Από τότε που πρωτοεμφανίστηκε ο Στέφανος Κασσελάκης ως διεκδικητής της προεδρίας του ΣΥΡΙΖΑ, αισθανόμουν ότι πρόκειται για έναν ελέφαντα που δεν βρίσκεται ακόμα μέσα στο δωμάτιο μεν, αλλά που έρχεται καταπάνω μας έχοντας κρεμασμένη στον λαιμό του πινακίδα με τεράστια γράμματα: «Είμαι ένας αδίστακτος νεοφιλελεύθερος τυχοδιώκτης». Ηδη λοιπόν από εκείνες τις μέρες απορούσα με όσα στελέχη, μέλη και φίλους του ΣΥΡΙΖΑ είτε τον υποστήριζαν είτε δεν είχαν καταλάβει την κρισιμότητα της κατάστασης και κρατούσαν «ίσες αποστάσεις». Οπως απορούσα και με όσους μετά την εκλογή του έλεγαν «ας του δώσουμε λίγο χρόνο».
Εχει κυλήσει έκτοτε πολύ νερό στο αυλάκι. Από τα τέλη Αυγούστου, που φάνηκαν οι προθέσεις του Κασσελάκη να θέσει υποψηφιότητα, έως τις 23 Νοεμβρίου που έγινε η δεύτερη μεγάλη αποχώρηση στελεχών και βουλευτών, μέσα σε τρεις μήνες, ο ΣΥΡΙΖΑ ως κόμμα της Αριστεράς καταστράφηκε. Οσο κι αν η γενεαλογική ανάλυση τούτης της καταστροφής μάς πηγαίνει πίσω τουλάχιστον στο 2015, τα όσα συνέβησαν τούτο το τρίμηνο ήταν τόσο δραματικά που αποκτούν τη δική τους σχετική αυτονομία από τις βαθύτερες ιστορικές αιτίες τους.
Εκτός από την εκλογή του Κασσελάκη στις 24 Σεπτεμβρίου, δύο ήταν μάλλον τα κρισιμότερα γεγονότα τούτου του πυκνού χρονικού διαστήματος. Οι ομιλίες του στον ΣΕΒ (10 Οκτωβρίου) και στην Κεντρική Επιτροπή (11 Νοεμβρίου). Στην πρώτη, φανέρωσε περίτρανα πως διατηρεί ακόμα στο ακέραιο το ακραιφνώς νεοφιλελεύθερο ιδεολογικό του στίγμα – ότι δεν πρόκειται δηλαδή απλώς για κάποιο «αμαρτωλό νεανικό του παρελθόν». Και με τη δεύτερη, ο αδέξιος αυταρχισμός του καταβαράθρωσε την όποια εικόνα του «χαρισματικού ηγέτη» που είχε αποπειραθεί έως τότε να φιλοτεχνήσει με μιντιακά τερτίπια.
Οι δύο παραπάνω αποκαλυπτικές ομιλίες φαίνεται πως μετέπεισαν πολύ κόσμο που αρχικά τον αντιμετώπιζε θετικά. Τις αναφέρω ως τις πιο ενδεικτικές – η συμπεριφορά του εν γένει, ιδίως από τότε που εκλέχτηκε, φαίνεται πως μετέστρεψε κόσμο. Η αποδόμηση της «δημοτικότητάς» του ολοκληρώθηκε από τις εντυπωσιακά απογοητευτικές δημοσκοπήσεις για τον ΣΥΡΙΖΑ και τον ίδιο. Η απορία επομένως για τα κίνητρα ή τον τρόπο σκέψης όσων εξακολουθούν να τον υποστηρίζουν παραμένοντας στον ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. καθίσταται τώρα πιο έντονη. Ετσι όπως εξελίχτηκαν τα πράγματα, αν η απόφαση όσων αποχώρησαν με σκοπό τη δημιουργία νέου φορέα θεωρήθηκε τολμηρή και ριψοκίνδυνη, τουλάχιστον εξ ίσου τολμηρή και ριψοκίνδυνη είναι πλέον η απόφαση όσων μένουν.
Εχω σκεφτεί τρεις πιθανές περιπτώσεις για τα κίνητρα που καθοδηγούν τη σκέψη όσων έχουν λάβει την απόφαση να μην αποχωρήσουν ή έστω όσων δεν έχουν ακόμα αποφασίσει να φύγουν. Η πρώτη περίπτωση είναι μάλλον ακραία – αλλά δεδομένου ότι έχουμε να κάνουμε με ακραίο φαινόμενο δεν μπορούμε να αποκλείσουμε τις ακραίες εξηγήσεις. Φαίνεται πως ο αρχηγισμός που σημάδευε ολόκληρη τη δομή και τη λειτουργία του ΣΥΡΙΖΑ επί προεδρίας Αλέξη Τσίπρα, ιδίως κατά τα τελευταία χρόνια, είχε ριζωθεί τόσο βαθιά, είχε διαποτίσει τόσο ολοκληρωτικά τη σκέψη και την πρακτική πολλών μελών και στελεχών, ώστε να έχει προσλάβει τον χαρακτήρα ιδεολογικής προσήλωσης. Η δομή του αρχηγισμού κυριαρχεί τόσο απόλυτα στην υποκειμενικότητα κάποιων, που έχει υποκαταστήσει πλήρως το περιεχόμενο της όποιας αριστερής ιδεολογίας. Συγκεκριμένα, η εν λόγω ιδεολογική δομή επιτάσσει να αποδεχόμαστε αδιαμαρτύρητα ως αδιαφιλονίκητο ηγέτη οποιονδήποτε έχει κατορθώσει να εκλεγεί πρόεδρος – έστω κι αν αυτός είναι ο Μάρκος Σεφερλής, που λέει ο λόγος.
Η δεύτερη πιθανή περίπτωση έχει να κάνει με την κακώς εννοούμενη «διεύρυνση» που είχε λάβει χώρα κυρίως από το 2019 αλλά και από παλαιότερα. Υπάρχουν στελέχη προερχόμενα από το ΠΑΣΟΚ και την ευρύτερη «Κεντροαριστερά» (ορισμένα και από τη Ν.Δ.), που ουδέποτε είχαν αληθινή σχέση με την Αριστερά και που βρέθηκαν στον ΣΥΡΙΖΑ ευκαιριακά (δεν γενικεύω, δεν αναφέρομαι σε όλους/ες της «διεύρυνσης»). Πάντοτε αισθάνονταν άβολα με τον αριστερό χαρακτήρα του ΣΥΡΙΖΑ – μιλούσαν για «αριστερόμετρα», «αριστερίζουσες εκκρεμότητες» κ.ά. Τώρα, με τον Κασσελάκη, νιώθουν επί τέλους «σαν στο σπίτι τους». Γιατί λοιπόν να φύγουν;
Τέλος, η τρίτη περίπτωση ενέχει μια ελαφρώς τραγική διάσταση. Φαίνεται πως υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που αποφάσισαν να παραμείνουν με σκοπό να αγωνιστούν εκ των έσω για να περισώσουν τον αριστερό χαρακτήρα του ΣΥΡΙΖΑ. Χωρίς να αμφισβητώ την καλή τους προαίρεση, θα πω απλώς πως η στάση τους στην καλύτερη περίπτωση θυμίζει τον ηρωισμό του καπετάνιου που τελευταίος εγκαταλείπει το πλοίο. Στη χειρότερη, παρέχουν απλώς άλλοθι αριστεροσύνης σε ένα μόρφωμα που η μόνη πλέον σχέση του με την Αριστερά είναι η ονομασία του.
Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι ομότιμος καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
