Ο όρος «ανανεωτική (Αριστερά)» ίσως είναι λίγο παραπλανητικός. Αν με τον όρο εννοούμε την άρρηκτη σχέση σοσιαλιστικών ιδεών και δημοκρατίας, τούτη η σχέση δεν προκύπτει από κάποια «ανανέωση» της Αριστεράς. Ηδη στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο οι Μαρξ και Ενγκελς καταγγέλλουν την καπιταλιστική σχέση εκμετάλλευσης ως «δεσποτισμό» – ήτοι ως μια νέα μορφή απολυταρχίας που καλείται η εργατική τάξη να ανατρέψει. Και πιο συγκεκριμένα, ως δημοκρατική κριτική του «υπαρκτού σοσιαλισμού», η ανανεωτική Αριστερά, ιδρύθηκε την άνοιξη του 1918 με την κριτική που άσκησε η Ρόζα Λούξεμπουργκ στους Λένιν και Τρότσκι για τη διάλυση της Συντακτικής Συνέλευσης.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, ο όρος «ανανεωτική Αριστερά» σηματοδοτεί βέβαια τον πολιτικό φορέα που προέκυψε με τη διάσπαση του ΚΚΕ το 1968 και γι’ αυτό η έννοια της «ανανέωσης» είναι ταυτόσημη με τον αντι-σταλινισμό και τον αντι-δογματισμό. Ή, αλλιώς, ο όρος εξέφραζε επίσης την ελληνική εκδοχή του «ευρωκομμουνισμού», που είχε προκύψει στις σκληρές συνθήκες της δικτατορίας και της διάσπασης. Ούτως ή άλλως, όμως, ο όρος «ανανέωση» τείνει να υποβαθμίσει το γεγονός ότι η Αριστερά που σηματοδοτεί είναι ασύγκριτα πιο γνήσια και κατά τούτο πιο «παλαιά» από την τερατώδη διαστρέβλωσή της που αποτελούσαν οι αυταρχικές πρακτικές των σταλινικών και μετα-σταλινικών καθεστώτων και κομμάτων.
Αρχισα εκθέτοντας τις επιφυλάξεις για τον όρο «ανανεωτική Αριστερά», προκειμένου να επισημάνω ταυτόχρονα το ιστορικό βάθος του πολιτικού υποκειμένου που αυτός σηματοδοτεί. Για λόγους ιστορικούς αλλά και θεωρητικούς, όταν λέμε «ανανεωτική Αριστερά» εννοούμε τη γνήσια, την ορθόδοξη Αριστερά. Μία από τις σημαντικότερες ολέθριες συνέπειες της σταλινικής τραγωδίας ήταν και το πλήρες σημασιολογικό αναποδογύρισμα που επήλθε σε αυτήν ειδικά την περίπτωση.
Ο ΣΥΡΙΖΑ προέκυψε ως ενιαίο κόμμα όταν ενώθηκαν οι συνιστώσες που τον συναποτελούσαν, κυριότερη εκ των οποίων ήταν ο Συνασπισμός. Που με τη σειρά του συγκροτήθηκε ως κόμμα μετά τη νέα διάσπαση του ΚΚΕ το 1991. Υπ’ αυτή την έννοια, εκ των πραγμάτων ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν ο κύριος φορέας της ανανεωτικής Αριστεράς, εφ’ όσον και εκείνος, όπως και το ΚΚΕ Εσωτερικού, αυτο-οριζόταν ιστορικά σε αντιδιαστολή με το δογματικό, φιλοσοβιετικό ΚΚΕ. Το αν είχε αποσυνδεθεί ο ΣΥΡΙΖΑ πλήρως από το σταλινικό παρελθόν μεγάλου μέρους των δυνάμεων που τον συναποτελούσαν είναι ένα ζήτημα. Παρ’ ότι ο αρχηγισμός είχε ως κύριο ταυτισιακό πρότυπο τον Ανδρέα Παπανδρέου και σχετιζόταν άμεσα με τη γενικότερη προσπάθεια πασοκοποίησης, μάλλον δεν θα ήταν άστοχο να υποθέσουμε πως τούτος ενισχυόταν περαιτέρω από κάποια σταλινικά κατάλοιπα στην ιδεολογία αρκετών μελών και στελεχών.
Παρ’ όλα αυτά. Επειδή ο ΣΥΡΙΖΑ δεν ήταν ΜΟΝΟ η ηγεσία του και ο αρχηγισμός που τη συνόδευε, μπορούμε να πούμε πως αυτό που συνέβη με την κατάληψη της ηγεσίας από τον Στέφανο Κασσελάκη ήταν η καταστροφή του μεγάλου κόμματος της ανανεωτικής Αριστεράς. Ισως η σημαντικότερη διάσταση τούτου του αληθινά τραγικού συμβάντος είναι πως διέκοψε τη μακρά -και πολυτάραχη, έστω- συνέχεια μιας ιστορίας 55 ετών. ΚΚΕ Εσωτερικού, ΕΑΡ, ΑΚΟΑ, Συνασπισμός, ΣΥΡΙΖΑ. Μακάρι να τους αδικώ, αλλά μαζί με τους δεξιούς φαντάζομαι ότι και πολλοί σταλινικοί θα τρίβουν τα χέρια τους με τούτη την αναπάντεχη εξέλιξη.
Αν ισχύει αυτό που λέγαμε παλιότερα, ότι η Αριστερά είναι για τα δύσκολα, θα μπορούσαμε τώρα να πούμε ότι η ανανεωτική Αριστερά είναι για τα ακόμα πιο δύσκολα. Είχε πάντοτε να αντιπαλέψει και να αντισταθεί σε δύο πανίσχυρα καθεστώτα. Στο καθεστώς του ταξικού αντιπάλου και στο «οικείο» καθεστώς της σταλινικής/δογματικής Αριστεράς. Οι κατατρεγμοί της από το πρώτο ανελέητοι βέβαια, αλλά ιστορικά αναπόφευκτοι. Στο υποκειμενικό επίπεδο, ασύγκριτα πιο αχώνευτη για τους/τις γνήσια αριστερούς/ές ήταν η ιδέα πως είναι οι «παρίες» της Αριστεράς – αυτοί που συστηματικά περιθωριοποιούνταν ως «ρεβιζιονιστές». Και που, επί πλέον, μετά την κατάρρευση των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού», αντί να δικαιωθούν, χρεώθηκαν από κοινού με τους αληθινούς υπεύθυνους τη χρεοκοπία της υπόθεσης του σοσιαλισμού εν γένει.
Οχι ότι δεν φέρει η ίδια η ανανεωτική Αριστερά μεγάλες ευθύνες για τη ματαίωσή της. Εκείνο που τη σώζει, για όσο και όταν τη σώζει, είναι το πείσμα της. Ενα πείσμα που συνίσταται στον… δογματισμό του αντι-δογματισμού της. Η ανανεωτική Αριστερά πιστεύει στο «δόγμα» του Πουλαντζά πως ο σοσιαλισμός θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα είναι σοσιαλισμός, πιστεύει στο «δόγμα» της ταύτισης δημοκρατικών και ταξικών αγώνων. «Δογματισμοί» που προσδίδουν συγκεκριμένο περιεχόμενο στο τεράστιο πείσμα που χρειάζεται η ανανεωτική (Νέα) Αριστερά για να ξαναγεννηθεί ως κόμμα.
Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι ομότιμος καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
