. Ο πρώτος είναι η αναζωπύρωση του φεμινιστικού κινήματος και η σύγκλισή του με το ΛΟΑΤΚΙ κίνημα γύρω από το θέμα της έμφυλης βίας και σεξουαλικής παρενόχλησης (metoo, γυναικοκτονίες, δολοφονία Ζακ κ.α.). Ο δεύτερος είναι η ευρωπαϊκή πολιτική ισότητας των φύλων στην έρευνα που, εδώ και ενάμιση χρόνο, ασκεί τεράστια πίεση στις ΕΙΦ για την ολοκλήρωση της διαδικασίας εκπόνησης Σχεδίων Δράσης. Συγκεκριμένα, από την έναρξη του 2022, δεν μπορεί να προχωρήσει η συμβασιοποίηση ερευνητικών προγραμμάτων που χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, χωρίς προηγουμένως ο φορέας υλοποίησης (πανεπιστήμιο ή ερευνητικό ίδρυμα) να έχει υιοθετήσει ΣΔΙΦ.
Οι παραπάνω γενικές εξελίξεις επηρέασαν και τη λειτουργία της ΕΙΦ στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, η οποία αξιοποίησε στο έπακρο το έμπειρο δυναμικό της σε θέματα ανάλυσης των έμφυλων ανισοτήτων και πολιτικής ισότητας για να ανταποκριθεί στις προκλήσεις. Σημειωτέον ότι το πανεπιστήμιο συγκαταλέγεται μεταξύ των ελληνικών ΑΕΙ με μακρά παράδοση και συγκριτικό πλεονέκτημα στις σπουδές φύλου και ισότητας, διαθέτοντας ένα σχετικά πολυάριθμο και δραστήριο διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό, αξιόλογη ερευνητική επίδοση και διεπιστημονικό/διατμηματικό μεταπτυχιακό πρόγραμμα.
Αμέσως μετά τη σύστασή της τον Δεκέμβριο του 2020, η ΕΙΦ πέτυχε την ενσωμάτωση της προώθησης της ισότητας των φύλων και της καταπολέμησης όλων των διακρίσεων και της ηθικής και σεξουαλικής παρενόχλησης στην αποστολή του πανεπιστημίου (Εσωτερικός Κανονισμός Λειτουργίας). Στη συνέχεια, με αφορμή το κίνημα metoo, εκπόνησε Οδηγό αντιμετώπισης της έμφυλης και σεξουαλικής βίας και παρενόχλησης στο πανεπιστήμιο, που θα δοθεί σύντομα στη δημοσιότητα, και αποτελεί μία από τις δράσεις του ΣΔΙΦ.
Το ΣΔΙΦ, προϊόν συλλογικής δουλειάς της ΕΙΦ, αντανακλά το σχεδιασμό μιας ολοκληρωμένης πολιτικής προώθησης της έμφυλης ισότητας στο πανεπιστήμιο που αρθρώνεται γύρω από πέντε πεδία παρέμβασης: την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, την ισόρροπη συμμετοχή των φύλων σε ηγετικές θέσεις, θέσεις ευθύνης και λήψης αποφάσεων, την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στο περιεχόμενο της έρευνας και της διδασκαλίας και, τέλος, την έμφυλη βία και τη σεξουαλική παρενόχληση. Ωστόσο, η επιτυχία του ΣΔΙΦ και της πολιτικής ισότητας των φύλων στο πανεπιστήμιο εξαρτάται από μια σειρά καθοριστικών παραγόντων που περιγράφονται μεταξύ των προϋποθέσεων και «οριζόντιων δράσεων» του Σχεδίου: τη στήριξη των πρυτανικών αρχών και της Συγκλήτου, τη δημιουργία Γραφείου Ισότητας των Φύλων με επαρκή στελέχωση υπό την διεύθυνση της ΕΙΦ και της Πρυτανείας, την ευαισθητοποίηση της ακαδημαϊκής κοινότητας σε θέματα ισότητας, διακρίσεων φύλου και έμφυλης βίας, την ενεργή εμπλοκή ακαδημαϊκών Σχολών και Τμημάτων και διοικητικών μονάδων στην υλοποίηση πολλών δράσεων, και την εξασφάλιση των απαιτούμενων χρηματοδοτικών πόρων. Το έργο της ΕΙΦ, που αποτελεί τον βασικό φορέα υλοποίησης του ΣΔΙΦ, θα είναι δύσκολο την επόμενη τετραετία. Οι προκλήσεις, πάντως, δεν μας φοβίζουν. Προχωράμε με αισιοδοξία.
Μαρία Καραμεσίνη
